چکیده :
صفت اراده ازجمله صفات و کمالات خداوند است که درک صحیح از آن مانند سایر صفات، سبب کمال عالم میگردد.
اگرچه عموم متفکران مسلمان، این صفت را برای خداوند قائل هستند، اما کیفیت و نحوۀ اتصاف خداوند به این صفت، همواره محل تضارب آراء بوده است.
اکثر متکلمان معتزله صفات ثبوتی خداوند، ازجمله اراده، را از ذات سلب نموده و آن را امری زائد بر ذات دانسته و میگویند ذات الهی نائب مناب صفات است.
در میان حکمای پیش از شیخ‌اشراق، برخی اراده را علم به نظام احسن میدانند و برخی برای تبیین معنایش، آن را به صفت علم ارجاع دادهاند؛ درنتیجه، این‌دو صفت بلحاظ مفهوم و مصداق، متحدند.
در مورد شیخ‌اشراق، بعضی او را منکر اراده دانسته‌اند، درحالیکه با بررسی مبانی نظام‌وارۀ فکری و فلسفی وی، روشن میشود که نه‌تنها چنین نسبتی قابل پذیرش نیست، بلکه خلاف آن اثبات میگردد.
ازجملۀ این مبانی میتوان به فیاضیت نورالانوار، عینیت صفات الهی با ذات، کل‌الکمال بودن نورالانوار اشاره نمود که طبق آنها، همۀ کمالات موجود در مراتب مادون، بنحو اَتم و اَشرف، در مرتبۀ اعلی وجود دارد.
صفت اراده نیز ازجمله کمالات وجودی است که اثبات آن، سبب شرافت و علوّ میگردد و نفی آن، نفی کمال است.
بنابرین، با توجه به روح کلی حاکم بر فلسفۀ سهروردی، ضرورتاً میبایست انتساب صفت اراده به باری‌تعالی را پذیرفته باشد.
دربارۀ شمول صفت اراده نیز معتزله، انسان را مشمول ارادۀ واجب نمیدانند، حال آنکه شیخ‌اشراق، ازآنرو که نورالانوار را حقیقتی محیط معرفی میکند، صفات او را نیز شامل همۀ موجودات، ازجمله انسان، میداند.
one of the attributes and perfections of god is will, a correct perception of which, similar to other attributes, can lead to the perfection of the knower.
although all muslim phosphors attribute this will to god, the quality of this attribution has always created some clash of ideas.
most mu‘tazilite mutikallimūn negate god’s affirmative attributes, including will, to essence and consider them to be additional to it.
they maintain that the divine essence is the vicegerent for attributes.
among pre-suhrawardī philosophers, some interpret the free will as the knowledge of the higher order, and some others have referred it to the attribute of knowledge to clarify its meaning.
as a result, these two attributes are in unity with each other in terms of concept and referents.
regarding suhrawardī, some believe that he denies the free will, while a study of the fundamental principles of his philosophical system reveals that the opposite holds true.
from among such principles, reference can be made to the gracefulness of the light of all lights (nūr al-anwār), identity of divine attributes with essence, and the light of all lights as the sum of all perfections.
according to these principles, all the perfections at lower levels exist in the highest level in a more complete and nobler form.
the attribute of will is also an existential perfection, the demonstration of which leads to honor and eminence, and the denial of which leads to the negation of perfection.
hence, given the general content of shurawardī’s philosophy, he must have necessarily agreed with attributing will to almighty god.
regarding the inclusiveness of will, the mu‘tazilites do not view man as possessing the necessary will, while suhrawardī considers the attributes of the light of all lights to belong to all existents, including man in the light of introducing the light of all lights as an all-inclusive truth.
نویسنده :
مصطفی اسفندیاری ، محمدمهدی سلامی ، رسول پاداش‌پور
منبع اصلی :
http://hop.mullasadra.org/Article/46643
پایگاه :
پایگاه مجلات 5
(تاریخ فلسفه- سال 1403- دوره 14- شماره 4- از صفحه 119 تا 144)
یادداشت :
کلید واژه: ارادۀ خداوند, شیخ اشراق, نورالانوار, معتزله, زیادت صفات بر ذات,