جان هیک (1922 - 2012م.) | کتابخانه مجازی الفبا

فارسی

متن

ر:پایگاه موقت

وبسایت رسمی جان هیک:
http://www.johnhick.org.uk/jsite/
درباره جان هیک:
http://www.telegraph.co.uk/news/obituaries/religion-obituaries/9087324/Professor-John-Hick.html
و:
http://www.katinkahesselink.net/science/john-hick.html
و:
http://www.famousphilosophers.org/john-hick/
و:
http://www1.jamejamonline.ir/newstext.aspx?newsnum=100004051685

جان هیک: جان هاروود هیک (به انگلیسی: John Harwood Hick) ‏ (۱۹۲۲ در یورکشایر - ۹ فوریه ۲۰۱۲)فیلسوف دین و نظریه پرداز تکثرگرایی دینی است. او در اسفندماه ۱۳۸۳ سفری به ایران داشت. زندگی: در ۱۹۲۲ (میلادی) در یورکشایر به دنیا آمد و در ۱۹۴۰ به کلیسای پروتستان در انگلیس پیوست. وی ابتدا در دانشگاه هال حقوق خواند، پس از گذراندن مدتی از خدمت سربازی برای تحصیل فلسفه به دانشگاه ادینبورگ رفت و پس از آن از دانشگاه آکسفرد دکتری فلسفه گرفت. هیک بعداً سه سال به عنوان کشیش خدمت کرد. در ۱۹۶۷ به استادی دانشگاه بیرمنگام انتخاب شد و سپس در ۱۹۸۲ به مقام استادی تمام‌وقت در مدرسهٔ کلارمونت منصوب شد. هیک در سال ۱۹۵۳ با جوا هازل باورز ازدواج کرد. هیک درسال ۲۰۰۹ به عضویت جامعهٔ دینی کوئیکرز در بریتانیا در آمد. وی در نهم فوریه ۲۰۱۲ در شهر بیرمنگام درگذشت. پلورالیسم: پلورالیسم برای اولین بار توسط جان هیک و ویلفرد کنت ول اسمیت مطرح شد. اختلاف با سید حسین نصر: میان جان هیک و دکتر سید حسین نصر در مورد پلورالیسم اختلاف نظرهایی وجود دارد. جان هیک معتقد است که به جای واژه «خدا» باید از «واقعیت نهایی» استفاده کرد، زیرا برخی ادیان خدا را نمی‌شناسند. این واقعیت نهایی، غیرقابل توصیف است، ولی انسان نسبت به آن واکنشی دارد و بر اساس این واکنش به احساس درونی، ادیان را می‌سازد. در مقابل، سید حسین نصر معتقد است خدا ادیان مختلف را برای انسان فرستاده‌است و دین صرفاً ساخته ذهن انسان نیست. مباحثه با علی‌اکبر رشاد: در تاریخ 3/11/83 (ه.ش.)، بنا به دعوت قبلی، پروفسور جان هیک ، در جمع اعضای هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در تهران حضور یافت که علی‌اکبر رشاد، رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، طی بحثی فشرده به نقد اجمالی نظریه‌ی پلورالیسم دینی پرداخت. سپس جان هیک ضمن پاسخ‌گویی به برخی نقدها، مقاله‌ای را با عنوان «پلورالیسم دینی و اسلام» قرائت کرد که در شماره‌ی 37 فصلنامه‌ی قبسات درج شده است. ابتنای نظریه‌ی پلورالیسم دینی بر مدل معرفت‌شناختی کانت و طبعاً تسری نقد و نقض‌های وارد بر ایمانوئل کانت به نظریه هیک؛ بیهودگی دغدغه حقیقت دین و دین حقیقی با فرض پذیرش تکثرگرایی دینی؛ ناسازگاری پلورالیسم دینی با مواضع انحصارگرایانه ادیان و ناروا بودن تمسک به شواهدی در ادیان برای توجیه نظریه؛ چالش معیار در دایره‌ی شمول پلورالیسم دینی؛ خلط سنت دینی و حقیقت دینی؛ ناکارآمدی تکثرگرایی دینی در تأمین دغدغه هم‌زیستی مسالمت‌آمیز پیروان ادیان و... ازجمله‌ی کاستی‌های نظریه است که رشاد آن‌ها را در نقد هیک، مورد تأکید قرار داد. در سال 1391 علی‌اکبر رشاد کتابی با عنوان «مباحثه با جان هیک» به چاپ رساند که متشکل است از مذاکرات و مکاتبات انتقادی ده‌ساله‌ای که در فاصله سال های 2002/1381 تا 2012/1390، میان ایشان و جان هیک، صاحب نظریه پلورالیسم دینی جریان داشته است. آثار ترجمه‌شده به فارسی: مباحث پلورالیسم دینی، جان هیک، عبدالرحیم گواهی (مترجم)، ناشر: علم، ۱۳۸۷/ اثبات وجود خداوند، عبدالرحیم گواهی، جان هیک، ناشر: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۲/ کلام فلسفی (مجموعه مقالات)، جان هیک، الوین پلنتینجا، جی.