آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

---

کتاب الطلب و الاراده، ناظر به مبحث طلب و اراده‌اى كه مرحوم آخوند خراسانى به‌مناسبت، در بحث اوامر «كفاية الاصول» آورده است، تأليف شده است. این کتاب در سه مطلب نوشته شده است که عبارتند از: ادله اشاعره بر مطلوب خويش، بيان حقيقت سعادت و شقاوت، در باره اختلاف آفرينش طينت سعيد و شقى.

---

‫در اين تحقيق، حقيقت نبوت و جايگاه آن و صفات و وظايف پيامبران، به ويژه پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله و سلم از ديدگاه امام خميني? مطالعه شده است. نگارنده ابتدا حقيقت نبوت را از نگاه برخي عارفان و دانشوران اسلامي بيان مي‌کند. سيد حيدر آملي نبوت را قبول نفس قدسي، حقايق، معلومات و معقولات از جانب خداي متعال به واسطه جوهر عقل اول که جبرئيل و گاهي روح‌القدس ناميده مي‌شود، تعريف مي‌کند و رسالت را تبليغ همان معلومات و معقولات مي‌داند. وي ولايتي را که نصيب انبيا مي‌شود، عبارت از مشاهده ذات حق و صفات و افعال او در مظاهر کمالاتش به واسطه چشم بصيرت مي‌داند و آن را باطن نبوت ذکر مي‌کند. از نگاه امام خميني، نبوت کشف و بسط حقايق يا درک مقام وحدت و کثرت و ولايت باطن نبوت و باطن قرآن است. نگارنده در ادامه، به جايگاه پيامبر خاتم صلي الله عليه و آله و سلم پرداخته و برتري آن حضرت بر تمامي ساکنان عالم جبروت و احاطه قيومي پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم نسبت به مخلوقات و برتري ايشان و ائمه اطهار( نسبت به ساير انبيا را از ديدگاه امام خميني بيان کرده است. از نگاه امام خميني?، پيامبر به عنوان انسان کامل، همه اوصاف کمالي را داراست؛ اما صفاتي چون اعجاز، علم لدني يا علم غيب و عصمت، از ويژگي‌هاي بارز پيامبر است و پيامبر به اذن الهي براي مجاب کردن مخالفان و تثبيت کلام صدق خويش، دست به معجزه مي‌زند و چون هدايتگر انسان به سوي کمال است، از هر گونه عيب، نقص و خطا مصون است. وظايف پيامبر از ديدگاه امام خميني در قالب رسالت و نبوت، زمامداري و حکومت، و قضاوت مطرح مي‌شود. در بستر رسالتي پيامبر، ابلاغ وحي و رساندن پيام و احکام الهي و تعليم و تربيت انسان الهي جاي مي‌گيرد. اما در شأن وظايف حکومتي، پيامبر از جانب خداوند مأمور است که جامعه انساني را در چارچوب احکام الهي و تشخيص مصالح انساني مديريت کند. وظيفه مهم ديگر پيامبر، ايجاد نظم عادلانه و اجراي عدالت در جامعه است. نگارنده همچنين انديشه‌هاي حکومتي وسيره حاکميتي پيامبر گرامي اسلام را از نگاه اين رهبر فرزانه تبيين مي‌کند.

‫مسئله رابطه دين و اخلاق، در دو حوزه فلسفه دين و فلسفه اخلاق، بحث و بررسي مي‌شود. در اين باره، هم در دنياي غرب و هم در دنياي اسلام، رهيافت‌ها و ديدگاه‌هاي مختلفي وجود دارد. گروهي بر اين باورند که بين اين دو رابطه‌اي نيست و گروهي قائل به وجود رابطه بين اين دو هستند. در اين صورت، برخي قائل به تأثيرپذيري دين از اخلاق و برخي قائل به تأثيرپذيري اخلاق از دين هستند. اين پژوهش در پنج فصل، به دنبال بررسي چگونگي ارتباط بين دين و اخلاق از نگاه امام خميني? است. در باب نحوه ارتباط دين اخلاق، سه ديدگاه مطرح شده است که عبارتاند از: تباين، اتحاد، و تعامل و تعاضد. بر اساس رويکرد تعامل و تعاضد، دين و اخلاق، هر يک، هويتي مستقل دارند؛ ولي از زواياي گوناگون به هم نياز دارند. پذيرش پاره‌اي از گزاره‌هاي ديني، بر برخي قضاياي اخلاقي مبتني است و تصديق دسته‌اي از گزاره‌هاي اخلاقي، متوقف بر پاره‌اي از قضاياي ديني است. ديدگاه امام خميني? در نقش اخلاق نسبت به دين، در هدف دين و در کمال و تهذيب نفس، در اين پژوهش برجسته است. نياز اخلاق به دين در تعريف، از نظر شيعه و به تبع، از نظر امام? پذيرفته نيست. نياز اخلاق به دين در اطلاعات ناظر به واقع و ضمانت اجرايي، در معرفي انسان، و در شکوفايي اخلاق، از نظر امام?، در اين پژوهش برجسته است. امام خميني? علم را به عنوان منشأ انگيزش اخلاق نمي‌پذيرد و دين را يکي از مهم‌ترين منشأهاي انگيزش براي اخلاق مي‌داند. امام خميني? به عنوان يکي از علماي صاحب نظر و برجسته عدليه، حسن و قبح ذاتي اشيا را مي‌پذيرد. يکي از مسائل مطرح در مسئله ارتباط دين و اخلاق، نسبيت اخلاقي است که منشأ آن دنياي غرب است و پيامدهاي منفي آن از نگاه امام(، انکار اخلاق، نفي حکمت عملي، نفي تربيت انسان‌ها، به وجود آمدن پلوراليسم اخلاقي، از بين رفتن الگوهاي جاويدان، نفي اعتقاد به کتاب‌هاي الهي و سليقه‌اي شدن ارزش‌هاست. نويسنده در پايان به بررسي اخلاق سکولار پرداخته است که عبارت است از اخلاق منهاي دين. چون از نظر امام، دين و اخلاق و سياست از يک منبع مي‌جوشد و هدف واحد، يعني سعادت بشر را دنبال مي‌کند، جدايي اخلاق از دين معنايي ندارد و اخلاق منهاي دين در معرض سقوط است.

