ديدگاه شبستري در مورد عصمت معصومان(ع) وعلم پيامبر(ص) | کتابخانه مجازی الفبا

با توجه به سخنان اخير آقاي شبستري مبني بر اينکه 1. پيامبر تنها در ابلاغ وحي مصونيت و عصمت دارند نه در ديگر بخشهاي زندگي 2. چه بسا که پيامبر(ص) و معصومين(ع) هم در خفا مرتکب گناهاني شده اند، چرا که در ادعيه شاهد استغفار از خداوند توسط ايشان هستيم. 3. علم پيامبر(ص) و معصومين(ع) تنها همان بوده که بيان داشته اند براي مثال اگر پيامبر کتابي از علم پزشکي ندارند، به اين معني است که چيزي از اين علم نميدانسته اند. چه جوابي مي توانيم در قبال اين شبهات داسته باشيم؟

1ـ نظریّاتی که در امور فکری و نظری ، از سوی افراد ارائه می شوند ، از دو بُعد قابل بررسی می باشند ؛ بُعد انگیزه و علّت و بُعد اندیشه و دلیل. اینکه انگیزه و علّت چنین بیاناتی از سوی جناب آقای مجتهد شبستری چه بوده و هست؟ پرسشی است که متخصّصین روانشناسی و روانکاوی اندیشه باید پاسخگوی آن باشند ؛ چرا که انگیزه و علّت بیان چنین نظراتی ، مربوط به خلقیّات تربیتی ، اخلاقی و روانی شخص می باشند و اندیشمندان حوزه ی فکر و اندیشه ، معمولاً در بررسی علمی اندیشه ها ، با صرف نظر از انگیزه ها به نقد خود ادّعا می پردازند ؛ و پرداختن به انگیزه به جای اندیشه را در نقد علمی یک نظریّه ، نوعی مغالطه می شمارند.

از بُعد علل و انگیزه ها گفته اند گرایش ایشان به چنین نظراتی ناشی از حضور مستمرّ و هضم شدن ایشان در فرهنگ سکولار ، نسبی انگاری و انسان گرایی غرب بوده است. امّا از بُعد اندیشه ، آنچه جناب شبستری را به چنین نظریّاتی سوق می دهد ، نوع تعریف ایشان از دین و مبانی فکری ایشان در زمینه ی هرمنوتیک می باشد. وی در چيستي دین ، تابع شلایر ماخر و در هرمنوتیک فلسفی ، پیرو هایدگر و گادامر است. از منظر شلایر ماخر ، دین عبارت است از احساس وابستگی مطلق ؛ لذا در نظر وی دین امری صرفاً درونی و تجربه ای صرفاً شخصی است. جناب شبستری نیز وقتی از دین سخن می گوید ، مقصودش همین دین می باشد ؛ و روشن است که بر این مبنا ، وی دریافتهای وحیانی پیامبر را هم نتیجه ی حسّ دروني صرفاً بشری خواهد دانست، نه القاء کلام از سوی خدا. همچنین روشن است که با این مبنا ایشان عصمت نبی را هم کاملا محدود و تقريبا بي معنا و در مرز انکار قلمداد خواهد کرد ؛ چون تمام براهین عصمت بر این مبنا شکل گرفته اند که نبی واسطه ی حقیقی بین خدا و خلق می باشد و سخن او سخن خداست، نه تراوشات درونی او که از حسّ دینی سرچشمه می گیرد.
گفته شد که ایشان در زمینه ی هرمنوتيك فلسفي ، که به‌دنبال كشف ماهيت فهم است ، پیرو ‌هايدگر و گادامر می باشد. این دو اندیشمند غربی معتقدند پيش فرض‌ها ، انتظارات و حتّي روحيات اخلاقي و روانی افراد در پيدايش فهم پديده يا متن تاثيرگذارند ؛ یعنی خواننده و مفسّر قادر نیست مراد گوینده ی یک متن ـ چه متن دینی و چه بشری ـ را دقيقا مساوي با مراد گوينده دریابد ؛ بلکه او تحت تأثیر روحیّات و پیش فرضهای خود ، هر چه از متن می فهمد غیر از مراد متکلّم می باشد. به تعبير دريدا مؤلّف مرده است. با توجه به اين مبنا به اين نتيجه مي‌رسند كه يك متن به تعداد مفسّران ، فهم‌ها و تفسیرهای مختلف پيدا مي‌كند. يعني اگر بي‌نهايت مفسّر داشته باشيم ، مي‌توانيم به بي‌نهايت فهم و تفسیر از یک متن برسيم ؛ چرا كه بي نهايت پيش فرض ، انتظار و روحيات اخلاقي و روانی وجود دارد.

پس ديگر سخن گفتن از فهم صحيح و فهم نادرست بي‌معناست ؛ ديگر معياري براي درستي يا نادرستي فهم وجود ندارد ؛ بلکه فهمها ، متكثر و داراي ارزش معرفت شناختي يكسان هستند. بر این اساس اگر کسی از قرآن جبر و دیگری اختیار را فهمید ، فهم هر دو به یک اندازه معتبر است ؛ یا اگر کسی از قرآن چنین یافت که خدا جسم است و آن دیگر فهمید که خدا جسم نیست ، فهم هر دو به یک اندازه ارزشمند است.
روشن است که بر اين اساس ، فهم انسان از هر متن و گفتاری نه تنها متكثر بلکه نسبی هم خواهد بود ؛ چرا كه طبق این مبنا ، معياري براي درستي يا نادرستي فهم وجود ندارد.

