چکیده :
مسئلة تناهی یا عدم تناهی عالم طبیعت که از جمله مسائل مطرح شده در هندسه و طبیعیات قدیم بوده، یکى از مسائل فلسفى به‌شمار می‌رود که با استعانت و استمداد از قضایاى ریاضى مبرهن شده است.
غرض از بیان این مسئله، اثبات محدودیت عالم جسم و جسمانى و تعیین پایان و منتهی‌الیه جهان ماده و عالم طبیعت بوده است؛ اما نه از این حیث که چون هر جسمی ابعاد سه‌گانة محدودی دارد، پس عالم نیز محدود است چون عالم چیزی نیست جز موجودات آن، بلکه سخن بر افلاک، به‌ویژه محدد الجهات متمرکز شده است.
پزسش این است که اصولاً ماوراء افلاک و اصطلاحاً فراتر از سطح فلک‌الافلاک چست؟ آیا خلأ است یا ملأ، یا نه خلأ و نه ملأ؟ اگر خلأ است آیا می‌توان در آنجا امتدادی را تصویر نمود؟ اگر چنین است، چه نوع امتدادی است؟
طبیعی‌دانان در پاسخ به پرسش‌های بالا، براهینی آورده‌اند که منتج به اثبات مسئلة تناهی ابعاد شده است.
نوشتار حاضر، پس از بیان براهین ارائه شده در آثار فلسفی ابن‌سینا، سهروردی و ملاصدرا ـ‌به نمایندگی از فلسفه‌های مشاء، اشراق و متعالیه‌ـ به بیان نقدهای علامه حسن‌زاده آملی بر این براهین پرداخته است.
از نظر وی چون براهین مذکور در اثبات تناهی عالم جسمانی ناتوانند و از آنجا که آثار و افعال الهى منحصر به عالم شهادت مطلقه نیست ـ‌بلکه ورای عالم جسم، عالم یا عوالم دیگری با مخلوقات و موجودات خاص هر عالم نیز وجود دارد‌ـ ما را به این حقیقت می‌رساند که نه تنها کلمات وجودی خداوند سبحان که اطوار و شئون اسمائى او هستند، غیر متناهى‌اند، بلکه کلمات عالم جسمانى و همچنین عالم جسمانی نیز غیر متناهى است.
proposed in the fields of old geometry and natural philosophy, the problem of finiteness or infiniteness of bodily objects is one of the philosophical problems that had been demonstrated by appealing to mathematical propositions.
the goal of exposing this problem to discussion was to demonstrate that the physical world has a boundary and to determine where the boundary could be find.
however, the line of argument was not as saying that any physical object has three limited directions, and so the universe as a collection of these objects must have a limitation; but the focus of discussion is on the heavens, especially on what limits the heavens and what there is beyond them.
is it vacuum or full? or none of them? if it is vacuum, whether it could be drawn an extension at there? and, if it were so, what kind of extension?
in response to the above questions, natural philosophers provided some demonstrations that lead to the finiteness of dimensions.
in this paper, after discussing the viewpoints of ibn sina, suhrawardi, and mulla sadra, who are the representatives of peripatetic philosophy, illuminative philosophy, and transcendent theosophy, respectively, the criticisms of allama hasan-zada amoli to these demonstrations will be given.
according to him, because these demonstrations fail to prove the finiteness of physical world, and since the divine works and deeds are not restricted to the visible world, and he do what he do beyond this bodily world, there must be another world or worlds with some other creatures.
by doing so, he proves not only that the existential words of god, which are his onomastic status and rank, are infinite, but also the words of physical world and the very physical world are infinite.
نویسنده :
مرضیه اخلاقی، مسعود میشکار مطلق
منبع اصلی :
http://pms.journals.pnu.ac.ir/issue_586_587_%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87+5%D8%8C+%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87+1%D8%8C+%D9%BE%D8%A7%DB%8C%DB%8C%D8%B2+%D9%88+%D8%B2%D9%85%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86+1395%D8%8C+%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87+1-164.html
پایگاه :
پایگاه مجلات 3
(حکمت صدرایی- سال 1395- دوره 5- شماره 1- از صفحه 11 تا 22)