آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

در راستای برگزاری همایش ملی اجتهاد عقل گرا، کرسی علمی- ترویجی با موضوع «چیستی خدا از دیدگاه مهدی اصفهانی» توسط گروه کلام پژوهشکده حکمت و دین پژوهی پژوهشگاه با همکاری مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) به صورت حضوری و مجازی برگزار شد.

درباره ماهيت خداوند، بين فلاسفه و عرفا يک اتفاق‌نظر و يك اختلاف وجود دارد: فلاسفه و عرفا هر دو قائل‌اند كه ماهيت خداوند چيزي جز وجود او نيست و خداوند برخلاف ممكنات كه داراي دو حيثيت متفاوت وجود و ماهيت‌اند، ماهيتش با وجودش فرقي ندارد؛ ولي در اينكه وجودي كه عين ماهيت خداوند است آيا وجودي است مقيد يا لابشرط، بين آنها اختلاف‌نظر هست. فلاسفه وجود خداوند را مقيد به خصوصيات واجب‌الوجودي مي‌دانند، اما عرفا وجود حق را لابشرط از هر قيدي و خصوصيتي قرار مي‌دهند. در اين ميان ميرزامهدي اصفهاني ديدگاهي را مطرح مي‌كند كه نه مورد تأييد عقل است و نه مورد تصديق آراي اهل‌بيت. او مي‌گويد «وجود» عين ذات حق نيست، بلكه مخلوق خداست. هدف اين پژوهش اين است كه با شيوه توصيفي و اقامه برهان عقلي و نقلي روشن كند بين اين انظار، نظر عرفا درست و شايسته تصديق است.

مشیت واراده الهی دو آموزه ای می باشد که بوسیله آن نحوه شکل گیری فعل الهی توضیح داده می شود، ودر این میان قرآن کریم بیشتر به تبیین گستره مشیت واراده الهی وتأثیر آن بر واقعیت زندگی انسانها پرداخته است، ودر احادیث نیز مشیت الهی به ابتدای فعل الهی، واراده به عزم واتمام مشیت الهی تعریف شده است، واحادیث زیادی به تبیین موارد مشیت یا اراده پرداخته است بویژه مواردی که عظمت الهی را نشان می دهد ودر خداشناسی انسانها ودر زندگی بشریت تأثیر بسزایی دارد. از سوی دیگر گروهی از اندیشمندان فاعلیت خداوند را پیرو علم واز صفات ذات الهی دانستند وگروه دیگری فاعلیت خداوند را به عنوان صفت فعل وغیر از علم معرفی کردند. در این راستا میرزا مهدی اصفهانی در تبیین نحوه شکل گیری فعل الهی نظریه جدید «رأی» را مطرح می کند. تحقیق حاضر با روشى توصیفی تحلیلی وشیوه کتابخانه ای به بررسی این نظریه پرداخته است که میرزا مهدی اصفهانی «رأی» را در آن اولین مرحله از مراحل شکل گیری فعل الهی می داند، وچنین تبیین می کند که علم الهی فقط شأنیت «کاشفیت» را دارد، واین کشف از هیچ محدودیتی برخوردار نیست، ودر بردارنده «کیان» ونقیضش «لا کیان» می باشد، وبرای تحقّق فعل الهی باید یک عامل تعیین کننده ومخصّص وجود داشته باشد تا یکی از دو طرف «کیان» ونقیضش «لا کیان» را برگزیند، واین عامل همان «رأی» می باشد که از صفات کمال فعل الهی می باشد، ورتبه آن بعد از «علم الهی» قرار دارد، ورابطه آن با خدا رابطه «مالکیت» می باشد، وخداوند «مالک رأی» است، واین «رأی» به کمک «علم الهی» موجب «کینونیت» کائنات و«شیئت» اشیاء می باشد، وتجلّی آن در مراحل متعدّد تحقّق فعل الهی نمود می کند.

رساله استدلالي است در معارف و توحيد و ابطال برخي از انديشه هاي فلاسفه. مرتب بر يك مقدمه و 25 باب. مطالب آن از ادله سمعي استنباط شده . (مهدي ولائي) آغاز كتاب: الحمدلله الملك العزيز القدوس العلي العظيم الذي يفعل ما يشاء و يحكم ما يريد و افضل صلواته و اكمل تحياته علي اشرف انبيائه. ]فهرست آستان قدس 11/8؛ عكسي مركز احياء 4/41 ؛ نشريه 13/384[

یکی از دغدغه‌های مهم متفکران اسلامی در طول تاریخ، شناخت صحیح خداوند متعال بوده است. میرزا مهدی اصفهانی با تأکید بر آیات و روایت، درصدد بیان روش خاصی برای شناخت خداوند متعال است که با روش فلاسفه و عرفا متفاوت است. ازنظر میرزا مهدی اصفهانی، استدلال‌های فلسفی نه‌تنها ما را به خداوند متعال نمی‌رساند، درواقع حجابی برای معرفت خداوند متعال است و این شناخت ما را در مفاهیم ذهنی متوقف می‌کند. ازنظر میرزا مهدی، شناخت و معرفت ذات الهی تنها به‌وسیلۀ خداوند متعال و با معرفت فطری حاصل می‌شود. میرزا مهدی بیان می‌کند در مسئلۀ شناخت خداوند باید میان دو مقام اثبات خداوند و معرفت خداوند تفکیک قائل شد. منابع دینی، یکی از منابع مهم و تأکیدشدۀ میرزامهدی اصفهانی است. با مراجعه به منابع دینی، مشخص می‌شود تفکیک میان دو مقام اثبات و معرفت خداوند صحیح نیست و چاره‌ای غیر از استفاده از مفاهیم ذهنی برای شناخت خداوند متعال نیست. همچنین با توجه به بسیط‌بودن خداوند متعال، مشخص می‌شود معرفت فطری تبیین‌شدۀ میرزامهدی، امر ناممکنی است.

نگارندگان در این گفتار میکوشند دیدگاه میرزا مهدی اصفهانی در بحث حجیت جمعیه قرآن را در مقام تعلیم و افتاء تبیین کنند و بر اساس آن حجیت ظواهر قرآن را روشن سازند. که یکی از کلیدهای اصلی دیدگاه میرزای اصفهانی در » تعویل بر منفصل « بدین روی در باب باره قرآن است، سخن گفتهاند و تفاوت نظر اصفهانی با آن گروه از اخباریان را که ظواهر قرآن را حجت نمیدانند، روشن ساخته اند.

مسئلۀ شناخت صفات الهی و معناشناسی آن‌ها، یکی از مباحث بسیار مهم و مورد اختلاف در بحث شناخت خداوند متعال است. میرزامهدی اصفهانی با تأکید بر آیات و روایات، در صدد بیان نوع خاصی از الهیات سلبی است که با سخن دیگر قائلان به الهیات سلبی مانند ابن میمون و قاضی سعید متفاوت است. از نظر او، خداوند دارای صفت است و این صفات به نحو مشترک لفظی وضع شده‌اند. همچنین با توجه به عدم سنخیت میان خالق و مخلوق، عقل انسان‌ها نمی‌تواند صفات الهی را بشناسد و توصیف خداوند به معلومات و مفهومات و تصورات بشری صحیح نیست؛ بلکه این خداوند است که صفات خود را به انسان‌ها می‌شناساند و به همین سبب، قول به این نظریه منجر به تعطیل شناخت صفات خداوند نمی‌شود. با تبیین و تحلیل این نظریه مشخص می‌شود که این نظریه در حقیقت منجر به تعطیل عقل در فهم شناخت صفات الهی می‌شود.