و نیازی به گفتن نیست که در این صورت ، خود همین عقیده نیز با نقیض خودش به یک اندازه ارزش خواهد داشت. پس در این صورت ، اصرار معتقدین به این عقیده برای اثبات نظر خودشان برای چیست؟ اگر درستی مطلق یک نظریّه که سهل است ، ترجیح یک نظر بر نظر دیگر نیز ممکن نیست ، پس آقای شبستری در صدد اثبات چه چیزی هستند؟!! حقّا که مثل ایشان همان مثل معروف « یک بام و دو هواست».
در چنین فضای فکری که جناب آقای شبستری در آن واقع شده اند ، اوّلاً آنچه متدیّنین آن را وحی و سخن خدا می دانند ، ایشان آن را تراوشات درونی خود نبی می داند. ثانیاً ایشان ـ به فرض هم که وحی را سخن خدا بداند ـ نه تنها مفسّرین وحی که حتّی خود انبیاء (ع) را هم محکوم هرمنوتیک فلسفی گادامر دانستهاست ؛ بر اين اساس فهم خود انبیاء از وحی نیز تنها یکی از فهمهاست و هیچ ترجیحی بر فهمهای دیگران ندارد. روشن است که با این مبنا ، حجّیّت کلام و تفسیر نبی از وحی نیز منتفی خواهد بود ؛ و به تبع آن معصوم بودن او نیز لزومی نخواهد داشت ؛ و اساساً با مبنای ایشان درست و نادرستی معنا نخواهد داشت ؛ پس عصمت و عدم عصمت نیز مورد پیدا نمی کند.
2ـ آقای شبستری در سخنانی که اخیراً ایراد نموده اند ، با همین مبانی سست و سوفسطایی در صدد بر آمده اند تا بین دین و مدرنیته ی غربی ، جمع کنند. ایشان مي‌گويد دنياي مدرنيته برخي پيش فرض‌ها و انتظارات و روحيات اخلاقي خاصي را براي ما به وجود آورده است که ما با توجه به اين انتظارات و پيش فرض‌ها مي‌توانيم به تفسير دين بپردازيم. بنابراين ما مي‌توانيم فهمي‌از دين دقيقا مطابق با حقوق بشر غربی داشته باشيم. در نتيجه اين ادعا ما مي‌توانيم فهمي ‌از دين داشته باشيم دقيقا مطابق با ليبراليسم. همچنين مي‌توانيم فهمي‌ از دين دقيقا مطابق با سوسياليسم داشته باشيم و هكذا سایر مکاتب فکری ؛ چرا كه اين پيش فرض‌ها ذهن ما را تغيير مي‌دهند و تغيير ذهن ما منشاء تغيير فهم ما از دين است. پس مي‌توان بين دين و دنياي مدرن و همچنين بين دين و مکاتب فکری و حقوق بشر غربی جمع كرد. البته مقصود وی این نیست که ما مي‌توانيم مكاتب غربي را عينا در دين پيدا كنيم ، بلكه وقتي شما از قبل حقوق بشر غربی را پذيرفتيد، اين به شما كمك مي‌كند كه آيات را هم مطابق حقوق بشر غربی بفهميد. يعني اسلام شناسي شما بشود اسلام شناسي مطابق با حقوق بشر غربي يا اسلام شناسي ليبراليستي و هكذا.
2ـ نقد مبانی فکری شبستری
الف ـ آنچه جناب شبستری و همفکران داخلی ایشان در فضاهای علمی امروز ایران عزیز می پراکنند ، چیزی جز افکار از مد افتاده ی دهه های گذشته غرب نیست ؛ لذا خود اندیشمندان غرب نیز این افکار واضح البطلان را به چالش کشیده اند. بعضي منتقدان غربي این نظریّات مثل ‌هابرماس ، هرش و امليوبتي نقدهايي را بر هرمنوتيك فلسفي ارائه داده اند ؛ از جمله این كه اگر فهم نسبي است و معيار صحّت و سقم ندارد و اگر ترازويی وجود ندارد كه بفهميم كدام برداشت درست يا غلط است ، پس جناب آقای گادامر و آقاي شبستری هم معياری ندارند كه فهم خودشان را نسبت به فهم دیگران تصديق كنند.

اين تفسيري كه اینها از ماهيت فهم ارائه مي‌دهند خود گونه‌اي فهم است ؛ پس خود همین نظریّه نیز محکوم حکم خودش بوده غیر قابل ارزیابی است.
پس به اینها باید گفت: آيا اين فهم شما نسبت به فهم ، كه مي‌گويد فهم نسبي است، ادعايي معيارمند است يا فاقد معيار؟ آيا اين فهم شما از فهم ، ضابطه‌مند است يا بی ‌ضابطه؟ اگر بگوييد اين ادعا كه « فهم زاييده پيش فرض‌ها و روحيات اخلاقي بوده نسبي است و معيار ندارد » درست است ، اين پرسش مطرح خواهد شد كه به چه دليل این ادّعا درست است؟ آيا معياري براي درست بودن هست يا خير؟ اگر معياري داريد پس براي فهم ، معياري ارائه خواهد شد و با همين معيار مابقي فهم‌ها هم مورد ارزيابي قرار خواهند گرفت. اگر معياري نداشتيد پس اين ادعاي شما هم ادعايي فاقد معيار خواهد بود؛ بنابراين خود این ادّعا نیز نسبي است. شما برداشت خود را از فهم ارائه كرديد و ممكن است ديگران برداشت‌هاي ديگري از فهم داشته باشند بنابراين برداشت شما براي ديگران اعتباري ندارد. به عبارت ديگر نمي‌توانيد بگوييد فهم شما از ماهيت فهم ، درست و فهم ديگران از ماهيت فهم ، نادرست است .

