آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

برهان آنسلم یکی از بحث‌انگیزترین براهین وجودی و خاستگاه سایر براهین وجودی است. از نظر گراهام اُپی، این برهان، می‌تواند در گروه براهین وجهی، ماینونگی و یا مفهومی قرار گیرد. وی معتقد است که یکی از منابع تفکر آنسلم، در ارائه برهان وجودی، برهان وجودی وجهی ابن‌سینا است. در این پژوهش برآنیم تا به این پرسش-هاپاسخ دهیم: آیا می‌توان برهان صدیقین سینوی را گونه‌ای برهان وجودی دانست؟ و آیا برهان آنسلم، یک استدلال با دو تفسیر متفاوت می‌باشد، یا وی در پی طراحی دو استدلال جداگانه بوده است؟ هدف از این پژوهش، آن است که با روش توصیفی- تحلیلی به مقایسه برهان آنسلم با برهان صدیقین ابن‌سیناست. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که از منظر اُپی، آنسلم در رساله پروسلوگیون، تنها یک برهان بر وجود خدا بنا نهاده است. این برهان، اگرچه در پیشینی بودن، الهام از کتاب مقدس و طی طریق از خدا به خدا به برهان صدیقین شباهت دارد، اما تفاوت ماهوی بین دو استدلال به حدی است که می‌توان، از این مشابهت‌ها صرف‌نظر نمود. برهان وجودی از «نفس مفهوم وجود» آغاز می‌کند، در حالی که برهان سینوی براساس «نفس حقیقت وجود» پی‌ریزی می‌شود و این امر سر آغاز تفاوتهای مهمی بین این دو استدلال است.

بحث از افلاک در فلسفه‌ی اسلامی نزد فیلسوفان به طور ویژه در آراءِ حکیمانی چون بوعلی سینا، صدرالمتألهین و شیخ اشراق در طبیعیات و صدور نظام آفرینش و جهان شناسی بخش چشمگیری از مباحث را به خود اختصاص داده است که هریک با تعابیر گوناگونی از افلاک به تبیین دیدگاه خویش پرداخته اند. آنچه در این پژوهش مورد بررسی قرار می گیرد این است که در نظام فلسفی ابن سینا این بحث تا چه اندازه در بینش فلسفی وی دارای اهمیت است. روشن است که نظرات گذشتگان درباره ی افلاک و اوصاف آنها براساس دیدگاه زمین مرکزی و هیئت بطلمیوسی که دیدگاه حاکم بر آن عصر بوده شکل گرفته است، به همین سبب امروزه با ابطال هیئت بطلمیوسی این بخش از فلسفه مهجور مانده و عملا به عنوان بخشی منسوخ و غبار گرفته بر جای مانده است. با اینحال نمی توان صرفا براساس ابطال هیئت بطلمیوسی سایر حوزه های آن را هم بی ارزش شمرد. نقش این بحث چنان است که در صورت نادیده انگاشتن و تغییر دیدگاه در این حوزه تبیین و توجیه بسیاری از مسائل مهم فلسفی از جمله فرشته شناسی، نظریه عقول، دوام فیض، ربط حادث به قدیم و ثابت به متغیر، معاد جسمانی و غیره در نظام وی دچار تغییر می شود و سمت و سوی دیگری پیدا خواهد کرد.درحقیقت مسئله‌ی محوری در این نوشتار یافتن پاسخی به این مسئله است که آیا با فرض ابطال هیئت بطلمیوسی بخش مربوط به افلاک از فلسفه‌ی ابن سینا قابل انفکاک است؟ آیا بحث از افلاک و ویژگی های آنها مربوط به حوزه‌ی علوم طبیعی است یا فلسفه؟ و ملاک فلسفی بودن اینگونه مباحث در فلسفه‌ی ابن سینا چیست؟ درصورت کنار گذاشتن این بخش از فلسفه امر جایگزینی برای توضیح مباحث مرتبط با آن می توان یافت؟ بنابر این بطور خلاصه می توان عمده‌ی مسائل این پژوهش را تحت موارد ذیل ذکر کرد: مسائل کلی:1-آیا مباحث مربوط به افلاک تحت حوزه‌ی طبیعیات قرار می گیرد یا فلسفه؟معیار آن چیست؟2-در صورت عدم کاربرد و انفکاک مباحث مربوطه آیا خللی در نظام فلسفی سینوی وارد می شود؟ اگر پاسخ آری است، چگونه می شود این خلل را برطرف کرد؟مسائل جزیی:1-کیفیت تبیین افلاک در فلسفه ی سینوی به چه نحو است؟2-نظریه ی افلاک تا چه حد در قوام فلسفه ی سینوی تأثیرگذار بوده است؟3-درصورت عدم انفکاک افلاک در نظام فلسفی سینوی، ارتباط آن با دیدگاه بطلمیوسی رایج چگونه قابل جمع خواهد بود؟

