معناي جوهر | کتابخانه مجازی الفبا

جوهر در مواردي مثل جوهر وجود و جوهر مجرد از ماده به چه معناست؟ جوهر وجودي و جوهر مجرد از ماده را لطفا برايم توضيح دهيد؟

ماهيت بر دو قسم است: يا قائم به موضوع است که آن را عرض گويند و اعراض 9 قسمند: کمّ و کيف، اين، متي، فعل انفعال، اضافه، جده ؛ يا غير قائم به موضوع است که آن را جوهر گويند ؛ و جوهر برپنج قسم است : جوهر عقل ، جوهر نفس ، جسم ، صورت و ماده . جوهر عقل از ماده و آثار ماده ( اعراض و حركت و زمان و مكان) منزّه و مبراست ؛ ملائك مقرب نظير حضرات جبرئيل و ميكائيل و اسرافيل و ميكائيل (ع) و لوح محفوظ و قلم اعلي از جوهر عقلند ؛ اما جوهر نفس ؛ ذاتا غير مادي است ولي در مقام فعل به ماده تعلق دارد .جوهر صورت نيز ذاتا مجرد (غير مادي) است ؛ ولي به ماده تعلق مي گيرد و از اين جهت مادي مي شود. جوهر نفس مي تواند جدا از ماده نيز باشد .
جوهر ماده، جوهر قابل است که آن را قوه محضه ، ماده اولي ، و هيولا نيز مي گويند. اين جوهر هيچ فعليّتي ندارد الا همين « قوه بودن »و « قابليت محض بودن». لذا حقيقت جوهر ماده اين است که مي تواند هر صورتي را بپذيرد و هيچ کمالي جز همين پذيرش ندارد. جوهر صورت نيز جوهري است كه به ماده تعلق مي گيرد و ماده به سبب آن فعليت مي يابد ؛ لذا فعليت اشياء همواره به صورت آنهاست نه به ماده آنها . جوهر صورت داراي اقسام يا مراتبي است مثل صورت جسميه ، صورت عنصري ،‌صورت نوعيه و صورت شخصيه ؛ صورت جسميه اولين صورتي است که ماده اُولي مي پذيرد ؛ و از ترکيب اتحادي ماده اولي و صورت جسميه، جوهر جسم پديد مي آيد.- توجه: ماده و صورت جسميه و جسم حقايقي عقلي هستند که با حس نمي توان آنها را درک کرد؛ لذا آنچه ما با چشم مي بينيم يا با دست لمس مي كنيم ماده يا جسم نيست بلكه كيفيات جسم است و كيفيات عرضند نه جوهر - جوهر جسم، بنا به تعريف مشهور ،جوهري است که مي تواند ابعاد سه گانه طول و عرض و عمق يا ارتفاع را بپذيرد ؛ ولي بنا به مباني حكمت متعاليه بايد گفت جسم جوهري است كه قابليت ابعاد چهارگانه طول و عرض و عمق و زمان را دارد. دومين صورتي که جسم به واسطه ماده مي پذيرد صورت جمادي است که آن هم امري عقلي است و سومين صورت، صورت اولين نوع جسماني ( اولين صورت نوعيه ) است ؛ که باز صورتي عقلي است و آن گاه اين صورت با پذيرش صور شخصيه داراي افراد مي شود و از ترکيب اتحادي افراد آن ، انواع جسماني ديگري پديد مي آيند و اين روند ادامه مي يابد تا صور عنصري و مولکولي پديد مي آيند و از ترکيب صور مولکولي ، انواع طبيعي بي جان و نبات و حيوان پديدار مي شوند. لذا حرکت عالم، از ماده اولي آغاز مي شود که قوه همه چيز است و اولين فعليت آن جسم است و جسم خود قوه جماد را داراست لذا جماد فعليت جسم است و صورت اولين نوع جسماني فعليت جماد است و ... ومراد از حركت جوهري نيز همين پذيرش پي در پي صور توسط ماده است . صورت اول را ماده مستقيما مي پذيرد ولي صور بعدي بر روي صورت سابق مي آيند لذا ماده ، به علاوه صورت قبلي را ، نسبت به صورت لاحق ماده ثانيه مي گويند.
حال براي وضوح بيشتر مطلب سيبي را در نظر مي گيريم ، اين سيب اعراضي دارد و جوهري ؛ شکل و رنگ و مزه و بو و زمان و مکان و ... اعراض آنند اگر در ذهن همه اين اعراض را از سيب بگيريم يک صورت عقلي(غيرحسي) از سيب باقي خواهد ماند که آن را جوهر سيب مي گوييم که تمام اين اعراض سيب قائم به آن جوهرند.اين جوهر سيب در عالم يكي بيش نيست و محال است دو جوهر سيب وجود داشته باشد ؛ اين جوهر واحد را صورت نوعيه سيب مي گويند؛ اين جوهر واحد در تمام سيبهاي عالم موجود است و آنچه باعث تكثر سيبها شده اعراض شخصيه آن است ؛ يعني تفاوت شكل ، رنگ ، زمان ، مكان ، اندازه و ...كه همگي اموري عرضي هستند باعث كثرت سيب شده است ؛ اگر از اين اعراض مشخصه صرف نظر كنيم يك جوهر سيب ، بيش نيست. گلابي و انار و درخت كاج و سنوبر و سنگ مرمر و طلا و آهن و اسب و كلاغ و انسان و جنّ و ديگر انواع مادي نيز چنينند.يعني يك جوهر انسان و يك جوهر اسب و يك جوهر آهن و يك جوهر كاج و يك جوهر گلابي بيشتر در عالم نيست.يعني هر نوعي تنها يك صورت نوعيه دارد ؛ ولي به تعداد افراد آن نوع صورت شخصيه وجود دارد.
پس تا اين جا مشخص شد كه:
1- جوهر مجرد از ماده چيست . 2- وجوهر صورت چيست و چه اقسام و مراتبي دارد ؛ و اين كه صورت نوعيه قسمي از آن است 3- و مشخص شد كه تشخص اشياء به صورت به صورت شخصيه است نه به صورت نوعيه – صورنوعيه تنها باعث تنوع اشياء يا به عبارت ديگر باعث كثرت نوعي اشياء مي شوند ـ 4- جوهر وجودي هم در حكمت معني ندارد ؛ اما اگر گفته شود جوهر ، نحوه وجود شيء است ، درست است. جوهر همان طور كه در صدر مطلب گفته شد از اقسام ماهيت است ؛ و ماهيت ، حدّ وجود و نحوه وجود است.

پرسمان دانشجویی