چکیده :
دین دارای ابعاد مختلفی از جمله ابعاد اعتقادی، اخلاقی، تجربی، مناسکی- عبادی، اسطورهای-روایی، اجتماعی و مادی است.
تجربة دینی یکی از ابعاد دین است و هم بعنوان یک واقعیت مهم دینی دارای مناسبات مختلفی با دیگر ابعاد آن است.
از این‌رو شناخت نوع مناسبات تجربة دینی با ابعاد دین اهمیت زیادی دارد.
پرسش تحقیق آن است که چه نسبتی میان تجربة دینی با ابعاد مختلف دین قابل تصور است؟ در پاسخ به این سوال، ابتدا بایستی به اهمیت تلقی‌های مختلف از دین و سپس تجربة دینی توجه داشت؛ یعنی نوع خوانش ما از تجربة دینی، نسبت آن را با ابعاد دین تعیین می‌کند.
همچنین تلقی ما از دین، در تعیین ماهیت و تنوع ابعاد آن بسیار مهم است.
در این زمینه، میتوان با نظر به دو سنت مهم دینی موجود در جهان، یعنی سنت خداباوری و خداناباوری، به اهمیت امر متعالی و جنبه الهی/قدسی دین، توجه داشت و حداقل بر نقش ابعاد اعتقادی، اخلاقی، روایی-اسطورهای، تجربی، نهادی-حقوقی/اجتماعی، عبادی-مناسکی (شعائری) و مادی دین توجه داشت که هریک مناسبات خاصی با تجربۀ دینی دارند؛ بویژه ابعاد اعتقادی و شعائری که می‌توانند مورد توجه بیشتری قرار دارند.
در این زمینه، به نظر می‌رسد بُعد اعتقادی می‌تواند ایجاد کننده یا تفسیرگر تجربۀ دینی، بُعدعبادی-شعائری نمایشگر و تجلی کننده و تکرار نُمادین تجربه‌های دینی، و بُعد روایی-اسطورهای انتقال دهندة ماهیت آن به نسل‌های بَعدی، بُعد اخلاقی هم مُوجد و هم بسط سلوکی نتیجة تجربیات دینی، و بُعد مادی نیز تجسم‌گر خارجی و زمینه‌ساز وقوع تجربه‌های دینی باشند.
ضمن اینکه توجه به نظریات مطرح در دو رویکرد ذات‌گرایی و ساختارگرایی درباب تجربه‌های دینی و تقسیم تجربه‌های دینی به دوگونة مینوی و شهودی-نظری، نوع مناسبات آنها را با ابعاد دین متنوع و پیچیده‌تر خواهد ساخت.
religion has different aspects and dimensions including doctrinal, moral, empirical, mythical-narrative, ritual, social, and material ones.
religious experience is one of the dimensions of religion and is a significant religious fact and aspect that has diverse relations with other dimensions of religion.
hence, recognizing the kind of religious experience’s relations with religion’s dimensions has its special significance.
so the question of research is what relations can be conceivable between religious experience and the dimensions of religion? to answer such a question, first, we should pay attention to the importance of different tendencies toward religion and religious experiences, that is, our understanding of religious experience defines its relation with religion’s dimensions.
our understanding of religion, also, is significant in determining its essence and diverse aspects or dimensions.
in this case, considering two important religious traditions of the world, namely classic monotheism and atheism, we can notice the significance of the transcendent being or sacredness/divine aspect of religion, and think of some dimensions of religion such as doctrinal, moral, mythical-narrative, empirical, social, ritual or material that each one has its special relation with religious experience, although creedal and ritual ones can be more respectable.
in this case, it seems the doctrinal dimension can make or interpret religious experiences, ritual and worshiping dimention shows and manifests its symbolic repeatation.
mythical-narrative one can transfer virtues of religious experiences to the next generations, moral one can make and extend the results of religious experiences, and material one can manifest externally and make the background for the next religious experiences.
in the meantime, paying attention to noticeable theories such as essentialism and structuralism about religious experiences, and dividing them into two nouminous and intuitive-theoretical experiences, can make complicated and plural of their relations with some dimensions of religion.