مراتب وجود امکانی | کتابخانه مجازی الفبا

مقصود از وجود امكاني چيست؟ چه مراتبي دارد؟

از نظر عقل آنچه وجود دارد از اين دو فرض خارج نيست. 1واجب الوجود است: يعني موجودي که وجود او به خودي خود است و وجودش را از چيز ديگري(موجود ديگري) نگرفته است. 2. ممکن الوجود است. يعني آن موجودي که خود به خود وجود ندارد، ناچار وجودش منوط به تحقق موجود يا موجودات ديگري است. 2. از نظر عقل همه موجودات ممکن الوجود نيستند. چرا؟ براي اينکه ممکن الوجود يعني موجودي که نياز به علت دارد، و اگر همه موجودات(چه معلولها و چه علت هاي آنها) ممکن باشند يعني نياز به علت داشته باشند و آن علت نيز ممکن الوجود باشد يعني نياز به علت ديگر داشته باشد و باز آن علت نيز نياز به علت ديگر داشته باشد. اين سلسله علتهاي ممکن مجموعه اي از موجودات وابسته به هم را ايجاد مي کنند که همگي براي وجود پيداکردن نيازمند همديگرند و اين مجموعه به حکم عقل نمي تواند هيچ وقت واقعيت پيدا کند مگر اينکه منتهي بشود به يک وجود مستقل و بي نياز از آن مجموعه علتهاي قبلي، و آن وجود بي نياز مي شود واجب الوجود که بر طبق تعريف بالا وجود بالذات است(وجودش از خودش است) و بي نياز از سازنده است. چون وجودي که نياز به علت دارد ممکن الوجود است نه واجب الوجود، و خداوند همان وجود مستقل بي نياز است که همه وجود موجودات از آن اوست و او بي نياز مطلق و بدون سازنده است. پس خدا واجب الوجود است و غير او همه ممكن الوجود اند. اگر مفهوم «ممكن الوجود» به درستى تصور شود به راحتى مى‏توان حكم كرد كه يك امر ممكن چنين وضعيتى دارد. مقصوداز ممكن‏الوجود چيزى است كه وقتى عقل ذات آن شى‏ء را به تنهايى و پيراسته از هر چيز ديگرى در نظر بگيرد نه ضرورت وجود براى آن اثبات مى‏شود و نه ضرورت عدم. مثلاً اگر شما برج ايفل را در ذهن خود تصور كنيد - بدون درنظر گرفتن عوامل سازنده آن مانند عوامل مادى، انسانى و شرايط خارجى ديگر - در اين صورت اين پرسش مطرح مى‏شود كه آيا چيزى با آن خصوصيت با وجود و هستى چه رابطه‏اى دارد؟ در اينجا ابتداء چند فرض مى‏توان مطرح كرد: الف) اين كه چيزى فى‏نفسه يعنى به خودى خود و فارغ از لحاظ هيچ چيز حتى عوامل به وجودآورنده آن،ضرورت وجود دارد. يعنى وجود آن حتمى و عدم آن محال است. چنين فرضى به معناى وجوب و ضرورت ذاتى است و بلافاصله ذهن شما چنين فرضى را رد مى‏كند؛ يعنى، اعلام مى‏دارد كه با صرف تصور ذات و ماهيت چنين برجى هرگز نمى‏توان گفت كه وجودش حتمى و ضرورى است و عدمش محال و غيرممكن است. ب ) احتمال ديگر آن است كه وقتى برج ايفل به تنهايى تصور شود، وجود آن محال و عدمش ضرورى و حتمى به نظر آيد. اين فرض نيز بلافاصله توسط ذهن رد خواهد شد؛ يعنى عقل به اين نتيجه مى‏رسد كه هيچ دليلى بر استحاله وجود آن نيست، زيرا در ذات معنا تناقض يا استلزام تناقضى وجود ندارد تا عدمش واجب و وجودش محال باشد. ج ) احتمال ديگر آن است كه هم وجود آن ممكن باشد و هم عدمش، به عبارت ديگر نه عدم آن ضرورى باشد و نه وجودش و نه عدمش محال باشد و نه وجودش، بلكه وجود و عدم آن هر دو ممكن است اما تحقق هر يك بستگى به امورى خارج از ذات دارد، يعنى اگر علت تامه و هستى‏بخش آن وجود داشته باشد، آن چيز وجود پيدا مى‏كند و اگرعلت پديدآورنده‏اش مفقود باشد آن چيز نيز مفقود خواهد بود. بنابراين سرنوشت او در خارج از ذات تعيين خواهدشد و بود و نبودش وابسته به بود و نبود علت است. در مورد مراتب ممكنات بهتر است به مراتب عالم و هستي توجه كنيم البته بايد به خاطر داشت كه هر چه غير از خداوند است همه ممكن اند و