چکیده :
ابن‌عادل دمشقی، مفسّر قرن نهم در تفسیر اللّباب فی علوم الکتاب که موسوعه‌ای از علوم مختلف بوده، از دیدگاه‌های ده‌ها مفسّر و ادیب بهره‌مند گشته و در مواردی نیز به نقد و یا ردّ آن‌ها پرداخته است.
یکی از این مفسران، زمخشری معتزلی، نویسنده تفسیر الکشّاف عن حقایق غوامض التّنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل در اوایل قرن ششم است.
ابن‌عادل با وجود اعتراف به اهمیت و برجستگی تفسیر کشّاف و بهره‌مندی گسترده از آن، مناقشاتی را بر مبنای تفکر اشعری خویش در زمینه‌های اعتقادی به آن وارد کرده است.
این نوشتار با رویکرد نظری و به شیوه کتابخانه‌ای، به برخی نقدهای ابن‌عادل بر زمخشری در مباحثی مانند چگونگی تبیین برخی آیات مربوط به صفات خداوند مانند مکر، غضب، استهزا، تعجب، تکبر، حیا، و نیز شفاعت و حوزه تعلق آن، آیات مربوط به اراده و اختیار انسان و نیز بحث رؤیت خداوند به عنوان یکی از پردامنه‌ترین جدال‌ها در تاریخ اسلام پرداخته و تأثیر مبانی و پیش‌فرض‌های اعتقادی در برداشت از آیات را در مواجهه دو تفسیر نمایانده است.
هم‌چنین برخی اختلاف نظرهای دو مفسّر در حوزه ادبیات قرآنی مطرح شده که آن موارد نیز اساساً به چالش‌های عقیدتی- کلامی برمی‌گردد.
ibn-ʿādil dimashqī is a nineth-century interpreter of the qur’an and an expert scholar in various scientific fields, including arabic literature, islamic jurisprudence, principles of islamic jurisprudence, as well as islamic hadith and narrations.
benefiting the viewpoints of dozens of the qur’anic interpreters and other islamic scholars, in some cases, he has criticized or refuted them in his own interpretation, namely al-lubāb fī ʿulūm al-kitāb, which should be considered as a large encyclopedia of various islamic sciences.
one of the most famous qur’anic interpreters who has been criticized by ibn-ʿādil is zamakhsharī, the early sixth-century author of a prominent qur’anic interpretation, namely al-kashshāf.
despite acknowledging the importance and prominence of the work and referring it widely and frequently, ibn-ʿādil has emerged notable controversies over it in terms of theological thoughts based on his ash’arite presuppositions.
one can consider in this regard, for example, their contradictory interpretations concerning some divine attributes that have been mentioned by the qur’an, such as deceive, anger, mock, arrogance, as well as other islamic conceptions including intercession and human free will.
using a speculative approach and desk research method, as well as introducing both interpretative works, the present article suggests some examples of ibn-ʿādil’s theological and literary critiques of zamakhsharī and analyzes the effects of his preferred religious beliefs on his perceptions of the qur’anic verses, especially in the field of their conflict points.
منبع اصلی :
http://ptt.qom.ac.ir/article_1990_146a8a958be6c2ee7ad0babf4eade60c.pdf
پایگاه :
پایگاه مجلات 5
(پژوهشهای تفسیر تطبیقی- سال 1400- دوره 7- شماره 2- از صفحه 147 تا 168)
یادداشت :
کلیدواژه‌ها
ابن‌عادل زمخشری اللّباب فی علوم الکتاب الکشّاف کلام اشعری اعتقاد اعتزالی
کلیدواژه‌ها [English]
Ibn-ʿĀdil Zamakhsharī al-Lubāb fī ʿUlūm al-Kitāb al-Kashshāf ʿan Ḥaqāʾiq Ghawāmiḍ Tanzīl Ash’arite theology Mu’tazilite opinions