آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

رساله حاضر ترجمه قسمتی از طبیعیات کتاب نجات ابو علی سینا می باشد که نظر فلاسفه یونان درباره نفس را بیان نموده است. یکی از مسائلی که از دورانهای پیش افکار بشری را به خود جلت و جذب نموده و بسیاری از فلاسفه درباره آن به بحث و تحقیق پرداخته اند مسئله نفس است که در این رساله ذکر گردیده؛ زیرا شناخت آن مقدمه ای برای معرفت خالق است. در ابتدا نظر فلاسفه یونان و آنگاه مسئله نفس در بین مسلمین مطرح، که این مسأله با استناد به آیات قرآن در پایان نامه اشاره شده و در ادامه مجرد بودن جوهری که محل معقولات قرار می گیرد را توضیح می دهد. نیروهای حیوانی در چیزهایی، نفس ناطقه را کمک می کنند. از آن جمله این است که، حس جزئیات را بر نفس وارد می سازد و از آمدن جزئیات امور چهارگانه برای آن پدید می آید که هر یک را توضیح داده است. گفتارهای دیگری که در این رساله در مناظره عقل و نفس توضیح داده شده است شامل: گفتار در استوارنمودن حدوث نفس، گفتار در بیان اینکه نفس به مرگ تن نمی میرد و فساد نمی پذیرد، گفتار در بطلان تناسخ، گفتار در یگانگی نفس و گفتار در استدلال با احوال نفس ناطقه بر وجود عقل فعال.

تحقیق حاضر ترجمه قسمتی از کتاب طبیعیات(نجات) ابوعلی سینا می باشد مشتمل بر 11 گفتار است که عمده مطالب مطرح شده در رساله فوق پیرامون موضوعاتی چون: گفتار در بیان مبداء حرکت دورانی فلک، گفتار در بیان حرکت مبدعه که دارای اول نیست،گفتار در اجسام متکوفه، گفتار در بیان صور و کیفیات این اجسام و فرق بین آنها، گفتار در اشاره به اجسام اولیه، گفتار در اجسام کائنه و مبدعه، گفتار در ابطال ظنونی،گفتار در تخلل و تکائف، گفتار در اینکه مادیات افاضه می کند گفتار در بیان آثار گرمی و سردی در اجسام، گفتار در ترکیبات ناقصه و معادل. پژوهشگر در رساله فوق سعی بر ترجمه مطالبی دارد که به بررسی تغییرات عناصر طبیعت می پردازد و در مورد تغییر و تحولات مواد از مبدأ تا به ترکیب و تبدیل آنها به پژوهش می پردازد که جهت تدوین رساله فوق از روش کتابخانه ای بهره جسته است.

مسئله مشهوری بودن گزاره‌های اخلاقی در نگاه شیخ با عقلی دانستن آنها از سوی وی دارای یک نوع تعارضی می­باشد که به دنبال آن نقدهایی به مبانی اخلاقی ابن­سینا از سوی منتقدان مطرح شده است. نگاه عمده در معاصرین جهت ارائه برون رفت از این تعارض به این گونه است که مشهوری بودن گزاره‌های اخلاقی ناظر به ساحت منطقی این قضایا است و عقلی بودن قضایای مزبور مربوط به ساحت معرفت‌شناختی و فلسفی احکام اخلاقی می‌باشد. این مقاله نشان داده است که از طرفی تفکیک میان ساحت منطقی و فلسفی در قضایای اخلاقی به تنهایی نمی‌تواند ثابت نماید هیچ پیوند منطقی میان این دو برقرار نیست. از طرفی دیگر می­توان نشان داد: ساحت وجود‌شناختی و معرفت‌شناختی در گزاره‌های اخلاقی(علیرغم تمایز و استقلال)کاملاً مرتبط با یکدیگر هستند و همین امر می‌تواند نشانه‌ای برای ارتباط ارگانیک ساحت منطقی و ساحت معرفت‌شناختی در این گزاره‌ها تلقی شود (برخلاف آنچه معاصران برآن تأکید دارند). همچنین با توجه به تعریف و شاخصه‌هایی که تفکر سینوی برای گزاره های اخلاقی به عنوان قضایای مشهور خاص حقیقی مطلق بر می‌شمارد، قطعاً این گزاره‌ها نمی‌توانند عقلی محسوب شوند و لذا مشهوری بودن و عقلی بودن در نگاه اخلاقی ابن­سینا در تعارض آشکار با یکدیگر قرار دارند.

