چکیده :
چکیده استکمال انسان بدین معنا است که نفس او به صورت تدریجی، با دو ابزار «علم» و «عمل» واجد کمالات و فعلیت-های ویژه خود در مراتب عالی یا نازل وجود گردد.
آنچه در این رساله مورد بررسی و تحلیل است، نقش اعمال اختیاری در سیر استکمال انسان می¬باشد.
از آنجاکه عوامل زمینه¬ساز اعتلای عمل¬ تسهیل کننده استکمالند آگاهی از آنها، جهت تقویتشان ضرورت دارد و بدان جهت که موانع رهزنان راه استکمال¬اند، شناخت آنها، اجتناب از آنها و تضعیفشان ضروری است.
علم و معرفت، عشق به خدا، ایمان، ذکر، کاهش اشتغال به حس و خیال، پیروی از شریعت، فضایل اخلاقی، استاد و راهنمای مطمئن برای سلوک را می¬توان به-عنوان عوامل اعتلای عمل و اموری همچون حب دنیا، شیطان و اولیایش، تقلید، جهل و عقاید باطل، بی¬ایمانی و ضعف ایمان را می¬توان به¬عنوان موانع عمل در چشم¬انداز ملاصدرا معرّفی نمود.
تبیین ملاصدرا درباب نقش عمل و نحوۀ تأثیر آن در سیر استکمال آدمی بر اصول و مبناهایی ازقبیل اصالت وجود و وحدت تشکیکی آن، سنخیت علت و معلول، جسمانیه الحدوث و روحانیه البقاء بودن نفس، تنوع صور نوعیه نفس، قوس صعود و نزول و فطرت گرایی در اخلاق استوار است.
نقش عمل در سیر استکمال آدمی از نظر صدرا بدین¬گونه تبیین می¬گردد: اعمال خیر هم عامل آراستگی به فضایل اخلاقی هستند و هم زمینه ساز نورانیت قلب و افاضه معارف حقیقی است که نشانۀ حیات حقیقی و ملاک سعادت حقیقی¬اند؛ در مقابل، اعمال شرّ سبب تیرگی قلب و محرومیت از معارف حقیقی هستند، که این امر هم نشانه عدم حیات حقیقی و هم ملاک شقاوت حقیقی است.
به¬علاوه، در اثر اکتساب اعمال و ملکات نیکو فطرت ثانویه و نوعیت شریف برای آدمی حاصل می¬شود و درمقابل، انسان با اکتساب اعمال و ملکات اخلاقی رذیله، به فطرت ثانویه و نوعیت نازل دست می¬یابد.
نهایت سیر انسان از جهت عملْ آن است که یا در نفسانیت (و خود دانی) فرو می¬رود و یا در مقام الوهیت (که هویت حقیقی انسان در اتّصال با آن است) فانی و ذوب می¬شود.
در این چشم¬انداز مرگ طبیعی معلول تکامل و پختگی نفس، تا بدان حد است که در ادامه سیر تکاملی خویش از بدن بی¬نیاز و مستقل گردیده و از آن اعراض می¬نماید، و همچنان که می-دانیم،عمل اختیاری از جمله عوامل فعلیت و پختگی نفس در سیر جوهری صعودی یا نزولی آن است.
کلید واژگان: ملاصدرا، نفس، عمل، کمال، فضیلت و رذیلت
abstract human's perfection means his soul gradually obtaining perfections and actualities which are uniquely his own, using tools 'knowledge' and 'practice' in higher or lower levels of existence.
what we are putting under scrutiny in the following thesis is the role of our deliberate acts in the gradual perfection of human being.
due to the fact that preparing elements would make the scene for perfection, it is a necessary step to be aware of them and their vital roles.
and in the same tone, one should be aware of the bans to avoid them for the sake of perfection.
science and knowledge, loving god, faith, zikr (reminding god), lessening the involvement with fantasies and sensual perception, following the sharia, moral virtues and finding a trust worthy teacher for the perfection path are among the most important promoters, while barriers like loving the secular world, the satan and his followers, unfounded imitation, ignorance and ungrounded beliefs, atheism and agnosticism are among the most important obstacles according to mulla sadra's viewpoint.
mulla sadra's interpretation of the role of human's doings and the impaction of them are grounded on some of his philosophical pillars e.g.
the principality of being, the hierarchy of the unite being, the similarity of the cause and the effect, the soul being an inborn corporeal entity and a spiritual one afterwards, the plurality of the soul's kinds, upward and downward hierarchy and belief in fitrah (first nature) in moral philosophy.
according to mulla sadra the role of human being's doings in the perfection of human is as follows: right doings are the main cause of gaining the virtues which plays a major role in the heart's being bright, preparing the human being for gaining true knowledge which results in the true happiness and the main criterion of that, whilst wrong doings results in the darkening of heart and is a barrier in front of the true knowledge, which is a sign of true adversity and the main criterion of that.
moreover, a result of right doings and gaining the virtues is that one would gain a second fitrah (nature) and a noble kind.
in contrast, the result of wrong doing and gaining vices, one would turn into a lower nature.
finally either a human would collapse in a lower nature or will be absorbed completely in a divine nature (which is designed for).
according to this view death is a deliberate act of soul due to the fact that the soul does not need the corporeal body anymore in his path toward the perfection.
one should note that free will is an important element in human being's actualizing and being perfected.
keyword: mullasadra, soul, act, perfection, virtue and vices