در حالی‌که برخی از اندیشمندان سیاسی برای اخلاق در مدیریت و سیاست جامعه جایگاهی قائل نیستند و آنهایی هم که قائلند، اخلاق را فقط تعهد به دین یا وجدان می‌دانند، امام(ره) با عنایت جدی به جایگاه رفیع اخلاق در عرصه مدیریت سیاسی کشور و تعهد به عرصه‌های اساسی در حیات آدمی، حوزه‌های سه گانه دین، جامعه (مردم) و نفس را بر اساس شناخت و اعتماد بسیار بالایی به آن پایه‌ریزی کرده و مدیریت حکومتی خویش رابر اساس آن (تکلیف محور، مصلحت‌گرا، مهذب، خودباور و آرامش طلب) طراحی کرده‌اند تا خدمت به این سه حوزه را سرلوحه خود قرار دهند.

‫موضوع رابطه دين و سياست مدت‌هاست که در محافل علمي و غيرعلمي مطرح بوده، و مخالفان و موافقاني را پيرامون خود گردآورده است. پژوهش حاضر با روش توصيفي و تحليلي به واکاوي انديشه امام خميني( در اين زمينه پرداخته است. در بررسي رابطه دين و سياست و با تعريف اين دو اصطلاح از ديدگاه انديشمندان اسلامي و غير اسلامي مي‌توان به اين واقعيت دست يافت که به‌لحاظ دخالت هر دو مفهوم ياد شده در زندگي بشر و تأثير هرکدام در قلمرو ديگري، نمي‌توان رابطه و تعامل آن دو با يکديگر را ناديده گرفت. با وجود اين، عده‌اي هم موضوع جدايي دين از سياست را مطرح کرده‌اند. مسأله جدايي اين دو، اولين‌بار با زمينه‌سازي حکومت کليسا و آغاز رنسانس در اروپا، و در جهان اسلام با قدرت‌گرفتن معاويه در سال40 قمري مطرح گرديد و به‌تدريج در ميان نظريه‌پردازان مسلمان، رسوخ کرد. موافقان اين جدايي، به آيات قرآن متمسک شده، و يا اظهار مي‌دارند که توجه به امور تربيتي و آگاهي‌دادن به مردم بر ايجاد حکومت مقدم است. عده‌اي هم به همبستگي دين و سياست معتقدند؛ به اين معني که اسلام براي دين و دنياي انسان برنامه داشته و به تلفيق هر دو معتقد است. از نظر اين عده، شريعت و سياست دو روي يک حقيقت است. آن‌ها مبناي اعتقاد خود را بر پايه‌ي دلايل عقلي و نقلي استوار نموده‌اند. يکي از جدي‌ترين معتقدان اين نظريه امام خميني( است. ايشان پس از اثبات لزوم وجود حکومت براي نظم بخشيدن به زندگي انسان، بر اسلامي بودن حکومت تأکيد داشته و دلايلي را ـ اعم از عقلي و نقلي ـ ارائه مي‌نمايد. امام خميني( معتقد است که چون اسلام دستورات فراواني براي زندگي اجتماعي دارد، لذا بايد قوه‌اي وجود داشته باشد تا بتواند آن را در جامعه اجرا کند. و اين قوه همان ولايت فقيه، به‌عنوان يک نظام سياسي در اسلام است.