پس نظريه ی هرمنوتيك فلسفي گادامر و به تبع آن آقاي شبستري به دست خود، خود را نابود مي‌كند.
ب ـ انتقاد ديگر ‌هابرماس بر گادامر اين است ‌كه اگر فهم ، معيار نداشته باشد و روشمند نباشد، لازمه‌اش لغو بودن تمام فعاليت‌هاي تعليم و تربيت و آموزش و پرورش و قانونگذاري خواهد بود ؛ چون معلّمی ‌كه درس مي‌دهد، با اين پيش فرض درس مي‌دهد كه مي‌تواند معلومات خود را به دانش‌آموز خود منتقل كند و دانش‌آموز بفهمد ؛ یا قانونگذار با این پیش فرض قانون تصویب می کند که مردم معنی این قانون را همان گونه می فهمند که او فهمیده است. اگر قرار باشد دانش‌آموز يك فهم و معلّم يك فهم متفاوت داشته باشند یا فهم قانونگذار از یک قانون متفاوت با فهم مردم باشد ، و معيار ارزيابی وجود نداشته باشد، از كجا بفهميم چه كسي اين بحث را فهميده و چه كسي آن را نفهميده است یا از کجا بفهمیم که کسی به قانون عمل کرده یا نکرده؟!! وقتي قانونگذار قانوني را وضع مي‌كند، قصد دارد نظم اجتماعي را محقق كند.

اگر هر كسي يك فهم از قانون پيدا كند نظم اجتماعي تحقق نخواهد يافت. بنا بر این ، اين نظريه يك نسبي گرايي حداكثري است كه از آنارشيسم فكري به آنارشيسم و هرج و مرج اجتماعي هم خواهد رسيد.
پ ـ مغالطه ی دیگری که ایشان گرفتار آن شده اند ، خلط بین پیش فرضهای راهبر و رهزن است. شکّی در این نیست که ما در فهم پديده‌ها يا متون ، با پيش فرض‌ها يا انتظارات جلو مي‌رويم و به فرآيند فهم مي‌رسيم؛ امّا باید توجّه داشت که ما دو گونه پيش فرض داريم ؛ يك ، پيش فرض‌هاي راهبر و دو ، پيش فرض‌هاي رهزن. يعني برخي پيش فرض‌ها به ما كمك مي‌كنند كه پديده را آن‌گونه كه مؤلّفش ايجاد كرده بفهميم ؛ و برخی پيش فرضها باعث مي‌شود که ما متن را خلاف چيزي كه مولف مدنظر داشته بفهميم. پس اگر کسی حقیقتاً در پی فهم مراد مؤلّف و متکلّم است ، حتماً بايد از پیش فرضهای راهبر استفاده نماید و از پیش فرضهای رهزن برحذر بماند. مثلا فرض كنيد اگر متن مورد نظر فارسي است، شخص بايد قواعد گرامري فارسي را بدانيد تا بتواند فهم عبارت به كار گيرد. پس قواعد فارسي پيش فرض ما در فهم متون فارسی هستند ، ولي پيش فرض راهبرند نه پیش فرض رهزن و مزاحم. یا آشنایی با نحوه ی زندگی مؤلّف و شخصیّت او می تواند ما را در فهم درست مراد وی کمک کند.

امّا پيش فرض‌هاي رهزن عقايد شخصي شخص مفسّرند كه مفسّر مي‌خواهد آنها را بر متن تحميل كند. مي‌گويد چون عقيده ی من اين است پس اين متن هم همين را مي‌خواهد بگويد. اين پيش فرض رهزن است و بايد جلوي آن را گرفت. شاهد هم اين است، كه با اين ‌كه ما نسبي گرا نيستيم ، متن گادامر را مي‌خوانيم و مي‌فهميم چه مي‌گويد؛ اما مي‌گوييم آن را قبول نداريم. يعني در فهميدن متن ، پيش فرض‌هاي تحميلی ما اثر نگذاشته است. پس مي‌توان از تاثير پيش فرض‌هاي تحميلی بر متن جلوگيري كرد و اين شدني است.
پس اگر دنياي جديد سوالي براي ما ايجاد كرد، ما می توانیم سوال را بر متن دین عرضه كنيم و ببينیم که آيا می توانیم جواب آن را متن دینی به دست آوریم یا نه. اگر جواب را به دست آوردیم که هیچ ؛ ولي اگر جوابی نیافتیم ، حقّ نداریم جواب خود را بر متن دين تحميل کنیم. مثلا من با اين سوال روبه‌رو مي‌شوم كه آيا نظریّه نسبیّت عامّ اینشتین درست است یا نه؟ اين سوال را بر متن دينی يعني قرآن کریم عرضه مي‌كنم و مي‌بينم که شاهدی از قرآن بر درستی یا نادرستی آن نمی یابم. حالا اگر من به درستی یا نادرستی این نظریّه معتقدم ، نبايد آن را بر قرآن تحميل كنم و آیات را به گونه ای معنا کنم که موافق با پندار من باشد ؛ اگر چنین کردم اين همان تفسير به راي خواهد بود.
ت ـ از خطاهای دیگر آقاي شبستري اين است كه ميان دين و معرفت دينی و دينداری خلط كرده اند. ایشان از تغییر در رفتار دینداران و تغییر در برخی معرفتهای دینی ، به این نتیجه می رسند که دین هم نسبی است. در حالی که دين يعني قرآن و سنّت که تغییر نمی یابند ؛ و از زمان پیامبر تا الآن همین بوده که هست. آن چيزي كه متغيّر می باشد ، معرفت ديني و رفتار دينداران است آنهم به نحو جزئی ، نه کلّی و عمده. دين همواره ثابت است و معرفت‌هاي ديني ثابت فراواني هم داريم و رفتار ديني ما هم بايد نسبت به اين معارف ثابت باشند.

