چکیده :
نقش عقل در فهم متون دینی و میزان کاشفیت و حجیت آن در تولید معرفت از مباحث مطرح بین اندیشمندان بوده است.
این مساله بهصورت خاص در شکلگیری تفاسیر ادبی-اجتماعی معاصر تاثیر داشته است.
کاربست عقل در این رویکرد که در واکنش به آسیبهای غلبه تفکر سلفیگری عقلستیز در جهان عرب بود و تحت تاثیر جریان فکری نومعتزله و آشنایی با مطالعات غربیان شکل گرفت، در محورهای متفاوت از تفاسیر عقلی رایج نمایان شد و لوازم خاصی در تفسیر و فهم قرآن و معرفت دینی به دنبال داشت.
توسل به عقل خودبنیاد، علمزدگی، تحلیل ادبی-فرهنگی از مفاهیم قرآنی، تمسک به عقل مستقل از روایات در برداشتهای فقهی، مصادیق کاربست عقل در اینگونه تفاسیراند که در آراء طهحسین، عبده، خولی، بنتالشاطی و خلفالله مشاهده میشوند.
مهمترین آسیب این کاربستها در مسائل و مباحث فلسفه دین مانند تعاریف و تحلیلهای شاذ از وحی، نبی و معجزات انبیاء؛ تحلیل بیسابقه زبان و قصص قرآن؛ حداقلیکردن و عرفیسازی فقه و تعصبات قومی-عربی دیده میشود.
در اینمیان کمترین آسیب در تفسیر بنتالشاطی است، ضمن اینکه وی نیز از سنت روایی تفسیری فاصله گرفته است.
نتیجه اینکه کاربست عقل در تفاسیر ادبی-اجتماعی معاصر، تابعی از مکتب اومانیسم است که در آن اجتهاد غیر ضابطهمند قرآنپژوه محوریت دارد.
در این رهیافت تفسیری، عقل، امری متعالی، قدسی و متصل به وحی نیست.
اساسا نگاه ادبی به متون مقدس، فروکاهش دین به امری فرهنگی-اجتماعی و تعین اصالت عقل انسان را درپی داشته است.
the role of reason in understanding religious texts and the extent of its discovery and validity in the production of knowledge have been discussed among thinkers.
this issue has had a special effect on the formation of contemporary literary-social interpretations.
the application of reason in this approach, which was in response to the damage caused by the prevalence of anti-rational salafism in the arab world and was formed under the influence of neo-mutazila thought and familiarity with western studies, appeared in axes different from common intellectual interpretations, and it followed a special requirement in interpretation and understanding of the qur'an and religious knowledge.
appealing to self-based reason, scientism, literary-cultural analysis of quranic concepts, appealing to reason independent of traditions in jurisprudence, are examples of the use of reason in such interpretations as in the opinions of taha-hossein, abdo, khouli, bint al-shaṭiʾ, and khalafallah are observed.
the most important harm of these applications is in the issues and topics of the philosophy of religion, such as abnormality definitions and analyzes of revelation, the prophet, and the miracles of the prophets, unprecedented analysis of the language and stories of the qur'an; minimization and secularization of jurisprudence and ethnic-arab prejudices can be seen.
meanwhile, the least damage is in bint al-shaṭi's interpretation, while she has also distanced herself from the narrative tradition of interpretation.
the result is that the application of reason in contemporary social-literary interpretations is a function of humanism, in which non-ruled ijtihad of qur'anic research is central.
in this interpretive approach, reason is not sublime, holy, and connected to revelation.
basically, the literary view of the holy texts has led to the reduction of religion to a socio-cultural matter and the determination of the rationalism.
نویسنده :
محمد عرب‌صالحی ، فریده پیشوایی
منبع اصلی :
https://qabasat.iict.ac.ir/article_705057_c27faad5df091aa48a4cbfa15cd12821.pdf
پایگاه :
پایگاه مجلات 5
(قبسات- سال 1402- دوره 28- شماره 107- از صفحه 81 تا 110)
یادداشت :
کلیدواژه‌ها
تفسیر عقلی تفسیر ادبی-اجتماعی تحلیل انتقادی قرآن پژوهان مصری
کلیدواژه‌ها [English]
Rational Interpretation Literary-Social Interpretation Critical Analysis Qur''''''''''''''''''''''''''''''''an-Egyptian Scholars