آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

ناشر: این مجموعه با هدف آشنایی با گوشه ای از اندیشه های ناب اعتقادی استاد برجسته معارف وحیانی فقیه اهل بیت علیهم السّلام آیت الله میرزا مهدی اصفهانی ره گردآوری شده است. مقالات ارائه شده در این مجموعه غالبا در جای دیگر انتشار یافته است که با ویرایش دوباره به انضمام چند مقاله به سفارش موسسه و زندگی نامه مرحوم میرزا در سامانه ای نو باز نشر می یابد.

ارتباط عقل و دين يکي از بحث‌انگيزترين مسائل فلسفي و کلامي است و قدمتي طولاني دارد. اهميت اين مسئله، آن را به يکي از موضوعات مهم فلسفة دين معاصر تبديل کرده است. سؤال اين است که آيا براي شناخت دين، استفاده از وحي کفايت مي‌کند يا به‌کارگيري عقل نيز ضرورت دارد؟ برخي پذيرش و شناخت دين، تدين و ايمان را بدون توجه به عقل، غيرممکن مي‌دانند؛ اما گروهي ديگر، عقل‌گرايي را موجب به‌خطر افتادن تدين و ايمان، و التقاط در دين معرفي مي‌کنند. اين نوشتار به روش تحليلي ـ‌ توصيفي به بررسي ديدگاه ميرزامهدي اصفهاني در اين زمينه مي‌پردازد که جزو دستة اخير است. هرچند ايشان استدلال‌هايي با صورت منطقي براي اثبات خداوند ارائه نموده است، اما شناخت وجود و اوصاف خداوند با عقل و علوم ظلماني بشر را غيرممکن مي‌داند. همين امر بشر را نيازمند راهنماي غيبي مي‌كند و وجود دين وحياني را ضرورت مي‌بخشد. اين انديشه مبتلا به مشکل دور در استدلال بوده و اثبات حجيت و عصمت کلام خداوند، نبي و امام، محتاج عقل است.

این مقاله در مورد معنای دو کلمۀ قطع و یقین، حجیت آنها، تفاوت علم با قطع و دیگر نکات مربوط به این آموزه‌ها و مفاهیم است که نگارنده در بیان شماری از عالِمان شیعی به ویژه سید علی مدنی و میرزا مهدی اصفهانی آنها را تبیین می‌کند.

یکی از اساسی‌ترین مسائل در مبانی علوم قرآنی، بررسی نقش عقل و گستره قلمروی آن در فهم و تفسیر قرآن است که از دیرباز مورد توجه اندیشمندان اسلامی قرار گرفته است. مقاله حاضر با روش تحلیلی _ تطبیقی به تعریف و شرایط نقش‌آفرینی عقل از دیدگاه مکتب تفکیک و آیت‌الله فاضل لنکرانی با هدفِ واکاوی مدعا و اعتبارسنجی ادله آنان درباره نقش عقل در فرایند تفسیر قرآن می‌پردازد. استفاده از روش اجتهادی در تفسیر قرآن کریم، نقطه اشتراک این دو دیدگاه است؛ با این تفاوت که آیت‌الله فاضل لنکرانی، ارزش عقل به معنای مصطلح را به‌منزله قرینه لفظی متصله‌ای می‌داند که مخاطب را ملزم به پیروی از آن در همه موارد می‌کند، درحالی‌که طرفداران مکتب تفکیک، فقط عقل فطری را که طبق اصطلاح ایشان موجودی نورانی است، در معرفت دینی و تفسیر قرآن مفید می‌دانند، ولی قرینیتی برای احکام عقل اصطلاحی قائل نیستند؛ لذا هر یک، عقلِ مستفاد در تفسیر را به معنای مصطلح خویش قصد می‌کنند. به بیان دیگر، هر دو دیدگاه، در نام‌گذاری عقل به «عقل فطری» اشتراک دارند، اما اشتراک در این واژه تنها اشتراک لفظی است و همان‌طور که بیان شد، در معنا، مشربی متفاوت از هم برگزیده‌اند.