يعني مثلا فرض كنيد اصحاب پيامبر (ص) در زمان پيامبر از «اقم الصلاه» ، وجوب نماز را فهميدند و الان هم ما بايد وجوب نماز را بفهميم. اين‌كه جهان تغيير كرده و دنياي مدرن و پست مدرن را تجربه كرديم، دليل نمي‌شود که نماز ما هم شكل مدرن يا پست مدرن پيدا كند. پس دنياي مدرن چه چيز را تغيير مي‌دهد؟ پاسخ اين است كه دنياي مدرن پرسش‌هاي جديدي را براي ما به وجود مي‌آورد كه در زمان پيامبر(ص) اين پرسش‌ها نبوده. ما اين سوالات جديد را به دين عرضه مي‌كنيم و اگر از دين و متن ديني پاسخ اين سوالات را یافتیم ، مي‌توانيم به معرفت‌هاي جديدي برسيم كه قبلا چنين معارفي نداشته ایم . مثلا ما مي‌توانيم از قرآن و سنت پاسخ‌هايي در نقد ماركسيسم و نقد ليبراليسم پيدا كنيم، ولو اين معرفت‌هاي جديد در گذشته نبود چرا كه پرسش‌هاي اینها در زمان گذشته نبوده. پس ما معرفت‌هاي جديد از دين پيدا كرديم نه اینکه دین تغییر کرد. مثلا امروزه ما در زمينه‌هاي فقه رايانه يا فقه هنر يا فقه شبيه سازي معرفت‌هاي ديني جديدي پيدا كرديم. اما قرآن و سنت ثابتند. پس كسي نمي‌گويد كه معرفت ديني تغيير پيدا نمي‌كند يا آداب تغيير نمي‌كنند (از قضا در روايات گفتند فرزندانتان را با آداب خودتان تربيت نكنيد) اما ارزش‌هاي اخلاقي ثابتند. يعني اگر دنياي جديد ارزش‌هاي اخلاقي جديدي را ارائه كرد مثل بي‌حرمتي فرزندان به پدر و مادر را، يا مثلا بي توجهي پدر و مادر را به تربيت فرزندان را ، ما نبايد اين تغيير را بپذيريم ؛ دين چنين اجازه‌اي به ما نمي‌دهد.

ما تا آنجا تغيير در معرفت ديني را مي‌پذيريم كه پاسخ‌هاي پرسش‌هاي دنياي مدرن را از دين بگيريم ، همین و بس. مثلا بر اساس اعلاميه حقوق بشر مطبوعات داراي آزادي بيان هستند. پرسش اينجاست كه آيا دين اسلام اين را مي‌پذيرد يا خير. عده‌اي به دين كاري ندارند و دين را كنار مي‌گذارند و اعلاميه حقوق بشر و مدرنيته را مي‌پذيرند.
عده دوم مي‌گويند من كاري به حقوق بشر و مدرنيته ندارم، بلكه مي‌خواهم همچون انساني قديمي ‌و سنتي زندگي كنم. عده سومي‌هستند كه مي‌گويند من پاسخ اين مساله را كه دنياي مدرن برايم به وجود آورده (يعني اين سوال كه مطبوعات آزادي بيان داشته باشند يا خير) از خود دنياي مدرن (يعني اعلاميه حقوق بشر) مي‌گيرم، و پرسش و پاسخ ، هر دو را به قرآن و سنت عرضه و تحميل مي‌كنم. يعني مي‌گويم همين حرفي كه حقوق بشر زده قرآن هم قبلا گفته است. يعني مستند قرآني براي اعلاميه حقوق بشر درست مي‌كنم. اشكال اين فرض اين است كه تفسير به راي است ؛ يعني همان چيزي كه فرقه های مختلف به آن مبتلا شدند ؛ و این همان راهی است که امثال آقای شبستری در پیش گرفته اند.