از نظر آریوگنا اسناد صفات به خداوند به معنایی که برای مخلوقات به کار می‌رود نادرست است، اما اسناد آنها به خداوند به معنایی فراتر از آنچه برای مخلوقات به کار می‌رود بدون اشکال است، زیرا خداوند از سویی علت مخلوقات است و صفات مخلوقات در نهایت از سوی خداوند است، و از سوی دیگر نسبت به آنها تعالی دارد. از آنجا که آریوگنا صفات را توأمان از خداوند سلب و اثبات می‌کند می‌توان نظریۀ او را نظریۀ سلبی‌ـ‌ایجابی دانست که سلب صفات در آن به دلیل برتری خداوند نسبت به مخلوقات است. نظریۀ ابن‌سینا نیز دربارۀ صفات خداوند نظریۀ سلبی‌ـ‌ایجابی است. البته نگاه ابن‌سینا به سلب و ایجاب صفات متفاوت است. او معتقد است که خداوند واجد صفت وجود وجوب است و بقیه صفات خداوند به سلب یا اضافه باز می‌گردد. از نظر ابن‌سینا سلبی یا ایجابی بودن ظاهری صفات مهم نیست و تحلیل نشان می‌دهد که یک صفت سلبی ظاهری می‌تواند در واقع ایجابی باشد یا بالعکس. این تحقیق نشان می‌دهد که دیدگاه آریوگنا تعارضی با بیان‌ناپذیری خداوند ندارد، اما دیدگاه ابن‌سینا در تعارض با این مسئله است.

استنتاج بهترین تبیین به‌ تازگی به ‌عنوان استنتاجی جدید در عرض استقراء و قیاس توسط چارلز پیرس در توجیه بسیاری از نظریات علمی ادعا شده است. هدف این نوشتار انجام مقایسه­ ای میان این نوع استنتاج و تجربه از منظر ابن­ سیناست. در این مقایسه سعی شده است به تمامی شباهت ­ها و تفاوت­ های موجود میان تجربه و استنتاج بهترین تبیین پرداخته شود و نیز در کنار آن به برخی عیوب هر کدام از این دو اشاره شده است. که از جمله شباهت ­های این دو استنتاج می­توان به مقدمه مضمر موجود در هر دو استنتاجو نیز استقرایی بودن و واقع­ گرایی هر دو استنتاجو نیز معیار بودن تبیین علّی در هر دو استنتاج اشاره کرد و از تمایزات میان این دو استنتاج می­توان به معیارهای انتخاب تبیین بهتر همچون سادگی و جذابیت و تطابق در استنتاج بهترین تبیین اشاره کرد که در تجربه به آنها اعتنایی نشده ­است در عین حال که کارآمد بودن این معیارها مورد تردید است. علاوه بر این از این تمایزات می­توان به شروط و قواعدی که ابن ­سینا بر تجربه افزوده است، اشاره کرد چرا که در استنتاج بهترین تبیین هیچ اشاره­ای به قاعده غیاب­های هم­زمان یا عدم مغالطه اخذ مابالعرض بجای مابالذات و.. اعتنایی نشده است.

