آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

حجة الاسلام، ابوحامد، امام محمد غزّالی طوسی، یکی از بزرگ‌ترین مردان تصوف سده‌ی پنجم هجری (505- 450 ه.ق) است. مقاله‌ی پیش‌رو در پی شناخت گزیده‌ای از اندیشه‌های جمعیتی غزالی درباب پدیده‌های مهاجرت و یا به تعبیر خود وی "سفر" می‌باشد. وی اندیشه‌های خود را حدود نهصد سال پیش در کتاب "احیاء علوم‌الدین" و هم‌چنین کتاب کیمیای سعادت که فشرده‌ی فارسی اثر فوق است، ارائه نمود. روش تحقیق، توصیفی و تحلیلی است. در این زمینه، از اسناد و مدارک، منابع و آثار غزالی بهره گرفته‌ایم تا درزمینۀ موضوع مدنظر به جمع‌بندی برسیم. بنابر یافته‌های تحقیق، او بسیاری از ابعاد پدیده‌ی مهاجرت را که دوران کنونی مطرح هستند را بررسی کرده است. وی مهاجرت را پدیده‌ای گروهی، اختیاری و غالباً کوتاه‌مدت دانسته که به دلایل مختلف نظیر اوضاع نامساعد اقتصادی و گرانی، در جهت کسب علوم مختلف دینی، اخلاق نفس و آیات خدای روی زمین، تفرج و تفنن، گریختن از بیماری‌های مرگبار و آن‌چه دین را مشوش می‌کند؛ صورت می‌پذیرد. هم‌چنین قائل به ارتباط تنگاتنگ میان مهاجرت و عمران و آبادنی می‌باشد و در نوشته‌های خویش به روایت‌های تاریخی و سیره‌ی ائمه معصومین و امامان استناد می‌کند که این امر ناشی از عقاید و روحیات مذهبی متفکر مسلمان می‌باشد.

نظریۀ مقاصد شریعت که اخیراً در مطالعات فقه‏پژوهان شیعی نیز کم و بیش راه یافته، میراث اندیشه‏های ابوحامد غزالی از فقهای شافعی قرن ششم هجری است. غزالی برای نخستین‏بار از مقاصد شریعت در جایگاه یک نظریه استفاده کرد تا بر اساس آن تکلیف بخشی از حوزه‏های مالانص فیه را به شکل متفاوت از اسلاف خویش با رویکرد فقه شافعی و البته مطابق موازین عقلانی حل نماید. روشن است طرح چنین ایده‌ای با مبانی و لوازمی که در فقه اهل ‌سنت دارد، در فقه شیعه سابقه‏ای نداشته و ضرورتی هم برای آن احساس نمی‏شود، زیرا فقه شیعه به برکت آموزه‏های پیشوایان معصوم^ در تمام حوزه‏ها، افزون بر نصوص خاص، اصول ویژه‏ای دارد که می‏تواند براساس آن تکلیف تمام حوزه‏های حیات انسانی را با حفظ استقلال، کماکان پوشش دهد. علاوه براین، خود نظریه در بستر اصلی خود اولاً، از نظر حصر و ترتیب مقاصد در پنج موضوع، ثانیا، از جهت همخوانی با مبانی کلان مکتب اشعری و بالاخره، از جهت اصالت آن در برابر قیاس و مصالح مرسله، جای تأمل دارد.

اندیشه سیاسى وى، آمیختگى اخلاق و سیاست است. او از دریچه مذهب و اخلاق به سیاست مى‏نگرد؛ از این رو سیاست در نظر او علم قدرت و کسب قدرت نیست، بلکه وسیله اصلاح خلق و هدایت آنها به سوى سعادت دنیوى و اُخروى است. آرا و اندیشه‏هاى غزالى را مى‏توان در دو بخش خلافت و سلطنت مورد مطالعه و تحقیق قرار داد.

در جریان استیلای مغولان و نیز پیش از آن، کوچ های روشنفکری که از سرزمین های اسلامی تحت اشغال به آناتولی اتفاق افتاده بود در آناتولی به صورت گروه های سازمان یافته پخش شد و موجبات پیشرفت و هر چه ریشه دار شدن فرهنگ و مدنیت اسلامی را فراهم کرد. همچنین مشخص کردن افرادی که در این فرایند نقش داشتند، فهم ما را از ماهیت فرهنگ و اندیشه اسلامی که بعدها در این منطقه جغرافیایی شکل گرفت، آسان خواهد نمود. در این مقاله درباره نوادگان امام غزالی که به آناتولی آمده و در آقسرای اقامت گزیدند، بحث خواهیم نمود. در ابتدا، منبعی با نام الولد الشفیق را که در مورد این موضوع در دوره سلجوقی تنها منبع اطلاعاتی ثبت شده محسوب می شود و همچنین نویسنده آن را معرفی خواهیم کرد. به دنبال آن موضوع مدنظر این منبع که اطلاعاتی دربارة با نوادگان امام غزالی است را بررسی خواهیم کرد. در آخر بر چگونگی فهم و درک اطلاعات موجود در کتب ترجمة الاحوال که حاکی از نداشتن فرزند پسر امام غزالی هستند و نیز اطلاعات موجود در منابع در دسترس، متمرکز خواهیم شد.

موضوع سخنرانی ما «اخلاق در نظر غزّالی» است؛ و مقصود از «غزّالی» حجةالاسلام زین الدین محمد بن محمد غزّالی طوسی است متولد سنۀ 450 و متوفی 505 هجری قمری مدفون در «طوس خراسان» که اخیراً تأسیس بنا و احیاء آرامگاه او مورد توجه انجمن محترم آثار ملی قرار گرفته است و این اثر نیک و کاملاً بجا و به مورد ، مانند دیگر آثار و اقدامات برجستۀ انجمن آثار ملی به زودی زینت بخش ابنیه و عمارات تاریخی ایران خواهد شد، و بقعه ای که سالیان دراز متروک و مهجور بلکه گم شده و مفقود شده بود به همت اولیاء ِ آن انجمن – که همت اولیاء خدا مددکارشان باد – چشم و دل ملت ایران که مخصوصاً کسانی که امام غزّالی را به خوبی می شناسند روشن خواهد کرد ان شاء الله تعالی.

جمله فضایل و نیکویی‌هایی است که در اخلاق ظاهر می‌شود و زیبایی ظاهر همان عواملی است که حس ظاهر را برمی‌انگیزاند: «پس اکنون جمال در سیرت‌ها موجود است، و اگر سیرتى خوب، بى علم و بصیرت صورت کرده شود، آن دوستى واجب نکند، پس محبوب مصدر سیرت خوب است. و آن اخلاق ستوده است و فضایل شریفه است. و رجوع آن همه به کمال علم و قدرت است، و آن محبوب است به طبع، و به حس مدرَک نیست. تا کودکى که او را به طبع او گذاشته باشند اگر خواهیم که غایبى یا حاضرى یا مرده‏اى یا زنده‏اى را نزدیک او دوست گردانیم، نتوانیم مگر بدان که اطناب نماییم در وصف او به شجاعت و کرم و علم و دیگر خصلت‌هاى ستوده، پس هر گاه که آن را اعتقاد کند، نتواند که او را دوست ندارد.