امّا به شكل چهارمی ‌هم مي‌توان رفتار كرد به این صورت ‌كه بگوييم ما به دنياي مدرن بی ‌توجه نيستيم، امّا تنها سوال‌هاي‌هاي دنياي مدرن را به قرآني كه ظاهر و باطن دارد عرضه مي‌كنيم و نه جواب‌های آن را. اگر از قرآني كه ظاهر و باطن دارد، جوابي به اين پرسش كه دنياي مدرن آن را عرضه كرده پیدا نمودیم ، ما به معرفت ديني جديد رسيده‌ايم و الّا که هیچ.
پس آقاي شبستري فرض سوم را تاييد مي‌كند ولي ما فرض سوم را رد مي‌كنيم و فرض چهارم را مي‌پذيريم. بنابراين معيار مسلماني همان معيار نصّ دين است. يعني اگر دينداري و كنش ديني شما زاييده ی بينش ديني و معرفت ديني مدللانه باشد، يعني معرفت ديني مستند به نصوص ديني و منابع ديني باشد. مي‌توانيد ادعا كنيد كه اين دينداري، دينداري اسلامي‌است.
ث ـ يكي ديگر از مباحثي كه آقاي شبستري مطرح كرده اند، درباره نص دين است. ايشان نصّ دين يا همان قرآن را فهم پيامبر(ص) از هستي دانستند. سوالي كه اينجا مطرح مي‌شود اين است كه با اين ادّعا، تقدّس دين ديگر چه جايگاهي پيدا مي‌كند؟
در اينجا هم آقاي شبستري از شلاير ماخر متاثر است. شلاير ماخر دين را عبارت دانسته از تجربه ديني يعني احساس معنوي و قدسي كه به آن احساس اتكاي به موجود مطلق مي‌گويد. با توجه به اين ادعاي شلايرماخر ، آقاي شبستري وحي نبوي را هم نوعي تجربه ی ديني نبوي مي‌داند. يعني پيامبراكرم‌(ص) با توجه به احساسات و فرهنگ محيط ، هستي و عالم و آدم را مي‌ديديد و نسبت به اين هستي و عالم و آدم يك احساس و ادراكي پيدا مي‌كرد و اين احساس و ادراك او شده وحي. يعني وحي منشاء الهي و آسماني ، به آن شکل که ما مسلمین معتقدیم ، ندارد ، بلكه ناشي از احساس درونی پيامبر(ص) است كه متاثر از بيرون و محيط پيرامون هم هست.

