ملاك حاجت‌ به علت | کتابخانه مجازی الفبا

با توجه به اينکه ملاک احتياج معلول به علت هستي بخش ضعف و فقر مرتبه وجودي است، آيا در مورد ملاک احتياج معلول به علت تامه درغير از علل هستي بخش چه مي توان گفت؟

در ابتدا بهتر است تعريفي از علت تامه ارائه دهيم تا پس از روشن شدن اين مفهوم بتوانيم به بررسي مساله مورد سوال بپردازيم.
علت را مي توان به دو قسم تقسيم نمود :‌يکي علت تامه و ديگري علت ناقصه.
عات تامه : ملاصدرا علت تامه را چنين تعريف مي کنند : « هي التّي لا علة غيرها» (ملاصدرا، الاسفار الاربعه ، ج 2، ص 157‌) ؛ علت تامة علتى است كه غير از آن علتى ديگر وجود ندارد، بدين معنا كه از وجودش وجود چيز ديگر (معلول) حاصل مى شود و علتى ديگر غير از او در پيدايش آن شى ء (معلول) دخالت ندارد.
علت ناقصه: با تعريف علت تامه، تعريف علت ناقصه نيز مشخص مى شود؛ چون وقتى صحبت از علت ناقصه مى كنيم، مشخص است كه حتماً علت مركب است، حال اگر بعضى از امورى كه شى ء در وجودش بدان نياز دارد، تحقق يابد به آن علت ناقصه گويند، مثلاً يك ساختمان براى ساخته شدن نياز به علل مختلف دارد، از جمله: مصالح ساختمانى، نقشه، مهندس، بنّا، نجّار، حال اگر بعضى از اين عوامل فراهم شود؛ مثلاً تنها آجر فراهم شود، بدان علت ناقصه گويند.
فرق ميان علت تامه و ناقصه اين است که در علت تامه ، با وجود اين علت ، وجود معلول ضروري است و با عدم آن عدم معلول ضرورت مي يابد. اما در مورد علت ناقصه بايد گفت که وجود آن منجر به وجود معلول نمي شود بلکه عدم آن است که عدم معلول را در پي دارد.
حال با توجه به اين مقدمه بهتر است به اصل بحث بپردازيم ؛ همانطور که در سوال آمده ملاک نياز به علت هستي بخش همان فقر ذاتي و وجودي است که علت هستي بحش با حضور خود موجب تحقق معلول مي گردد. اما همانطور که از تعريف علت تامه بر مي آيد ، در واقع ، علت تامه همان علت هستي بخش است. اگر به دقت به معناي علت تامه نظر افکنيم در مي يابيم که براي تحقق يک امر به مجموعه اي از علتها نياز داريم که خود سلسله اي از علل را تشکيل مي دهد و همين مجموعه است که سرانجام شي اي را محقق مي سازد. در راس اين سلسله و نيز در سراسر اين زنجيره خالق هستي و آفريدگار عالم قرار دارد و آخرين حلقه آن را نيز موجودات اين عالم مادي هستند البته در صورتي که معلول قرار باشد در اين عالم خاکي تحقق يابد.
بايد خاطر نشان کرد که آنچه ما در اين عالم خاکي از آن با عنوان علت ياد مي کنيم در واقع علت حقيقي و تامه نيستند بلکه تنها علت معده اند بدين معنا که آنها تنها فراهم کننده زمينه تحقق امري در اين عالم خاکي اند و به عبارت ديگر علت ناقصه هستند. به معناي دقيق کلمه ، مي توان گفت ما هر چه را در اين عالم خاکي علت مي خوانيم تماما علت ناقصه هستند.
سخن پاياني
از مطالب پيشين روشن مي گردد ؛ همانطور که ملاک نياز معلول به علت هستي بخش فقر ذاتي و وجودي است ، ملاک نياز معلول به علت تامه نيز چنين است. و اين فرض که علت تامه چيزي جدا از علت هستي بخش باشد فرض نادرستي است.

پرسمان دانشجویی