رساله اي است در بيان جبر و تفويض با استناد به آيات و روايات، و در آن اشاره اي به مسأله بداء و اجتهاد و تقليد نيز شده است مباحثي است در ابطال جبر و تفويض با استناد به آيات و استفاده از بعضي روايات. مؤلف ضمناً با بيان شبهات فلاسفه به رد آنها پرداخته و مباحث مربوط به جبر و تفويض را نظير علم و قدرت، جاعليت و مجعوليت؛ مشيت و اراده و حب و امثال آنها را نقل كرده و به كمك آنها به رد جبر و تفويض پرداخته است [عكسي مركز احياء ميراث 5/424؛ ]

توضیح کتاب: کتاب حاضر برگرفته شده از درس‌های "آیت‌ا... العظمی آقا میرزامحمد مهدی اصفهانی" است که ایشان با عنوان کلی "معارف القرآن" تدریس نمودند و پس از رحلتشان یکی از شاگردان ایشان اقدام به جمع‌آوری آن نمودند. ابتدایی‌ترین سوال در بحث علم "این است که: منظور از علم چیست؟ و لفظ علم بر چه پدیده‌ای اطلاق می‌شود و چگونه می‌توان علم را از غیرعلم تشخیص دارد؟ فلاسفه معتقدند که علم از باب تعریف مانند وجود است و تعریف منطقی آن ممکن نیست، بلکه صرفا تعریفی لفظی برای آن صورت می‌گیرد. ملاصدرای شیرازی در تعریف علم می‌گوید: گویا علم از حقایقی است که وجودشان عین ماهیت آن‌هاست و چنین حقایقی را نمی‌توان تعریف کرد". در بخش اول کتاب ابتدا علم در فلسفه‌ی صدرایی تبیین گردیده و آن‌گاه ویژگی‌های اولیه‌ی علم در فلسفه‌ی اسلامی برشمرده شده و نظریات استاد مطهری، شیخ اشراق، و علامه طباطبایی ذکر گردیده است. فصل دوم به توضیح علم بر اساس قول به وجود ذهنی اختصاص یافته و آرای صدرالمتالهین شیرازی، حاج ملاهادی سبزواری، و علامه‌ی طباطبایی در این‌باره نقل شده است. در فصل سوم تحت عنوان "کارآمد نبودن نظریه‌ی وجود ذهنی برای تبیین علم" نظریات استاد مطهری به پیروی از نظر علامه‌ی طباطبایی و نظر استاد مصباح یزدی بررسی گردیده است. در فصل چهارم با عنوان نارسایی تبیین علم به نظریات ملاصدرا و علامه‌ی طباطبایی اشاره شده است. از فصل پنجم که عنوان "تلاش ناموفق برای حفظ نظریه‌ی وجود ذهنی" را به خود اختصاص داده می‌توان نتیجه گرفت که پذیرفتن وحدت ماهوی بین ذهن و خارج براساس اصالت وجود قابل توضیح نیست. در فصل ششم به تبیین علم بر پایه‌ی علم حضوری پرداخته شده و راه نهایی مساله‌ی شناخت، توسل به وجدان انسان عالم دانسته شده است. در فصل هفتم تحت عنوان "توسل به بداهت، تنها مفر فلاسفه برای توضیح علم" به این نکته اشاره شده است که فلاسفه‌ی اسلامی و حکمای شرق علم را امری بدیهی دانسته‌اند، اما فلاسفه‌ی غرب از حل مشکل علم عاجز مانده‌اند. در بخش دوم کتاب نیز ضمن تبیین علم در مکتب معارف اهل بیت (ع) این موضوعات مطرح گردیده است: "عالم شدن انسان به سبب نور علم"، "تباین ماهیت علم با نور علم" و "ارتباط نور علم با معلومات".

در راستای برگزاری همایش ملی اجتهاد عقل گرا، کرسی علمی- ترویجی با موضوع «چیستی خدا از دیدگاه مهدی اصفهانی» توسط گروه کلام پژوهشکده حکمت و دین پژوهی پژوهشگاه با همکاری مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) به صورت حضوری و مجازی برگزار شد.