روشن است که با این مبنا ، حجيّت و تقدّس وحي ، دیگر معنایی نداشته امری کاملاً شخصی و مربوط به خود پیامبر خواهد بود.
چند نقد بر این ادّعا وارد است .
اوّل ، اين‌كه اگر پيامبر هم مثل ساير انسانها سخنانشان منشاء آسماني و الهي ندارد ، پس چرا آقاي شبستري خود را به زحمت مي‌اندارد كه مدرنيته را با دين سازگار كند؟ بايد به ايشان گفت چه اصراري داريد كه بر دينداري بمانيد؟! با مبنای شما پيامبر چه امتيازي بر من و شما دارد تا بخواهیم در کشاکش دین او مدرنیته ، جانب هر دو را نگه داریم ؟! پس چرا چنین کاری را نسبت به گفتار دیگر عرفا و دانشمندان و فلاسفه و روشنفکران نمی کنید؟! تازه ، بر مبنای باطل ایشان ، ما از آن حيث كه نسبت به پيامبر(ص) متجدد هستيم باید بر آن جناب امتيازاتي داشته باشیم. ما با فرهنگ جديد به اين احساسات و عواطف دروني مي‌رسيم ؛ پس تجربه ی ديني ما باید خيلي كاملتر از تجربه ديني پيامبر(ص) باشد. امّا جناب آقای شبستری فعلاً جرأت چنین ادّعاهایی را ندارد ، چون می دانند که در این صورت از نظر جامعه ی دینی کافر محسوب خواهند شد ؛ و در نتیجه نخواهد توانست اغراض خود را از این مباحث تعقیب نماید.
نقد دوم ما به ايشان اين است كه ما با برهان عقلي ضرورت بعثت انبيا را ثابت كرده ايم. يعني عقل ثابت مي‌كند كه خدايي هست كه حكيم است و كمال و هدايت انسان‌ها را مي‌خواهد و چون حسّ و عقل بشر براي هدايت و كمال انسان كافي نيست، بشر محتاج مبناي معرفتي ديگري است كه اسم آن را وحي مي‌گذاريم. به عبارت ديگر بشر مي‌خواهد چگونه زيستني را در دنيا بياموزد كه سعادت اخروي را به‌دنبال داشته باشد و چون حس و عقل نمي‌توانند رابطه ی دنيا و آخرت را يا ملك و ملكوت يا ظاهر و باطن را كشف كنند لذا بشر به وحي نيازمند است تا اين پروسه را طي كند و بداند چگونه سعادت دنيوي را تأمين كند به نحوي كه منشا سعادت اخروي شود. نجات اخروي را ما با حس و عقل نمي‌توانيم بفهميم. لذا خود عقل استدلال‌گر مي‌گويد که بشر به وحي نياز دارد تا به سعادت و هدايت برسد. با اين ضرورت عقلي كه قرآن هم آن را تاييد مي‌كند ما انبيا را پذيرفته ايم.
با توجه به اين استدلال عقلي و تاييد قرآني قطعا بايد وحي انبيا، قدسي، الهي و حق باشد و در غير اين صورت ، پيامبر(ص) اصلاً پيامبر نيست. و اينكه پيامبر(ص) فرمود: « إِنَّما أَنَا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ يُوحى‏ إِلَي ــ من هم بشری هستم مثل شما که بر من وحی می شود.» ، آنگونه که آقای شبستری وانمود کرده اند بیان کننده ی شباهت پیامبر با انسانهای عادی نیست ؛ بلکه همین بیان ، دقیقاً تفاوت اساسی بین نبی و افراد عادی را بیان می کند. در این بیان ، حضرت فرمودند که من اگر چه از حیث بشری با شما اشتراک دارم امّا تفاوت من با شما در این است که من خلاصه شده در بشریّت نیستم ؛ بلکه حیث دیگری نیز دارم که از آن حیث به دریافت وحی از خداوند متعال نائل گشته ام و آن حیث برتر من همان نبوّت من است. این بیان نبی اکرم (ص) نسبت به ما انسانهای عادی ، مثل بیان یک موجود زنده است نسبت به جمادت که می گوید: « من هم مثل شما جسم هستم الّا اینکه من روح دارم و شما ندارید.». این حقیقت در روایات با وضوح بیشتری چنین بیان شده که ؛ کفّار سه مرتبه روح دارند ، مومنین چهار مرتبه و انبیاء پنج مرتبه ؛ و مرتبه ی پنجم روح ، که روح القدس نامیده می شود ، همان است که نبی را قادر به دریافت وحی می کند. پس چنین نیست که نبی از هر حیث مثل یک انسان عادی باشد ؛ او با افراد عادی تفاوت دارد ولی تفاوت در رتبه ی وجودی نه تفاوت در انسان بودن.
ایشان می گوید وحی ناشی از درون پیامبر است ؛ از طرفی هم آن را صادق می داند ؛ در حالی خود قرآن تصریح دارد که وحی از جانب خداست نه پیامبر ؛ و این آیات هم بگونه ای هستند که کسی با رعایت قواعد عامّ زبانشناختی نمی تواند آنها را چنان معنا کند که نظریّه جناب شبستری از آن به دست آید. پس سخن شبستری سر تناقض در می آورد.
نقد سوم به سخن ايشان درباره عصمت پيامبر است. ايشان مي‌گويد پيامبر(ص) در اجراي وظيفه ی خود كه هدايت انسانها و دعوت به خداي يكتاست عصمت داشته و هيچگاه مردم را به غير خداي يكتا دعوت نكرده است، اما عصمت بيش از اين معنايي ندارد. آيا چنين تفسيري از عصمت پيامبر(ص) صحيح است؟
سوال اول ما از ايشان اين است كه آيا ادعاي شما يك فرض است يا اينكه شواهدي براي آن داريد. اگر فرض است، فرض باطلي است چرا كه چگونه ممكن است يك انسان به لحاظ هستي شناختي به عالي ترين مراتب كمال هستي برسد كه وحي را دريافت و با عالم ملكوت و جبروت ارتباط برقرار كند، اما در زندگي روزمره اوّليات زندگي را نداند و اشتباه كند؛ مثل اين است كه بگوييم كسي استاد تمام رياضيات است ولي نمي‌تواند معادله يك مجهولي درجه اوّل را حل كند. اگر پیامبر هستی را به علم حضوري ادراک کرده دیگر خطا چه معنایی دارد ؛ چون علم حضوري خطا نمي‌كند. در علم حضوري وجود معلوم نزد عالم حاضر بوده جایی برای خطا و سهو و نسیان باقی نمی گذارد.
افزون بر اين اگر مردم ببينند پيامبر در زندگي روزمره مرتب خطا و اشتباه مي‌كند آيا احتمال نمي‌دهند كه در مسائل وحياني هم اشتباه كند؟ در اين صورت حجيّت کلام و فعل پيامبر هم زير سوال مي‌رود. اگر برای کسی احتمال یک خطا وجود دارد ، احتمال بی نهایت خطای دیگر نیز وجود دارد. اگر وجود کسی به گونه ای است که در امور عادی و پیش پا افتاده خطا می کند در امور غیبی و مافوق درک بشر عادی یقیناً اشتباه خواهد نمود. روايتي هست كه اهل سنت آن را نقل مي‌كنند و مي‌گويند عده‌اي از اعراب خدمت پيامبر رسيدند و درباره درخت نخل از پيامبر سوال كردند كه اين گرده افشاني‌اي كه براي درختان انجام مي‌دهند، آيا آنها هم براي درختان خود انجام دهند يا خير و پيامبر (ص) فرمودند كه انجام ندهيد و اتفاقا در آن سال درختان باردار نشدند و آنها خيلي ضرر كردند و خدمت پيامبر(ص) آمدند و گفتند ما به توصيه شما عمل كرديم و ضرر كرديم و پيامبر فرمود كه شما امور دنيا را بهتر از من مي‌دانيد و اصلا نبايد از من سوال مي‌كرديد. آيا پيامبري كه عالم ملكوت و جبروت را مي‌داند، مساله ساده‌اي كه يك بچه عرب مي‌داند را نمي‌داند؟ اين روايت نه احتمالش درست است و نه سندش.

اما برخي نو انديشان با همين روايت بحثي را در ردّ عصمت پيامبر(ص) مطرح مي‌كنند. کدام عاقل می پذیرد که کسی در یک جمع و تفریق ساده احتمال خطا داشته باشد ولی در حلّ معادلات پیچیده ی مکانیک کوانتوم ، معصوم از خطا باشد. حال چگونه ما بپذیریم پیامبر در آنچه که یک عرب بیابانی خطا نمی کند خطا می کند ولی در آنچه که هیچ بشر عادی قادر به فهم آن نیست به خطا نمی رود؟! پس عقل سلیم حکم می کند که حجّیّت قول و فعل نبی مستلزم عصمت تمام عیار اوست و الّا هیچ سخن او حجّت نخواهد بود.
همچنین آقاي شبستري به استغفار پيامبر(ص) و اهل بيت (ع) استناد کرده و نتیجه گرفته که ایشان هم گناه داشته اند. يعني نه تنها احتمال گناه که حتماً گناه كرده اند و الّا استغفار نمي‌کردند.

