آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

برای مشاهده فیلم سخنرانی به آدرس داده شده در آپارات مراجعه کنید.

علی اشرف فتحی: آذر ماه ۱۳۹۳ همراه با نواده مرحوم آیت‌الله‌العظمی منتظری به دانشگاه مفید قم رفتم تا با مرحوم حجه‌الاسلام‌والمسلمین دکتر داود فیرحی درباره انتشار جلد دوم کتاب «فقه و سیاست در ایران معاصر» گفتگو کنیم. دکتر فیرحی امیدوار بود با استقبال خوبی که از انتشار اثر جدیدش از همان روزهای نخست شده، بتواند برای یکی از مهم‌ترین پرسش‌ها و چالش‌های فراروی اندیشه دینی در ایران معاصر، صورت مسأله مناسبی ارائه داده و راهگشا و ابهام‌زدا باشد. دکتر فیرحی همچنین به ما وعده داد که مشغول نوشتن شرحی بر کتاب مشهور میرزای نائینی؛ «تنبیه‌الامه و تنزیه‌المله» است که این اثر با نام «آستانه تجدد» سال ۱۳۹۴ منتشر شد. گفتنی است این گفت‌وگو در شماره ۲۲ مجله اندیشه پویا منتشر شده است.

حسن محدثی می‌گوید: فیرحی به معنای دقیق کلمه معاصر و امروزین بود؛ او به تحولات دنیای جدید چه تحولات معرفتی و چه تحولات اجتماعی- سیاسی کم و بیش آشنایی داشت و اینها سبب می‌شد که بخواهد با آن دوقلمرو یعنی قلمروی که در جهان سنت میراث برده بود و قلمرو و میراثی که از جهان جدید و فهمی که از جهان جدید داشت پیوند ایجاد کند.

مدتی بود وب‌سایت «نشر نی»، تصویر مجلد جدیدی از دکتر داود فیرحی با عنوان «مفهوم قانون در ایران معاصر» را در پیشخان خود قرار داده بود؛ تصویری که نویدبخشِ پژوهشگران و علاقه‌مندان تحولات فکری تاریخ معاصر ایران بود. مشتاقانِ رسیدنِ این اثر به بازار کتاب اما با رسیدن خبری تلخ و بهت‌آور پیش از اینکه بارِ دیگر بر خوان فکری فیرحی بنشینند، لاجرم در سوگ و ماتمش نشستند.

درگذشت دکتر داود فیرحی از اساتید مطرح علوم سیاسی و چهره شاخص نواندیشی دینی در ایران بسیار سخت و ناگوار است. ممیزه‌ای که ایشان نسبت به دیگر چهره‌های این جریان داشت، در نوع تحصیلات علوم سیاسی و علوم حوزوی بود که در هر دو حوزه مطالعاتی کسب فیض کرد و صرفاً دغدغه علمی پژوهشی داشت. او مثل حزب روشنفکری دینی و روشنفکران مسلمان اهل سیاسی کاری و ایدئولوژی زدگی نبود.

مقاله حاضر، برخى مشکلات طرح آزادى در تفکّر اسلامى را مورد ارزیابى قرار مى‏دهد. نگاه مؤمنانه به آزادى، یکى از مهمترین عناصر تفکرى است که بنیاد ارزشى و مبانى مذهبى «نظام جمهورى اسلامى ایران» را تشکیل مى‏دهد.(1) اما رهیافت اسلامى به آزادى، در شرایطى که جمهورى اسلامى ما ـ بنا به ضرورت تاریخى ـ بر میراث کهنى از سنّت اقتدار در اندیشه و عمل تکیه دارد، مشکلات دوگانه‏اى دارد: 1 ـ نخست آنکه، الهیات اسلامى، با توجّه به جامه اقتدار گرایانه‏اى که بویژه در حکمت عملى و زندگى سیاسى پوشیده بود، قرنها است که بسیارى از نصوص دینى ناظر به آزادى، عقلانیّت و مسؤولیت فردى را به حاشیه رانده و مورد غفلت قرار داده است. در چنین شرایطى، هر گونه تلاش براى تفسیرى روشن از مفهوم آزادى در نصوص دینى، به این لحاظ که مسبوق بر نظریات و تأمّلات پیشین نبوده و به تعبیر ابن خلدون، سندى مستمر در تحقیقات عالمانه ندارد، با مشکلات، سردرگمى‏ها و شرمسارى‏هایى مواجه مى‏شود. 2 ـ ثانیا، حضور همین سنّت اقتدارگرایانه در الهیات اسلامى، با توجّه به مجموعه‏اى از پیش فرضها، نظریه‏ها و سلیقه هایى که تولید مى‏کند، مانع از آن مى‏شود که آزادى، در «مرکز معنا» و کاوشهاى دین شناسانه در باب سیاست قرار گرفته و گامى مؤثر در تأسیس یا بسط نظریه‏اى درباره الهیات آزاد منش، فردگرا و مردم سالار شروع شود. بر عکس، سنّت اقتدارى با توجه به انرژى نهفته‏اى که دارد، ممکن است ابزار نیروهاى سیاسى خاصّى قرار گیرد.