آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

این پژوهش در صدد است با بررسی سیر تفکر اسلامی، به تأثیرات امام محمد غزالی (د 505) بر جهان مالایی به­خصوص مجمع‌الجزایر اندونزی، به­عنوان یکی از مهم­ترین و پرجمعیت‌ترین مناطق مسلمان‌نشین جهان اسلام بپردازد. روش گردآوری داده‌ها کتابخانه‌ای و بر بنیاد منابع و گزارش­های موجود، و روش پژوهش بر اساس تبیین کارکردی است. این پژوهش که در آن، چگونگی آشنایی مالاییان با غزالی و تاریخ و ابعاد گوناگون تأثیر او بر حوزه‌های مختلف فکر دینی خاصه کلام و تصوف و بر صوفیان و عالمان در مجمع‌الجزایر اندونزی از گذشته تا امروز بررسی شده، به این نتیجه دست یافته که از آغازین سال­های اسلامی­شدن این منطقه، افکار غزالی بر تکوین فرهنگ اسلامی در مجمع‌الجزایر اندونزی مؤثر واقع شد و حیات معنوی مالاییان نیز، از نظام تعلیم و تربیت دینی گرفته تا حوزه‌های اجتماعی، از اندیشه‌های وی بسیار متأثر گردیده­است.

«فلسفه اخلاق» شاخه‌ای است از «فلسفه» که به استدلال در باره تبین اخلاقیات می‌پردازد. درستی و نادرستی امور، شناخت امور خیر و شر، باز شناسی فضایل و ... مسائل بنیادین اخلاق را تشکیل می‌دهند. پرسش از این مسائل بنیادین منجر به شکل‌گیری دو حوزه نظری می‌شود: «فرا اخلاق» و «اخلاق هنجاری»؛ فلسفه اخلاق این دو حوزه را شامل می‌شود. آنچه مرسوم و متداول است، قائل شدن تفاوت میان «علم اخلاق» با «فلسفه ی اخلاق» است و بدون تردید، می توان غزالی را از پیشگامان علم اخلاق به شمار آورد اما در این پژوهش تلاش شده است که از دل آراء غزالی، فلسفه ی اخلاق استخراج شود زیرا نگارنده معتقد است، آراء اخلاقی غزالی، مبانی و ویژگی هایی دارد که می تواند در چهار چوب فلسفه ی اخلاق قرار بگیرد. به بیان دیگر؛ این پژوهش بر آن است که «مبانی و ویژگی های فلسفه اخلاق از منظر غزالی» را تبیین کند. در این پژوهش، با استفاده از آثار و آراء امام محمد غزالی، نسبت «اخلاق دینی»، «اخلاق عرفانی» و «اخلاق عقلی» در«سنت کلامی و فلسفی» اسلامی از منظر غزالی بیان می شود تا از این طریق مبانی «فلسفه اخلاق» از منظر غزالی ترسیم گردد. نخست از ماهیت و شکل گیری تاریخی «اخلاق دینی»، «اخلاق عرفانی» و «اخلاق عقلی» در دنیای اسلام از دید غزالی سخن می رود، سپس به نسبت آن ها پرداخته می شود. آنچه ضرورت این تحقیق را نشان می دهد، اهمیت درک تاریخی اخلاق دینی، عرفانی و عقلانی می باشد. زیرا اتخاذ هر یک از این رهیافت های اخلاق دینی، عرفانی و عقلی در باب اخلاق، ناشی از درک تبیین مبانی و ویژگی های فلسفه اخلاق از منظر امام محمد غزالی می باشد. تعیین اخلاق دینی، عرفانی وعقلانی خط و مشی آن در ایجاد و ترویج ارزش های اخلاقی به مثابه راهنمای عمل در زندگی انسان ها است. در پژوهش حاضر، روش تحقیق کتابخانه یی به کار گرفته شده و داده های گرد آوری شده ، با روش « توصیفی تحلیلی» تجزیه و تحلیل و در پنج فصل تنظیم و تدوین شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که «اخلاق دینی»، «عرفانی» و «عقلی» از منظر غزالی در خط و مشی زندگی مثمر واقع می شود. در دنیای اسلام، اخلاق دینی، عرفانی و عقلی هر یک جایگاه خود را دارد، در حالیکه در فلسفه اخلاق به مبادی تصوری و تصدیقی اخلاق می پر دازد، یعنی انسان تکالیف و رفتارهای اخلاقی را برای چه هدف و غایتی باید انجام بدهد، یا آن را ترک کند و همچنان منشأ اخلاق از منظر غزالی «شریعت» است که در قلب احکام وعبادات آمده است. این احکام عبادات ظاهر و باطن دارند. وجه ظاهرآن «اخلاق عامه» است و وجه باطن آن ها به «اخلاق صوفیانه» دلالت دارد، ازنظر غزالی عقل و شریعت هر دو مبنای «اخلاق انسانی اند». او معتقد بود که فلسفه کلام و تصوف در مسائل الهی باید به بنیاد دین استوار شوند و با آن هماهنگ گردند. می توان گفت؛ در فلسفه ی اخلاق غزالی، اخلاق هنجاری رویکرد غالب است و جزء اصلی ترین ویژگی های آراء اخلاقی ایشان به شمار می رود.