بلکه چون پیامبر روزانه صدها بار استغفار می کرده ، طبق استدلال ایشان باید پیامبر روزانه صدها گناه کرده باشد. مي‌گويند اگر بگوييم كه اين استغفار‌ها به خاطر آموزش ماست كه ما ياد بگيريم، پس اينها دروغ است. يعني پيامبرص و ائمه (ع) به دروغ استغفار مي‌كنند.
اگر ايشان روايات مربوط به استغفار را مطالعه مي‌كرد، مي‌فهميد که سرّ این استغفارها چه بوده است. اساساً استغفار به معنای آمرزش از گناه نیست تا هر استغفاری مستلزم گناه باشد.

وقتی اخبار گوی تلوزیون سرفه کرد ؛ خطاب به بینندگان می گوید: « با عرض پوزش » یا می گوید: « ببخشید» ؛ آیا سرفه کردن ، آنهم به صورت غیر اختیاری ، گناه یا خطا است که وی طلب بخشش از بینندگان می کند؟! وی طلب بخشش می کند چون سرفه در وسط اخبار گفتن تناسب با آن جایگاه ندارد. پس به صرف اينكه پیامبر یا امام معصوم ـ كه عصمتش با برهان عقلي اثبات مي شود ـ در مقابل خدا اعتراف به قصور نموده و توبه و استغفار مي نمايد نمي توان حكم نمود كه وي معاذ الله مرتكب گناه شرعي شده است. بايد توجّه داشت كه اوّلاً گناه شأني غير از گناه شرعي و اصطلاحي است و ثانياً بين گناهكار دانستن خود و گناهكار بودن تفاوت است. توبه و استغفار انبياء يا از روي گناهكار دانستن خود بوده كه شرط اخلاص در بندگي و اعتراف به كوچكي و قصور خود در مقابل عظمت الهي است يا توبه از گناه شأني بوده نه از گناه شرعي ؛ و آنچه با عصمت لازم براي نبي ، در تقابل است گناه شرعي است نه گناه شأني ؛ چرا كه گناه شأني حقيقتاً گناه نيست بلكه كارخيري است كه مناسب شأن و رتبه ي وجودي نبي نيست ؛ براي مثال اينكه كسي نجات فرزند خويش را از خدا طلب نمايد گناه نيست ولي كسي چون حضرت نوح نبايد بي اذن خاصّ خدا چنين طلبي داشته باشد لذا وقتي چنين طلبي نمود مورد مؤاخذه ي خدا قرار گرفت و طلب استغفار نمود (ر.ك: سوره هود آيه 46 و 47) . البته گناه شأني نيز بسته به رتبه ي وجودي افراد متفاوت است لذا آنچه چهارده معصوم آن را براي خود گناه محسوب داشته از آن استغفار مي نمودند براي انبياي اولوالعزم كار خير محسوب مي شود كجا رسد براي انبياي ديگر و افراد غير معصوم. لذا همانگونه كه در روايت نبوي آمده است كه « حسنات الابرار سيئات المقرّبين » بر همان مبنا مي توان گفت: « حسنات الانبياء سيئات اهل البيت».
در باب استغفار و توبه ی معصومین نکاتی است که متأسفانه جناب شبستری یا از آنها غافل بوده یا نخواسته آنها را در سخنان خود منعکس سازد و تنها به جوابی عامیانه اشاره کرده است. لذا در سطور زیر به برخی از این جوابها اشاره می شود.
1ـ توبه و استغفار هميشه به معناى بازگشت از گناه نيست بلكه هر گونه بازگشت و توجّه به خدا را كه همراه با اعتراف به ناتواني خود از به جا آوردن حقّ بندگي است ، شامل مى‏شود. از اين رو توبه و استغفار به خودى خود، يكى از عبادت‏هاى بزرگ و از مصاديق بارز تعظيم خداست و هيچ دلالتي بر گناهكار بودن استغفار كنننده ندارد. بلكه دائم الاستغفار بودن از علائم اهل تقوا و ايمان و شرط بندگي است و آنكه مداومت براستغفار نداشته باشد در منطق قرآن كريم و اهل بيت (ع) نه تنها نمي تواند امام يا نبي باشد بلكه حتّي مومن حقيقي هم نيست. امام صادق (ع) فرمودند: «الاستغفار، و قول « لا إله إلّا اللّه» خير العبادة ـــ استغفار و قول لا إله إلّا اللّه بهترين عبادت است» و رسول اللّه (ص) فرمودند:«خير الدّعاء الاستغفار ـــ بهترين دعاها استغفار است». خداوند متعال نيز در قرآن كريم ، مؤمنان راستين را چنين توصيف مى‏كند:«الصَّابِرِينَ وَ الصَّادِقِينَ وَ الْقانِتِينَ وَ الْمُنْفِقِينَ وَ الْمُسْتَغْفِرِينَ بِالْأَسْحارِ ـــ آنان شكيبايان ، راستگو ، فرمانبرداران ، انفاق كنندگان و استغفار كنندگان در سحرگاهان هستند.» ( آل عمران:17) .و در جاى ديگر مى‏فرمايد: «كانُوا قَلِيلاً مِنَ اللَّيْلِ ما يَهْجَعُونَ وَ بِالْأَسْحارِ هُمْ يَسْتَغْفِرُونَ ــــ شبانگاه اندكى مى‏آرَمَند و سحرگاهان به استغفار مى‏پردازند» (ذاريات:17). اگر استغفار اينان از گناه بود نبايد آن را به سحرگاهان مي انداختند بلكه از پس گناه بايد استغفار مي نمودند ؛ لكن استغفار شبانه ي اينها جزء عبادتهاي دائمي آنهاست.
2ـ استغفار و توبه ، داراى مراتب و درجاتى متناسب با عاملان آن است. توبه ي گنهكاران، از گناه و توبه اهل اُنس با عبادت ، از ترك مستحبّ و توبه اهل انس با معبود ، از غفلت آني از ياد خداست. امّا توبه و استغفار اولياى الهى و معصومان، نه از گناه شرعي است و نه از غفلت آني از خدا ، بلكه از اين است كه بي اذن خاصّ خدا توجّه به وسائط فيض داشته باشند ؛ لذا حضرت يوسف (ع) وقتي بدون فرمان خاصّ خدا ، كسي را واسطه قرار داد تا بي گناهي خود را به گوش حاكم مصر برساند خود را گناهكار محسوب داشت و با تضرّع دست به توبه برداشت ؛ در حالي كه اين كار گناه شرعي نيست و چه بسا براي افراد عادي واجب باشد ؛ امّا با شأن حضرت يوسف سازگار نبود.