‫از آن‌جا که انسان در جهت نيل به سعادت نهايي مورد نظر دين، با نيازهاي ثابت و متغيير روبرو است؛ برخي از آموزه‌هاي دين ثابت و برخي ديگر متناسب با نيازهاي مقطعي او مطرح شده، و با تغيير آن نياز‌ها، حکم دين نيز تغيير مي‌کند. به‌طور کلي آموزه‌هاي دين به سه بخش اعتقادات، اخلاق و احکام تقسيم مي‌شود. از ديدگاه امام خميني( و شهيد مطهري، آموزه‌هاي اعتقادي چه فرعي و چه اصلي، جزء امور ثابت هستند؛ زيرا اعتقاد به‌معناي تعلق روح و انديشه است، و از آن‌جا که روح از امور ثابت است، متعلق روح يعني آن‌چه مورد اعتقاد قرار مي‌گيرد، نيز ثابت است. در حوزه اخلاق، ملاک فعل اخلاقي از ديدگاه اين دو عالم شيعي، عبارت از کرامت و عزت نفس است، و آن‌ها غايت فعل اخلاقي را تقرب به خداوند مي‌دانند. از سوي ديگر، احکام اخلاقي نيز بر دو دسته هستند: يک دسته از احکام اخلاقي مانند عدالت‌محوري، احکام اصولي است که مبتني بر مصالح و مفاسد واقعي بوده و همواره ثابت مي‌باشد. دسته ديگر احکام اخلاقي فرعي است که در برخي موارد تغيير مي‌يابد، مانند سخن دروغي که جان يک مؤمن بي‌گناه را نجات دهد. در حقيقت ملاک ثبات و تغيير در احکام اخلاقي از ديدگاه امام و شهيد مطهري اين است که احکام ثابت بر اساس نياز ثابت و بعد معنوي انسان مي‌باشد، و احکام متغير ناظر به بعد مادي و دنيوي و مقطعي بشر است. اما در حوزه احکام، نيز احکام اوليه به‌صورت کلي از ديدگاه ايشان ثابت است، اما احکام ثانويه و برخي از احکام حکومتي متغيير مي‌باشند؛ زيرا احکام اسلام مبتني بر مصالح و مفاسد است، و اسلام نياز‌هاي ثابت و متغيير بشر را در نظر دارد، و سرّ احکام ثابت و متغيير نيز همين نيازهاي ثابت و متغيير، و مصالح و مفاسد مطلق و مقيد است.

‫اين پايان نامه مي‌کوشد با بياني ساده به بررسي و مقايسه عرفان شيعي و مؤلّفه‌هاي مهمّ آن از ديدگاه دو تن از متفکّران و عارفان شيعي مذهب، يعني امام خميني( و احمد محمّد حيدر پرداخته و نظريّات آنان در باره توحيد و مراتب آن، ماهيت اسماء و صفات الهي و تجلّي و ظهور آن در اولياي الهي، عوالم کلّي وجود، نسبت بين شريعت و طريقت، ويژگي‌هاي انسان کامل و خلافت الهي او را تبيين گرداند. پژوهش حاضر در سه باب تدوين شده است. در باب اول به تشريح معرفت وجود و حقيقت وجود ومراتب آن ها از منظر اين دو انديش مند بزرگ مي‌پردازد. نويسنده در ادامه با اشاره به تجلّي و ظهور اسما و صفات الهي نزدِ امام خميني و احمد محمّد حيدر، ظهور کامل اين اسما و صفات در ولي خدا را از منظر آن دو عارف بررسي مي‌کند. آن گاه به وصف عوالم وجود از آنان مي‌پردازد و مراتب و تنزّلات وجود و عوالم پنج گانه غيبي و شهودي در رابطه انسان کامل و ولي خدا با اين عوالم را بيان مي‌کند. در باب دوم به بررسي حقيقت کشف و شهود، ميزان و معيار و راه‌هاي آن از ديدگاه آنان اختصاص دارد. نسبتِ بين شريعت و طريقت، مراتب شريعت محمّدي و ارتباط وثيق آن با طريقت، حکمت الهي در تشريع شريعت، اقسام شريعت، بيان اصول کلّي ايمان در مرتبه شريعت، طريقت و حقيقت، رابطه بين نبّوت و ولايت، بيان حقيقت توحيد، عدل، نبوت، امامت و معاد (اصول کلّي ايمان) از منظر آن دو، از ديگر مباحث در باب دوم محسوب مي‌شود. در باب سوم حقيقت انسان کامل و ويژگي‌هاي او، رابطه بين صورت حقيقي انسان کامل با عالَم هستي، خلافت الهي انسان کامل و رابطه بين نبّوت، رسالت و ولايت، در عرفان اين دو انديش مند تبيين گرديده است.