آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

در نوشتار حاضر، دکتر علی شریعتی به عنوان روشن فکری که مسؤول عصر و نسل خودش است، هدف از مسؤولیت خود و نقش اجتماعی ای که روشن فکران و تحصیل کرده های جامعه ی اسلامی بر عهده دارند را معین می نماید. وی در این کتاب به شرح اشعار«بازگشت به خویشتن» پرداخته و آنرا به«بازگشت به فرهنگ خویشتن» و سپس«بازگشت به فرهنگ اسلامی و ایدئولوژی اسلامی» تبدیل می کند. ایشان معتقد است که اسلام سنتی باید به یک ایدئولوژی و اسلامی آگاهی بخش و مترقی تبدیل شود تا روشن فکران مذهبی و غیرمذهبی نیز به خویشتن خود آگاهی انسانی برگردند.

«ایدئولوژی» از دو کلمة «ایده» به معنای تفکر و «لوژی» که ریشة لاتین دارد به معنای منطق و شناخت تشکیل شده است. بنابراین ایدئولوژی به معنای عقیده‌شناسی و در یک کلمه به معنای «عقیدت» یا همان «عقیده» می‌باشد. ایدئولوژی عقیدة خاص یک گروه، یک قشر و یک نژاد است و رابطة مستقیم با روشنفکر یا «انتلکتوئل» دارد، این دو لازم و ملزوم یکدیگرند. بنابراین روشنفکر یا انتلکتوئل باید ایدئولوژی مشخصی که نشانگر تیپ فکری اوست داشته باشد. از آن‌جایی که هر انسان آگاه و مسئول باید دارای ایدئولوژی مشخصی باشد، ایدئولوژی به عنوان یک موضوع علمی مورد بررسی قرار می‌گیرد. کتاب حاضر شامل سه رساله دربارة مفهوم ایدئولوژی از منظر شریعتی است.

کتاب حاضر یکی از مجموعه کتاب‌های «اسلامیات» است که در آن برگزیده‌ای از متن درس‌های شفاهی دکتر «علی شریعتی» (1312ـ1356 هـ.ش) برای دانشجویان دانشگاه مشهد بازنویسی و ارائه شده است. شریعتی در این درس‌ها با تکیه بر روش تطبیقی ـ قیاسی به مطالعه و نقد مارکسیسم و نسبت آن با اسلام می‌پردازد. در این مسیر وی مباحثی چون: ضرورت شناخت انسان، اکونوسیم در جامعة سرمایه‌داری صنعتی غرب، اگزیستانسیالیسم در نظام سرمایه‌داری غرب و... را مورد بررسی قرار داده است.

مطالب کتاب انسان بی‌خود، ابتدا به شکل سخنرانی در دانشکده‌ی ادبیات دانشگاه تهران ایراد شده و سپس در مجموعه‌‌ای، پس از حک و اصلاحاتی توسط خود دکتر شریعتی منتشر شده. تاریخ این سخنرانی به احتمال قوی به سال‌های 49-1348 بازمی‌گردد. کتاب عمدتا بر محور مفهوم الیناسیون می‌چرخد؛ مفهومی که دکتر شریعتی آن را به "بی‌خود"، "از خود بیگانگی"، "جن‌زدگی" و... تعبیر کرده است. در این سخنرانی‌ شریعتی از مذهب، پول، عرفان و... هم‌چون عوامل متعدد از خودبیگانگی نام می‌برد و راه حل و پادزهر این "بی‌خود" شدن را خودآگاهی می‌داند. او می‌گوید: "انسان در موقع کار کردن جذب ابزار کار و هدف کار است و بنابراین غافل از خویشتن است. از اتمام تمدن مادی و همه‌ی این فن و صنعت به قیمت لحظاتی ساخته شده و به وجود آمده است که انسان، خود را احساس نمی‌کرده است و ابعاد گوناگون و موارد و مصالح "تمدن"، که به قول "مارکس" مجموعه‌ای از "کارهای فشرده است"، مجموعه‌ای از لحظه‌هایی در زندگی است که انسان در آن لحظات به واقع زندگی نمی‌کرده است و "خود" نبوده است، و به قول "هایدگر"، همه به قیمت قربانی شدن زندگی و لحظات آزاد و واقعیت وجود اصلی و حقیقی آدمی است؛ یعنی نتیجه‌ی "غفلت" از خویشتن است...".

در جلد نخست از مجموعة «سخنان بزرگ در کتاب‌های کوچک»، آراء و اندیشه‌های دکتر «علی شریعتی»، دربارة «آزادی» آورده شده است. در گزیده‌ای از مجلد می‌خوانید: «... ای آزادی، آزادی من که در چنگ استبداد به اسارت افتاده‌ای، کاش می‌توانستم قفس‌ات را بشکنم و تو را در فضای پاک بی‌دیوار پرواز دهم، امام را نیز به بند کشیده‌اند، پاهایم را شکسته‌اند، چشم‌هایم را بسته‌اند، قلمم را، انگشتانم را، دست‌هایم را شکسته‌اند... اما خدا تو را درمن سرششته است، آن‌گاه که خدا کالبدم را ساخت، تو را ای آزادی! به جای روح در من دمید و بدین‌گونه با تو زنده شدم».