از موضوعات اساسی فلسفة ابن­ سینا نفس ­شناسی است. او ذیل مفهوم نفس به طرح دیدگاه خود در باب کمال انسان پرداخته است. این نوشتار به این پرسش می­پردازد که کمال نهایی نفس ناطقه نزد ابن ­سینا چیست و چه انتقاداتی به نظریة وی وارد است؟ آیا دیدگاه ابن ­سینا می­تواند پاسخگوی سؤال امروز ما در باب کمال نفس باشد؟ به نظر ابن­ سینا کمال نفس کمالی عقلی است و با حصول مرتبة عقل مستفاد حاصل می­شود. بنابراین تکامل نفس در ناحیه عقل نظری است و عقل عملی تنها جنبه مقدمه ­ای و زمینه سازی دارد. دیدگاه ابن ­سینا در سرتاسر تفکر فلاسفه اسلامی سریان داشته و پس از وی توسط ملاصدرا نقادی شده است. وی نظریة ابن­ سینا را نقد و بازسازی کرده اما در نهایت در همان محدوده باقی می­ماند. به نظر می­رسد مشکل اساسی دیدگاه ابن ­سینا تفکیک شئوون نفس و عدم توجه به مدخلیت اساسی عمل ارادی و جنبه های مادی و بدنی و مخصوصاً مسائل ناشی از حیات اجتماعی و سیاسی در امر تکامل نفس است. در نوشتار حاضر ضمن بیان نظریة ابن­ سینا، نقدهای وارد شده بر این دیدگاه را ذیل عناوین نقد درون سیستمی و کلاسیک(سه عنوان) و نقد برون سیستمی (سه عنوان) ذکر کرده و تحلیل خواهیم کرد.

از براهین مشهور در اثبات وجود خداوند، برهان وجوب و امکان است، که برای اولین بار توسط ابن‌سینا در آثارش تقریر شده است. نقدهایی این برهان در جهان اسلام و جهان غرب از سوی بعضی از متفکران از جمله غزالی، ابن‌رشد، ملاصدرا، هیوم، کانت، راسل و...وارد شده است. از نقدهای وارده بر آن، این ادعا است که در آن به وجود مستقل و حقیقی برای مجموعه موجودات جهان قائل شده و از این منظر دچار مغالطة ترکیب شده است. این نقد در هردو حوزه اسلامی و غربی مطرح می‌باشد. ملاصدرا معتقد است که تقریر شیخ اشراق از این برهان دچار چنین اشکالی است. با بررسی مشخص می‌شود که تقریر ابن‌سینا و شیخ اشراق و حتی تقریر صدرالمتالهین دارای إشکال قائل شدن به وجود مستقل برای مجموعة جهان می‌باشد، اما برخلاف نظر غزالی و راسل و دیگران هیچ کدام منجر به مغالطة ترکیب نمی‌شود. این نوشتار درصدد تبیین این موضوع است.

ابن‌سینا در میان حواس باطنی، وهم را به‌مثابۀ قوۀ حاکم تمایز می‌بخشد و باور دارد وهم معانی را ادراک می‌کند. در این پژوهش عملکرد‌ها و احکام وهم بررسی و نشان داده شده است که معانی وهمی ازسوی، اساساً نسبی‌اند و حیث ارتباط‌مندانه دارند و از دیگر سو، این معانی دارای وجه روی‌آوردی هستند. پرسش اصلی این تحقیق ناظر به همین وجه معطوف‌بودگی معانی وهمی است و تلاش کرده است با توجه به معیارها و مشخصه‌هایی که اهل تحقیق برای نظریۀ روی‌آورندگی مشخص کرده‌اند، و با استفاده از روش تحلیلی‌ـ‌توصیفی، روی‌آوردی بودن این معانی را بررسی کند. با تحلیل معانی وهمی، آشکار می‌شود که بیشتر ویژگی‌های نظریۀ روی‌آورندگی، از طریق این معانی تأمین می‌شوند و این‌ها به‌مثابۀ پل ارتباطی میان ذهن و عین، نقش ایفا می‌کنند و دارای حیث نشان‌دهندگی هستند. برای ابن‌سینا علم، داشتنِ تصوری از چیزی در قلمرو ذهن است و نقاط آماج قصدیِ فکر، اشیاءِ موجود در جهان هستند؛ یعنی میان ذهن و متعلق آن، گونه‌ای پیوستگی وجود دارد و دریافت معانی وهمی، به گونه‌ای روی‌آوردی انجام می‌پذیرد.