تنها امر واجب الوجود همان خداوند و صفات اوست كه عين ذاتش مي باشند. جهان هستى داراى عوالم گوناگونى است: عالم اسماى الهى، عالم تجرد، عالم مثال و عالم مادى. ميان عالم مادى و اسماى الهى دو عالم تجرد و مثال وجود دارد. در فلسفه اسلامى - به ويژه در حكمت متعاليه - مستدل شده است كه عوالم هستى با نظام و ترتيب خاصى از ذات حق - كه در مظاهر اسما متجلى است - سرچشمه گرفته است. عوالم وجود از آثار و جلوه‏هاى اسماى الهى‏اند. نخستين عالم پس از عالم اسماى الهى عالم تجّرد و جبروت است. اين عالم از آثار ضعف وجود پاك است، و از اين‏رو عالم «جبروت» ناميده مى‏شود؛ يعنى، عالمى كه با قرب به مبدأ متعال و برخوردارى از اشراق‏هاى ربانى، كمبودهايش جبران گشته و جاى آنها را كمالات گرفته است. عالم بعدى، عالم مثال، برزخ يا ملكوت است. اين عالم مترتب بر عالم تجرد، و نشأت گرفته از آن است. اين عالم، جلوه آخرين عوالم تجرد است كه در آن حقايق مجرد، در مرتبه نازل و در حد و اندازه‏ها و قالب‏ها جلوه‏گر است. عالم برزخ هم داراى عوالم ديگرى است كه برخى برتر از برخى ديگر و بعضى مترتب بر بعضى ديگر و نشأت گرفته از آن مى‏باشند. عالم آخر، عالم جسم و نظام مادى است كه عالم «ناسوت» و در اصطلاح قرآن عالم «شهادت» نيز ناميده مى‏شود. اين عالم متأخر از عالم برزخ و نشأت گرفته از آن است. عالم مادى، دورترين عالم از مبدأ متعال بوده، از وجود ضعيف‏ترى برخوردار است. حقايق عالم مادى، ظهورات و تابش‏هاى نازله و محدود حقايق مثالى است كه در ماده جلوه مى‏كند.)نگا: معاد يا بازگشت به سوى خدا، ج 1، صص 226 و 212 ( دوم. تطابق عوالم وجود : بر اساس ترتيب عوالم وجود و ارتباط آنها با يكديگر آنچه در عالم ماده موجود است، صورت‏هاى بالاتر و كامل‏ترى در عالم مثال دارند. اما به صورت مثالى و متناسب با احكام، قوانين و آثار عالم مثال مى‏باشند و آنچه در عالم مثال موجود است، صورت بالاتر و كامل‏تر آن در عالم تجرد وجود دارد؛ لكن به صورت تجردى كه با عالم تجّرد و معيارهاى آن متناسب است. صورت بالاتر و كامل‏تر آنچه در عالم تجّرد موجود است، در عالم اسماى الهى وجود دارد،؛ ولى به صورت اسمى و متناسب با احكام و سنن مختص به عالم اسمى است. بنابراين، عوالم وجود باهم تطابق داشته، از يكديگر جدا نيستند؛ بلكه باطن و اصل عالم مادى، عالم مثال است و اين عالم، بر عالم مادى محيط است. باطن و اصل عالم مثال نيز همان عالم تجرد است كه بر عالم مثال محيط است. باطن و اصل عالم تجرد نيز، همان عالم اسماى الهى است البته در اين مرتبه، كامل‏تر و متناسب با قوانين، احكام و آثار آن اين مرتبه مى‏باشد. به عنوان مثال آب به عنوان يك حقيقت، در عالم مثال موجود است؛ ولى نه با كم و كيف آب عالم مادى؛ بلكه با خصوصيات متناسب با عالم مثال. همچنين آب در عالم تجرد نيز موجود است، ولى آبى متناسب با قوانين عالم تجرد. حتى روابط و نسبتى هم كه ميان آب و موجودات ديگر در عالم مادى وجود دارد (مثل اصل رابطه آب و آتش يا آب و خاك) در عالم مثال، تجرد و اسما نيز وجود دارد ؛ ولى نوع آن به اقتضاى احكام و سنن آن عوالم، با يكديگر متفاوت است. آيات قرآنى نيز اين تحليل عقلى را تأييد مى‏كند كه فرصت طرح آن نيست.( نگا:تجسم عمل و شفاعت، مبحث تطابق عوالم وجود) آرى براى حقايق هستى در عالم‏هاى مختلف، مراتبى وجود دارد كه جلوه هستى يگانه خداوند است: چرخ با اين اختران نغز و خوش زيباستى / صورتى در زير دارد آنچه در بالاستى صورت زيرين اگر با نردبان معرفت / بر رود بالا همان با اصل خود يكتاستى (ميرفندرسكى)

پرسمان دانشجویی