آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مسایل بنیادی در حوزه علوم انسانی از جمله فلسفه، عرفان، الهیات و همچنین امروزه در روانشناسی و علوم تربیتی مسئله معنویت است. معنویت در واقع کوششی برای پرکردن خلأ معنا در زندگی بشر بویژه انسان مدرن می باشد. اما در این مسئله رویکردهای مختلفی وجود دارد و تعاریف متفاوتی از ماهیت و چیستی معنویت ارائه شده است. این پژوهش به بررسی چیستی معنویت و گستره افق آن، همچنین آثار فردی و اجتماعی اش در منظومه فکری دکتر دینانی می پردازد. استاد غلامحسین ابراهیمی دینانی، فیلسوف و حکیم مسلمان معاصر، از شاگردان برجسته علامه طباطبایی محسوب می شوند. در دیدگاه ایشان، انسان به محض اینکه اندیشیدن به منشأ هستی و خویشتن را آغاز کرد، پا در وادی بی کران معنویت نهاده است. وی، تنها راه سلوک را ",تعقل", و معبدِ حقیقی را ",عقل", می دانند. از این رو نوشتار حاضر می کوشد به سبک مسئله محور و با روش توصیفی- تحلیلی از نوع استنتاجی به این موضوع بپردازد. یافته های پژوهش نشان می دهد که معنویتِ مد نظر استاد دینانی نه منحصر در شریعت خاصی است، چنان که پیروان ظاهری مسلک ادیان معتقدند و نه به مثابه اخلاق منهای دین است، آن طور که اندیشمندان سکولار ارائه می دهند. معنویت از دیدگاه دکتر دینانی، مساوق عالم معنی است؛ که امری نامتناهی و تشکیکی بوده و بالاترین مرتبه آن در ارتباط و پیوند با حق تبارک و تعالی تحقق می یابد. نتیجه دیگری که از پژوهش حاضر به دست می آید، معطوف به نسبت عقلانیت و معنویت در اندیشه ایشان است. از آنجا که معنویت، تعالی و فرا رفتن از عالم ماده و گام نهادن در وادی بی نهایتِ معنا و عالم حضور است، طریقی جز عقل و آگاهی ندارد. چرا که عقل نیز همچون معنا، امری فراحسی و باطنی است؛ لذا بر اساس سنخیت وجودی بین این دو، دکتر دینانی معنویت را جلوه ای از عقلانیت می دانند. طبق این تلقی هر نوع تعریفی از معنویت از قبیل عرفان های نو ظهور و غیره که با عقل، ناساز گار باشد، باطل بوده و انسان را به سر منزل مقصود نخواهد رساند. معنویت صرفا با تکیه بر عقلانیت می تواند انسان را از کثرت انگاری و دوئیت ها به عالم وحدت که وادی صلح و آرامش است، رهنمون گرداند. در این جهان بینی می توان عشق و معنویت را نیز مساوق دانست. چرا که همان طور که معنویت فرا رفتن از کثرات و رسیدن به وحدت است، عشق نیز گذشتنِ عاشق از خود و فانی شدن در معشوق و در نتیجه به وحدت رسیدن است.

در این گفتگو با دو استاد برجسته و صاحب‌نظر فلسفه اسلامی، به بحث دیرینه کندوکاو عقل فلسفی و ارتباطش با وحی و کلام و علوم متکی بر ایمان و به‌خصوص اعتقادی پرداخته‌ایم. این موضوع در ادیان بزرگ و مذاهب مهم همواره مطرح بوده است و شاید هم تا کنون پاسخ اقناع‌کننده‌ای که همه عقلا و اهل فضل و مؤمنان را راضی کند برایش نیافته باشیم. با این‌همه، طرح بحث و ورود به موضوعاتی از این دست، همچون بارانی بر دشت اندیشه، جوانه‌های تازه می‌رویاند و ریشه‌های کهن را آبیاری می‌نماید. ضمن سپاس از دو استاد برجسته دانشگاه تهران و انجمن حکمت و فلسفه، توجه خوانندگان گرامی را به این گفتگو جلب می‌نماییم: