بررسی تطبیقی روایات منابع فریقین در پنج قرن نخست هجری دربارۀ «إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِکُلِّ قَوْمٍ هادٍ» | کتابخانه مجازی الفبا

آیه 07 سوره رعد : آیه هادی

حسن رضایی هفتادر, سیفعلی زاهدی فر, قمر کوهی

فارسی

متن

ر:پایگاه موقت (پژوهشهای تفسیر تطبیقی- سال 1399- دوره 6- شماره 1- از صفحه 115 تا 140)

منبع: پژهشهای تفسیر تطبیقی؛ دوره 6، شماره 11 - شماره پیاپی 11
بهار و تابستان 1399؛ صفحه 115-140
کلیدواژه‌ها: هادی منذر حضرت علی(ع) تفسیر روایی تفسیر تطبیقی جامعیت قرآن

نتیجه‌گیری: روایات موجود در منابع فریقین دربارۀ آیه هفتم سورۀ رعد، بیان‌گر این است که گویا مسلمانان در آن روزگار، به عبارت «إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِکُلِّ قَوْمٍ هادٍ»، توجه داشته‌اند و تعیین مصداق آن، امر مهمی برای آنان بوده است. همچنین ازآن‌رو که در روایات شیعه ابتدا به معرفی حضرت علی(ع) به‌عنوان هادی پرداخته شده و سپس دیگر امامان علیهم‌السلام به‌عنوان هادیان بعد از وی معرفی گشته‌اند، چنین می‌توان استنباط کرد که این‌گونه بیان کردن معارف، ناظر به روایات اهل‌تسنن است؛ زیرا در میان روایات اهل‌سنت، تنها دیدگاهی که حضرت علی(ع) را به‌عنوان هادی معرفی می‌نماید، به پیامبر(ص) نسبت داده شده و نوع بیان معصومان، هم در جهت تأیید این دیدگاه و هم در صدد معرفی دیگر هادیان است. باتوجه‌به پژوهش حاضر باید گفت تنها روایاتی که حضرت علی(ع) را هادی پس از پیامبر(ص) و سپس دیگر امامان علیهم‌السلام را یکی پس از دیگری به‌عنوان هادی بعد از وی معرفی می‌نمایند، با معیارهایی چون سیاق و ظاهر آیه، معنای مفردات و جامعیت فرازمانی قرآن سازگار هستند و همچنین با سنت مبعوث ساختن رسول هم‌راستا است؛ هرچند، آن دسته از روایات اهل‌سنت که تنها پیامبر(ص) را هادی می‌دانند نیز در مطابقت با عصر پیامبر(ص) درست هستند و نیز آن دسته از روایات که فقط به بیان هادی بودن حضرت علی(ع) پس از رسول‌الله(ص) پرداخته‌اند، در مطابقت با زمان حیات امیرالمؤمنین(ع) بعد از پیامبر(ص) صحیح می‌باشند. همچنین این دسته از روایات چه در شیعه و چه در اهل‌سنت، اگر در مجموعۀ خانوادۀ حدیث در کنار احادیثی قرار گیرند که دیگر امامان علیهم‌السلام را به‌عنوان هادی معرفی می‌نمایند، خود بیان‌گر این مطلب خواهند بود که این روایات، در صدد معرفی هادی بعد از پیامبر(ص) بوده‌اند و منکر وجود هادیان بعد از حضرت علی(ع) نیستند. گفتنی است دیدگاهی نیز که خداوند را هادی می‌دانست، به‌دلیل عدم مطابقت با عبارت موردنظر و واژۀ هادی به‌طور کامل مردود است. نکتۀ دیگری که به ذهن متبادر می‌شود، این است که دیدگاه‌هایی که در بیان مصداق از صحابیان در منابع اهل‌سنت نقل شده، می‌تواند متأثر از دیدگاه نحوی آنان نسبت به آیه باشد. همچنین آن دسته از روایات که در صدد بیان مصداق هستند، در گروه روایات جری و تطبیق و نه تفسیر آیه قرار می‌گیرند، ولی رابطه‌ای ناگسستنی با تفسیر آیه دارند؛ بدین‌سان که جری درست مصداق بر آیه به فهم تفسیر آیه کمک می‌کند و تفسیر درست از آیه، ملاک تمییز و تشخیص جری درست از نادرست قرار می‌گیرد. نکته‌ای که نباید از آن غفلت کرد، این است که برخی از روایات جری و تطبیق، زمینه‌ساز بیان جری و تطبیق نهایی می‌باشند که آنها نیز درست هستند و برخی از جری و تطبیق‌های ذکرشده توسط معصوم، تأیید برخی دیدگاه‌های موجود در جامعه می‌باشند نه تمام جری و تطبیق؛ بنابراین در تشخیص درستی روایات جری و تطبیق، ضمن سنجش تمام جوانب روایات ازلحاظ سندی و متنی، سنجش آنها با روح معارف و ویژگی‌های قرآن ضروری است./// مراجع: قرآن کریم/ ابن‏ابى‏حاتم، عبدالرحمن‌بن‌محمد؛ تفسیر القرآن العظیم؛ ریاض: مکتبة نزار مصطفى الباز، 1419ق./ ابن‌أبی‌زینب، محمدبن‌ابراهیم؛ الغیبة للنعمانی؛ تهران: نشر صدوق، 1397ق./ ابن‌اثیر‌ جزری، مبارک‌بن‌محمد؛ النهایة فی غریب الحدیث و الأثر؛ قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، 1367ش./ ابن‌بابویه، على‌بن‌حسین؛ الإمامة و التبصرة من الحیرة؛ قم: مدرسه امام مهدی(عج)، 1404ق./ ابن‌حنبل، احمد؛ المسند؛ بیروت: مؤسسة الرسالة، 1416ق./ ابن‌شاذان، محمدبن‌احمد؛ مائة منقبة من مناقب أمیر المؤمنین علی بن أبی طالب و الأئمة من ولده(ع)؛ قم: مدرسه امام مهدی(عج)، 1407ق./ ابن‏عادل، عمربن‌على؛ اللباب فى علوم الکتاب؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1419ق./ ابن‌عقده کوفى، احمدبن‌محمد؛ فضائل أمیر المؤمنین علیه السلام؛ قم: دلیل ما، 1424ق./ ابن‌فارس، أحمد؛ معجم مقاییس اللغة؛ قم: مکتب الاعلام الاسلامی، 1404ق./ ابن‏مردویه، احمدبن‌موسى؛ مناقب علی بن أبی طالب علیه السلام و ما نزل من القرآن فی علی؛ قم: مؤسسه علمى فرهنگى دار الحدیث، 1424ق./ ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم؛ لسان العرب؛ بیروت: دار الفکر، 1414ق. ابولیث سمرقندى، نصربن‌محمد؛ بحر العلوم؛ بیروت: دار الفکر، 1416ق./ ابونعیم اصفهانی، احمدبن‌عبدالله؛ النور المشتعل من کتاب ما نزل من القرآن فى على علیه السلام؛ تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، 1406ق./ ابوهلال عسکرى، حسن‌بن‌عبدالله؛ الفروق فی اللغة؛ بیروت: دار الآفاق الجدیدة، 1400ق./ أزدى، عبدالله‌بن‌محمد؛ کتاب الماء؛ تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ پزشکی، 1387ش‏./ ثعلبى، احمدبن‌محمد؛ الکشف و البیان؛ بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1422ق./ جصاص، احمدبن‌على؛ احکام القرآن؛ بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1405ق./ حاکم حسکانى، عبیدالله‌بن‌عبدالله؛ شواهد التنزیل لقواعد التفضیل؛ تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1411ق./ حسین یوسف، موسی و عبدالفتاح صعیدی؛ الافصاح فی فقه اللغه؛ قم: مکتب الإعلام الإسلامی، بی‌تا./ حسینی زبیدی، محمد مرتضى؛ تاج العروس من جواهر القاموس؛ بیروت: بی‌نا، 1414ق./ خزاز رازى، على‌بن‌محمد؛ کفایة الأثر فی النصّ على الأئمة الإثنی عشر؛ قم: بی‌نا، 1401ق./ دارمى، عبدالله‌بن‌عبدالرحمن؛ مسند الدارمی؛ ریاض: دار المغنی، 1421ق./ راغب اصفهانى، حسین‌بن‌محمد؛ مفردات ألفاظ القرآن؛ بیروت: بی‌نا، 1412ق./ زمخشرى، محمودبن‌عمر؛ أساس البلاغة؛ بیروت: دارالفکر، 1979م./ سمین حلبی، احمدبن‌یوسف؛ الدر المصون فى علوم الکتاب المکنون؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1414ق./ صاحب‌بن‌عباد، إسماعیل‌بن‌عباد؛ المحیط فی اللغة؛ بیروت: عالم الکتاب، 1414ق‏./ صادقى تهرانى، محمد؛ الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن و السنه؛ قم: فرهنگ اسلامى، 1406ق./ صدوق، محمدبن‌على؛ الأمالی؛ تهران: کتابچی، 1376ش./ صدوق، محمدبن‌على؛ کمال الدین و تمام النعمة؛ تهران: اسلامیه، 1395ق./ صفار، محمدبن‌حسن؛ بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد صلّى الله علیهم؛ قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، 1404ق./ صنعانى، عبدالرزاق‌بن‌همام؛ تفسیر القرآن العزیز؛ بیروت: دارالمعرفه، 1411ق./ طباطبایى، محمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1390ق./ طبرانى، سلیمان‌بن‌احمد؛ التفسیر الکبیر؛ اربد: دار الکتاب الثقافی، 2008م./ طبرسى، فضل‌بن‌حسن؛ مجمع البیان لعلوم القرآن؛ تهران: ناصر خسرو، 1372ش./ طبرى، محمدبن‌جریر؛ جامع البیان عن تأ‌ویل آی القرآن؛ بیروت: دار المعرفة، 1412ق./ طریحی، فخرالدین؛ مجمع البحرین؛ تهران: مرتضوی، 1375ش./ عکبرى، عبدالله‌بن‌حسین؛ التبیان فی إعراب القرآن؛ ریاض: بیت الأفکار الدولیة، 1419ق./ عیاشى، محمدبن‌مسعود؛ التفسیر العیاشی؛ تهران: مکتبة العلمیة الاسلامیة، 1380ق./ فراهیدى، خلیل‌بن‌أحمد؛ کتاب العین؛ قم: نشر هجرت‏، 1409ق./ قمى، على‌بن‌ابراهیم؛ تفسیر القمی، قم: دار الکتاب، 1363ش./ کلینى، محمدبن‌یعقوب؛ الکافی؛ تهران: الإسلامیة، 1407ق./ کوفى، فرات‌بن‌ابراهیم؛ تفسیر فرات الکوفی؛ تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1410ق./ ماوردى، على‌بن‌محمد؛ النکت و العیون تفسیر الماوردى؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، بی‌تا./ مصطفوى، حسن؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم؛ تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1368ش‏./ مکى‌بن‌ابیطالب، ابومحمد؛ مشکل اعراب القرآن؛ بیروت: دار الیمامة، 1423ق./ مکى‌بن‌ابیطالب، ابومحمد؛ الهدایة إلى بلوغ النهایة؛ شارجه: جامعة الشارقه، 1429ق./ نحاس، احمدبن‌محمد؛ اعراب القرآن؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1421ق./ نسائى، احمدبن‌على؛ السنن الکبرى؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1411ق./

مقاله

Mods Doblin core Marc xml MarcIran xml