چکیده :
تعبیر نوساخته «توحید عملی» برخی را بر آن داشته است که تقسیم توحید به نظری و عملی را یکی از تقسیماتی بدانند که جایش در مباحث علم کلام خالی است و باید در کلام، جانمایی شود.
مقالۀ حاضر با روش توصیفی، تحلیلی و انتقادی بر اساس منابع کتابخانه‌ای در صدد نقد ادعای پیش‌گفته است و با نقد شواهد و مستندات این ایده نتیجه گرفته است که توحید عملی در هیچ یک از سه معنای «رفتار موحدانه»، «معرفتِ منتهی به رفتار موحدانه» و «گزاره‌های انشایی برگرفته از توحید نظری» نمی‌تواند موضوعی از مسائل علم کلام باشد.
نویسندۀ مقالۀ حاضر تقریری از معنای دوم توحید عملی ارائه داده است که می‌تواند در علم کلام گنجانده شود؛ اما این تقریر مرادِ ایده‌پرداز نبوده است.
کلامی دانستن این تعبیر با استناد به کاربرد معاصران، مردود دانسته شده و قیاسِ دوگانۀ توحید نظری‌‌ـ‌‌عملی به دوگانه‌های مشابه در حکمت، اخلاق، عرفان و دوگانۀ عقل نظری ـ عملی، قیاس مع‌‌الفارق شمرده شده است.
در نهایت، با اشاره به موضوع و رسالت علم کلام و ملاک تمایز علوم، ثابت شده است که توحید عملی با تعریفِ پیشنهادیِ «هرگونه گرایش، خلق و رفتار به مقتضای توحید نظری یا کشش، منش و کنش موحدانه مطابق با بینش توحیدی»، نمی‌تواند در علم «کلام» جانمایی شود؛ همچنان که توحید به معنای «اعتقاد به یکتایی خداوند، در همۀ مراتب و عمل به مقتضای این اعتقاد» موضوع علم کلام نیست.
the new construction, ‘practical monotheism,’ has led some to think that the division of monotheism into theoretical and practical should be incorporated into kalām (islamic theology).
in this paper, i draw on a descriptive, analytic, and critical method based on library sources to criticize this claim, and through a critique of the evidence of this idea, i have concluded that monotheism of acts cannot be a subject-matter of kalām in any of its three senses: “monotheistic behavior,” “knowledge culminating in monotheistic behavior,” and “imperative statements derived from theoretical monotheism.” i provide a formulation of the second sense which might be incorporated into kalām, but it is not what is meant by the theorist.
given the contemporary use of the term, it is implausible to treat the idea as theological, and the analogy of the bifurcation of theoretical/practical monotheism to similar bifurcations in philosophy, ethics, mysticism, and that of theoretical/practical reason is arguably a false analogy.
finally, i point to the subject-matter and purpose of kalām as well as the criterion of distinction of sciences to argue that practical monotheism—in the sense of ‘any tendency, temperament, and conduct in accordance with theoretical monotheism or monotheistic disposition, character, and act in accordance with the monotheistic outlook’—cannot be incorporated into kalām, just as monotheism in the sense of belief in god’s oneness at all stages and act in terms of the belief cannot be a subject-matter of kalām
نویسنده :
جواد پورروستایی
منبع اصلی :
http://jpt.isca.ac.ir/article_71386_56b66c62eaa6d9c180d7a034dec8b8eb.pdf
پایگاه :
پایگاه مجلات 5
(نقد و نظر - سال 1400- دوره 26- شماره 103- از صفحه 34 تا 59)
یادداشت :
کلیدواژه‌ها
تقسیمات توحید توحید نظری توحید عملی موضوع علم کلام اهداف علم کلام
کلیدواژه‌ها [English]
Divisions of monotheism Theoretical monotheism practical monothe-ism subject-matter of kalām purposes of kalām