امام محمد غزالی که در سال‌های 450 هـ ق. - 505 هـ ق. زندگی می‌کرد، کسی بود که فلسفه را به‌خوبی مطالعه نمود و سپس موردنقد قرارداد. طوری که برخی معتقد اند: انتقادات غزالی فلسفه را از شرق جهان اسلام برچید. انتقادات غزالی در بیست مسئله از مسائل فلسفی برجسته‌تر است. غزالی در سه موضوع ازاین بیست مسئله فلاسفه را تکفیر نموده است که عبارت‌اند از انکار معاد جسمانی، قول به قدم عالم و انکار علم خداوند به جزئیات. در دوران معاصر نیز رویکردهای انتقادی نسبت به فلسفه اسلامی موجودند که ازجمله‌ی آنان می‌توان به مکتب تفکیک به ظهور رسیده در جمهوری اسلامی ایران اشاره نمود. این مکتب چنانچه از نامش پیداست، معتقد بر تفکیک میان گزاره‌های وحیانی، فلسفی و عرفانی است؛ اما مکتب تفکیک نیز گزاره‌های فلسفی را همچون غزالی موردانتقاد قرارداده است. هرکدام از دو رویکرد بطور جداگانه از سوی منتقدین بارها مورد نقد و بررسی قرار گرفته اند؛ اما کاری که ظاهرا تاکنون انجام نشده است، بحث و بررسی تطبیقی و مقایسه‌ی میان دو رویکرد است که هدف پایان‌نامه را تشکیل می‌دهد. امام محمد غزالی و مکتب تفکیک از حیث اینکه هر دو ناقد برخی از مسائل و گزاره‌های فلسفی ارائه‌شده از سوی فلاسفه هستند، باهم مشابه‌اند؛ اما از دید مبنایی تفاوت‌های میان این دو رویکرد دیده می‌شود که ازجمله می‌توان به مواردی مانند قول به تفکیک میان اسلام و عرفان اشاره نمود، طوریکه از سوی مکتب تفکیک مطرح‌شده و مورد تأیید غزالی نیست. دوم: اصل مسئله تفکیک میان گزاره های وحی، فلسفه و عرفان است که از سوی غزالی بدان اشاره‌ی صورت نگرفته است، اما در مکتب تفکیک به‌عنوان مبنای شناختی محوری مطرح هست. پایان‌نامه سعی نموده است تا مسایل خاصی را که دو رویکرد موردانتقاد قراردادند، گردآوری نموده، سپس مورد تحلیل و بررسی قرار دهد، تفاوت‌ها و این‌همانی‌ها میان دو رویکرد را برجسته سازد.

یکی از مسائل کلام اسلامی «مسئله شرور» ‌است که مورد توجه بسیاری از متفکران واقع شده‌ است. در این مطالعه به روش کتابخانه‌ای راه‌حل­های محّمد بن محمد غزالی (۴۵۰-۵۰۵ق.)؛ از متکلمان مسلمان اشعری مذهب را استخراج و توصیف می‌کنیم تا به تحلیل مناسبی از نسبت عقل و ایمان در میان پاسخ‌های او دست یابیم. وی در آثار خود نه به‌طور مستقل، اما به مناسبت موضوع مورد بحث، به مسئله شرور هم ورود کرده و هم به پاسخ‌های ایمان‌گرایانه اقدام می‌نماید و هم در راستای معقول ساختن وجود شرور گام بر‌می‌دارد؛ هم به خدمت گرفتن عقل را می‌ستاید و هم سرسپردن به اراده الهی را توصیه می‌کند. از همین روست که نمی‌توان وی را به‌طور مطلق به یکی از این دو رویکرد منتسب کرد، بلکه می‌توان گفت در راه‌حل او در مسئله شرور، عقل و ایمان هر دو ظهور دارند و تعامل و تعاون آنها، غزالی را از درافتادن به ورطه افراط در هر یک از این دو رویکرد باز‌داشته است.