ارسطو در بیان موضوع مابعدالطبیعه تعابیر متعددی دارد که موجب ابهام در تعیین مقصود نهایی او و شکل گیری دو فهم الهیاتی و هستی شناختی از سرشت مابعدالطبیعه شده است. همبسته با همین مسأله، در آثار کلاسیک و نیز پژوهش های ثانوی، مکرر اشاره شده است که ابن سینا با طرح تفکیک میان موضوع و مسائل مابعدالطبیعه، موجود بما هو موجود را به عنوان موضوع این علم، و خدا و مفارقات را از مسائل آن دانسته و در نتیجه این ابهام را مرتفع نموده است. ولی ارسطو در تعیین موضوع مابعدالطبیعه، وجود را نه مشترک معنوی و نه مشترک لفظی، بلکه از سنخ دیگری دانسته است. و از سوی دیگر وحدت علم را به وحدت موضوع، و شرط موضوع قرار گرفتن یک مفهوم را برای علم، اشتراک معنوی دانسته است. این مقاله با تمرکز بر مفهوم تشکیک در فلسفه اسلامی نشان می دهد که چگونه ابن سینا و ملاصدرا، با مشترک معنوی دانستن مفهوم وجود و در عین حال قائل شدن به حقیقی عینی برای آن، موضوع مابعدالطبیعه را به عنوان حقیقتی نفس الامری در جهان خارج احراز کرده و در نتیجه مابعدالطبیعه را اولاً دانشی درجه اول و ثانیاً ناظر به تمام مراتب وجود دانسته اند.

نوشتار حاضر در مقام پاسخ به این پرسش است که ابن‌سینا چه اندیشه‌هایی در خصوص خواب و رموز دین دارد و تبیین عرفانی آن چیست. بر اين اساس، نويسنده به تحلیل، تبیین و پردازش اندیشۀ ابن‌سینا و ابن‌عربی در باب خواب و رموز دین پرداخته و جهت پاسخ به مسئله اصلی، پرسش‌هایی فرعی همچون چرایی تأویل، ملاک تأویل و رابطه تأویل و رمز را فراروی اندیشه این دو متفکر قرار داده و رویکرد نویی را برگزیده است. مهم‌ترین یافته‌های این پژوهش عبارتند از: رمزین بودن زبان دین در اندیشۀ ابن‌سینا، اشتراک در پاسخ به چرایی تأویل خواب (چندلایه بودن خواب)، توجه مشترک به زبان دین و باطن دین جهت بیان رابطۀ تأویل و رمز و اختلاف این دو اندیشه در جایگاه‌شناسی ظواهر دین. هدف نویسنده، استنطاق اندیشۀ ابن‌سینا در مسئله، توسع بخشیدن به آن و فهم آن در ساحت مسائل جدید و رویکرد فرافلسفیِ عرفان نظری است و روش او تدقیق و تحلیل فلسفی ـ عقلی در واژگان و گزاره‌هاست.

ارادة انسان از نظر ابن‌سینا مسبوق به تصور است. ‌این تصور به همراه تصدیق ضمنی شوق را می‌آفریند و اراده به تبع شوق، محرک اعضاست. تصورات، حالات و تمایلات غالب نفس انسان که در موارد متعددی آگاهانه نبوده‌اند اراده را به مرحلة وجوب می‌رساند. مطالعه در خصوص اراده در علوم دیگری چون عصب شناسی و در پرتو مطالعات مغزی نیز، به نوعی دترمینیسم یا جبرگرایی هدایت شده است. اگرچه فرضیة توهم ارادة آزاد یه صورت دترمینیسم سخت که به دنبال آزمایش بنیامین لیبت نیز صورت گرفت مورد انتقادات زیادی واقع شده است اما ‌این نگرش به‌طور معتدل و نه افراطی در کنار تأملات فلسفی در ‌این خصوص، وجود دترمینیسم معتدل یا به عبارت منطبق با فلسفه اسلامی، وجود ضرورت‌های علی خارجی در تحقق اراده را دربر دارد. پیامدها و نتایج اخلاقی معتنابه ‌این مسئله تبیین نوعی اختلاف منظر فاعلی به فعل اخلاقی، نقش اخلاق و ملکات در تحقق اراده‌های مرتبط با افعال، نقش عوامل زیستی یا فیزیولوژیکی در اراده، عدم برداشت‌های واحد و تأثیرپذیری یکسان از ضرورت‌های اخلاقی و ضرورت توجه به نسبیت در اتصاف فاعل به خیّر و شرور