ال. مکی، احمدبن محمدمهدی نراقی (مترجم)، ابراهیم سلطانی (مترجم)، ناشر: صراط، ۱۳۸۴/ اسطوره تجسد خدا، جان هیک، محمدحسن محمدی مظفر (مترجم)، عبدالرحیم سلیمانی اردستانی (مترجم)، ناشر: حوزه علمیه قم، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، ۱۳۸۶/ بعد پنجم، کاوش در قلمرو روحانی، جان هیک، بهزاد سالکی (مترجم)، ناشر: قصیده سرا، ۱۳۸۲/ فلسفه دین، جان هیک، بهزاد سالکی (مترجم)، ناشر: بین‌المللی الهدی، ۱۳۹۰/. -------- پلورالیسم دینی یا کثرت گرایی ، دیدگاهی است که از سوی جان هیک در عرصه فلسفه دین مطرح شده است که در مقابل دیدگاه انحصارگرایی دینی قد علم کرده است. در این مطلب ابتدا به طرح دیدگاه جان هیک در این خصوص پرداخته سپس به پاره ای از انتقادات وارده به وی نظر می کنیم. در جهان پیچیده ما که متشکل از مردمانی با نژادهای متفاوت ، فرهنگ و آداب و ادیانی متفاوت است ، مساله اینجاست که در برابر تنوع ادیان چه باید گفت؛ در واقع این تنوع ادیان را چگونه باید توجیه کرد؛ جان هیک معتقد است که در برابر تنوع ادیان و در برابر پرسش از رابطه نجات با ادیان مختلف 3 نگرش متفاوت وجود دارد: اولین نگرش ، انحصارگرایی است. انحصارگرایان معتقدند که رستگاری و نجات ، کمال و رهایی یا هر چیز دیگری که هدف نهایی دین قلمداد می شود، منحصرا در یک دین خاص وجود دارد و بقیه ابنای بشر یا از معرکه بیرون می مانند یا این که بصراحت از قلمرو نجات و رستگاری جدا می شوند. پراحساس ترین و تاثیربخش ترین بیان چنین اعتقادی را در این باور جزمی کاتولیک می بینیم که می گوید: «در بیرون از قلمروی کلیسا، نجات و رستگاری وجود ندارد» و در کنار آن نیز حرکت میسیونری قرن نوزدهم پروتستان که می گفت: «بیرون از مسیحیت ، هیچ نجاتی متصور نیست». اساسا مفهوم نجات از بنیادی ترین مفاهیم کلام مسیحی است و بر این اساس نجات صرفا شامل حال مسیحیان می شود؛ چراکه تنها از مجرای عمل فداکارانه عیسی مسیح نجات محقق خواهد شد؛ زیرا با عمل و ایثار او بود که گناه نخستین انسان پاک شد و رستگاری برای انسان امکانپذیر شد. بنابراین فقط مسیحیان و کسانی که به او و عمل او ایمان آورده اند، نجات یافته خواهند بود. پیروان دیگر ادیان ، حتی اگر دیندارانی اصیل و به لحاظ اخلاقی دستکار باشند، نمی توانند از طریق دین خود رستگار شوند و برای نجات باید این افراد را به یگانه راه رستگاری یعنی مسیحیت هدایت کرد. جان هیک ، دیدگاه انحصارگرایی را به چالش می کشد، بر این اساس که اگر تنها راه نجات مسیحیت باشد، پس تکلیف انسان هایی که پیش از مسیح می زیستند چه می شود؛ آیا آنها اهل دوزخ هستند و رستگار نشده اند. همچنین درباره هم عصران با حضرت مسیح و همین طور آیندگانی که حتی نام ایشان را نشنیده اند، چه می توان گفت؛ اگر اینچنین باشد بیشتر انسان ها نجات نیافته خواهند بود. از طرف دیگر هر انسانی بنا به مکان و ملیتی که در آن متولد می شود دین خود را انتخاب می کند. درواقع شاید واژه انتخاب هم درست نباشد، باید گفت که دین خود را به ارث می برد. به عنوان مثال یک نفر انگلیسی که در اروپا متولد شده است ، به طور طبیعی مسیحی می شود. یک نفر هندی به دین بودا معتقد می شود و یک نفر ایرانی ، مسلمان می شود و افراد بسیار معدودی دین سنتی خود را تغییر می دهند. بنابراین اگر فقط یک دین خاص بر حق باشد که تنها در دسترس عده ای خاص باشد، پس مردم دیگر در فرهنگ های دیگر چه می شوند؛ آیا صرفا به دلیل این که در یک فرهنگ خاص به دنیا نیامده اند، رستگار نخواهند شد. در حالی که تولد آنها در دست خودشان نبوده است ، پس این با عدالت خداوند سازگار نخواهد بود. نگرش دوم در برابر تنوع ادیان شمول گرایی است. این دیدگاه را می توان انحصارگرایی تعدیل شده نیز نامید؛ چراکه شمول گرایان نیز مانند انحصارگرایان معتقدند که تنها یک راه برای رستگاری وجود دارد و فقط در یک دین خاص قابل شناسایی است ؛ اما در عین حال از انحصارگرایی فراتر می رود بر این اساس که معتقد است پیروان دیگر ادیان دیگر نیز می توانند رستگار شوند. براساس مفهوم نجات این دیدگاه یعنی مغفرت الهی و پذیرش انسان ها با مرگ عیسی مسیح ممکن شده است ؛ ولی آثار و منافع این ایثار هرگز محدود به مسیحیان نیست. کفاره خون عیسی مسیح «تمام» گناهان اولاد بشر را می پوشاند، به گونه ای که همه در معرض لطف و رحمت الهی قرار دارند؛ هرچند هرگز نام عیسی مسیح را نشنیده باشند یا این که ندانند چرا وی روی صلیب جان باخته است . شمول گرای معروف دیگر کارل راهنر است. وی معتقد است که مسیحیت یک دین مطلق است و از راه هیچ دین دیگری نمی توان رستگار شد؛ البته این نیز درست است که خداوند مایل است همه انسان ها نجات یابند به این ترتیب که خداوند برکات فعل رستگاری بخش عیسی مسیح را شامل حال همه انسان ها کرده است. بر این مبنا راهنر مفهوم «مسیحی ناشناس» یا «مسیحی بدون عنوان» را مطرح می کند که شامل افرادی است که به صورت ظاهری و رسمی به سنت دینی مسیحیت تعلق ندارند؛ اما از آنجایی که آگاهانه یا ناآگاهانه در جستجوی حکم و اراده الهی هستند می توانند به اصطلاح «اعضای افتخاری» مسیحیت محسوب شوند. این می تواند در حالی باشد که آنها اصلا خود را مسیحی نمی دانند یا در صورتی باشد که آنان بر غیرمسیحی بودن خویش و این که مثلا مسلمان ، یهودی ، هندو یا هر دین دیگری هستند، اصرار می ورزند. جان هیک معتقد است که این بیان راهنر، اقدامی شجاعانه برای اتخاذ موضعی فراگیر و شمول گرایانه است ، هر چند که به طرد افکار و عقیده جزمی انحصارگرایانه قدیمی نمی پردازد؛ اما اگر نجات و رستگاری را بدون هیچ گونه پیوند ظاهری و رسمی با کلیسای مسیحی یا انجیل در نظر بگیریم در این صورت چرا اصرار می کنیم که حتما به افراد برچسبی مسیحی بزنیم؛ اگر پذیرفتیم که رستگاری و نجات انسان ها به این موضوع بستگی ندارد و این که همه مردم را یا مسیحی بدانیم یا مسیحیان بدون عنوان ، کاری بیهوده است. انتقاد دیگر این است که هواداران شمول انگار دیگر ادیان نیز می توانند به طور دقیق همین تحلیل را درباره دین خود ارائه کنند. همان طور که یک مسیحی ، مسیحیت را یگانه دین برحق برمی شمارد و پیروان دیگر ادیان را مسیحیان بدون عنوان تلقی می کند، یک مسلمان نیز می تواند اسلام را یگانه دین برحق و مسیحیان و یهودیان را مسلمانان بدون عنوان بنامد و به همین ترتیب یک یهودی و یک هندو نیز می توانند چنین کنند. سومین نگرش درخصوص تنوع ادیان یا پرسش از رابطه نجات و رستگاری و سنتهای دینی ، پلورالیسم دینی است که از نظر جان هیک بهترین نگرش و پاسخ موجود در بین 3 دیدگاه مطرح شده است. از نظر وی پلورالیسم را می توان نتیجه منطقی نظریه شمول گرایی دانست. بنابراین پلورالیسم عبارت است از «قبول و پذیرش این دیدگاه که تحویل و تبدیل وجود انسانی از حالت خودمحوری به خدا (حقیقت) محوری به طرق گوناگون ، در درون همه سنتهای دینی بزرگ عالم صورت می گیرد. به عبارت دیگر، تنها یک راه و شیوه نجات و رستگاری وجود ندارد؛ بلکه راههای متعددی در این خصوص وجود دارد. در واقع انواع پیامهای وحیانی الهی وجود دارند که بستر انواع بازتاب های انسانی نجات بخش را فراهم می کنند.» اما پذیرش پلورالیسم برای مسیحیان آسان نیست. امروزه انحصارگرایی مسیحی از کلیساهای مهم رخت بربسته است و بیشتر موضع شمول گرایی را اتخاذ کرده اند؛ اما آنچه حرکت از موضع شمول گرایی به پلورالیسم را مشکل می سازد و بیشتر متکلمین مسیحی معاصر را مجبور می کند که با وجود نااستواری منطقی آشکار نظریه شمول همچنان بر حفظ آن اصرار ورزند، وجود همان نظریه سننتی حلول و تجسد خداوند در وجود عیسی مسیح به همراه پوشش حفاظتی آن یعنی نظریه تثلیث است که عیسی مسیح شخص دوم در آیین تثلیث (3 خدایی) است. این مساله ، مسیحیت را از این جهت که تنها دینی است که از سوی شخص خداوند بنا نهاده شده است ، منحصر به فرد می کند. این انحصار مستلزم انحصارگرایی مسیحیت است ، اما از آنجایی که خداوند طبیعتا باید بخواهد که همه ابنای بشر نجات یابند بر این مبنا، انحصارگرایی مسیحی غیرواقعی به نظر می رسد. بنابراین بسیاری از حکمای الهی و متکلمین مسیحی موضع شمول گرایی را پیش گرفته اند؛ اما اکنون آمادگی جلوتر رفتن و پذیرش پلورالیسم دینی را ندارند. برای پذیرش این موضع باید نظریه تجسد به نوعی توجیه و تعدیل شود. جان هیک این نظریه را این چنین توجیه می کند که آموزه های دینی ، گوهر دین نیستند، پس نظریه تجسد نیز گوهر دین مسیحیت نیست ، بلکه گوهر دین متحول کردن شخصیت انسان هاست. بنابراین او هشدار می دهد که آموزه های دینی (نظیر تجسد) را نباید بیش از حد مورد تاکید قرار داد. آموزه های دینی را نباید همچون نظریه های علمی ، صادق یا کاذب دانست ؛ بلکه این عقاید و آموزه ها تا زمانی که بتوانند دیدگاه ها و الگوهای ما برای زیستن را متحول کنند، صادق هستند. در واقع یعنی این اعتقادات اهمیت ذاتی ندارند و آنچه مهم است تحول انسان از فردی خود محور به فردی خدا محور است. به عبارت دیگر به نظر می رسد که جان هیک بیش از آن که به حقایق کلامی که در قالب قضایا مطرح می شوند تعلق خاطر داشته باشد به جنبه های وجودی و تحول آفرین دین تعلق خاطر دارد. بنابراین آنچه مهم است فقط اعتقادات فرد نیست ، بلکه مهم آن است که واقعیت غایی ما را چنان تحت تاثیر قرار دهد که متحول شویم. بنابراین ممکن است 2 گروه از دینداران بر سر مجموعه ای از عقاید و اعمال توافق نداشته باشند؛ اما این توافق نداشتن تاثیری در تحول آفرینی آن اعتقادات و اعمال ندارد. داخل هر یک از سنتهای دینی ، تبدیل و تحویل وجود انسان ها از حالت خودمحوری به حقیقت محوری به طور آشکار صورت می گیرد و این صورت گرفتن تا جایی که مشاهده بشری می تواند بیان کند، تا حدود زیادی مشابه هم هستند. بنابراین سنتهای دینی بزرگ را می توان به عنوان یک عده «فضاهای» جایگزین یکدیگر دانست که در درون آن فضاها راههایی وجود دارند که از طریق آن راهها مردان و زنان عالم می توانند نجات و رستگاری ، آزادی روحی و تکامل معنوی پیدا کنند. اما اگر آنچه را که جان هیک می گوید بپذیریم ، چگونه می توان جمیع تصوراتی که ادیان گوناگون از خداوند یا واقعیت غایی ارائه می کنند را صادق دانست؛ هیک می پذیرد که بعضی ادیان ، دیدگاه های متفاوتی درباره خداوند دارند. برخی ، واقعیت غایی را موضوعی غیرثنوی ، نامتشخص ، فراسوی همه چیز و هیچ چیز می دانند و در دیگر ادیان واقعیت غایی متشخص ، خدایی خالق که بالذات در امور انسانی تصرف می کند، است. به نظر می رسد که این 2 تصویر از واقعیت غایی با یکدیگر قابل جمع نیستند. جان هیک برای توجیه این مساله از نومن و فنومن کانت کمک می گیرد. به این ترتیب هنگامی که دینداران می کوشند تا از واقعیت غایی فی نفسه سخن بگویند، فقط می توانند توضیح بدهند که آن واقعیت ، چگونه برایشان پدیدار شده است و چگونگی توصیف آنها از واقعیت فی نفسه ، بستگی به مفاهیمی دارد که آنها به کار می گیرند، مفاهیمی که برای فهمیدن و ساختن جهان خوش و نیز معنا بخشیدن به وجود خود استفاده می کنند. واقعیت غایی موضوعی نامتناهی است ، موضوعی است که ما به نومن آن و به کنه آن راهی نداریم ، آنچه از آن می دانیم فقط فنومن و شکل پدیدار شدن آن بر ماست. از این رو، هر 2 تصویر از خداوند تا حدی درست هستند؛ هر چند که ما نمی توانیم به این موضوع یقین داشته باشیم چون کاملا بر نومن آن دسترسی نداریم. جان هیک برای درک این موضوع داستان معروف مردان کور و فیل را مثل می زند: برای گروهی از مردان کور که هرگز با فیل مواجه نشده بودند، فیلی آوردند. یکی از ایشان پای فیل را لمس کرد و گفت فیل ، یک ستون بزرگ و زنده است . دیگری خرطوم حیوان را لمس کرد و اظهار کرد فیل ، ماری عظیم الجثه است . سومی عاج فیل را لمس کرد و گفت فیل ، شبیه به تیغه گاوآهن است و.... البته همه آنها درست می گفتند؛ اما هر کدام صرفا به یک جنبه از کل واقعیت اشاره می کردند و مقصود خود را در قالب تمثیل های بسیار ناقص بیان می داشتند. در واقع ما نیز این چنین هستیم ، همه ما انسان های کوری هستیم که در قید و بند مفاهیم شخصی و فرهنگی خود گرفتار هستیم ، بنابراین ما نمی توانیم بگوییم کدام منظر و دیدگاه صحیح است ، چراکه ما حقیقت غایی فی نفسه یا نومن حقیقت غایی را به طور کامل نمی شناسیم. حقیقت غایی در ذات خویش یک چیز بیشتر نیست ، بالقوه می تواند در تجربه های مختلف بشری به گونه های مختلف مورد تجربه قرار گیرد. این فکر را جان هیک در کانون نظریه پلورالیستی پیشنهاد شده اش قرار می دهد. خلاصه آن که پلورالیسم دینی واکنشی است در برابر باورهای ویژه مسیحی درباره نجات و رستگاری. به این معنا که انسان صرفا به واسطه دین مسیحی می تواند از نتایج فداکاری حضرت مسیح برخوردار شود و نجات یابد. پلورالیسم موضعی است در برابر این که فقط مسیحیان اهل نجات خواهند بود. پلورالیسم درصدد آن است که همه انسان ها را مشمول لطف و رحمت الهی در نظر بگیرد و در نهایت همه را اهل نجات قلمداد کند.

مدخل آثار(دانشنامه آثار) , مدخل اعلام(دانشنامه اعلام)

Mods Doblin core Marc xml MarcIran xml