امّا براي چهارده معصوم توبه و استغفار از هيچكدام اين امور معني ندارد ؛ شأن اين بزرگواران برتر از آن است كه بي اذن خاصّ خدا دست به كاري زنند. استغفار اين خلفاي تامّ الهي از توجّه به كثرت خلقي در مقام انجام وظيفه ي تبليغ دين است. امام صادق (ع) فرمودند:« إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص كَانَ يَتُوبُ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ- كُلَّ يَوْمٍ سَبْعِينَ مَرَّةً مِنْ غَيْرِ ذَنْبٍ. ــــ همانا رسول خدا هر روز هفتاد بار توبه می نمود بدون هیچ گناهی.»( بحار الأنوار ، ج‏44 ،ص275) رسول خدا نیز فرمودند:« إِنَّهُ لَيُغَانُ عَلَى قَلْبِي وَ إِنِّي لَأَسْتَغْفِرُ بِالنَّهَارِ سَبْعِينَ مَرَّة . ـــــ همانا ابری بر قلبم می نشیند و من هر روز هفتاد بار استغفار می کنم.»(بحار الأنوار ، ج‏25،ص 204 ) باز امام صادق (ع) فرمودند: «إن رسول اللّه صلى اللّه عليه و اله كان لا يقوم من مجلس و إن خفّ حتّى يستغفر اللّه عزّ و جلّ خمسا و عشرين مرّة ـــــ رسول خدا (ص) همواره چنين بود كه هيچ گاه از مجلسي بر نمي خواست ـ اگر چه مجلسي كوتاه ـ مگر اينكه بيست و پنج بار استغفار مي نمود » (تفسير المحيط الأعظم و البحر الخضم، ج‏4، ص: 60)
یعنی حضرت خاتم الانبیاء (ص) دائماً نور وجه حضرت احدیّت را بی واسطه مشاهده می نمودند ؛ لکن گاه به هنگام مجالست با مردم و تبليغ دين ، خلق یا وجود خود آن حضرت ، حجاب آن نور می شد و همانگونه که نور خورشید از پشت ابر دیده می شود آن حضرت نیز نور خدا را در حجاب خلق می دیدند ؛ لذا هفتاد بار استغفار می نمودند تا آن حالت برطرف شود. امام خمينى‏ ـ قُدّس سرّه ـ در شرح اين گونه احاديث مى‏نويسد: «اولياى خدا همواره انقطاع به سوى خدا دارند؛ ولى به جهت مأموريت الهى خود، گاه به ناچار در مرآت عالم كثرات، توجه به حضرت حق مى‏كنند و همين، نزد آنان كدورت محسوب شده و براى زدودنش استغفار مى‏كنند. » (صحيفه نور، ج 20، ص 268 - 269 ؛ نيز همان، ج 19، ص 120)
3ـ توبه و استغفار و استغاثه ی دائمى پيامبر(صلى الله عليه وآله) و امامان‏ ـ عليهم السلام ـ در پيشگاه خدا ، نقش عملى را در تربيت امّت نيز دارد و به ديگران مى‏آموزد كه چگونه در پيشگاه خدا به توبه، تضرّع و انابه بپردازند و به جهت پاره‏اى از اعمال نيك ، مغرور نگشته و به خاطر اعمالي كه هيچ در خور خداوندي خدا نيست خود را از خدا طلبكار ندانند و همواره خود را در به جا آوردن حقّ بندگي خدا قاصر و مقصّر بدانند كه اين عالي ترين اعتراف به عظمت بي منتهاي حضرت پروردگار است.

آيا كسى كه ناله‏ها و گريه‏هاى اطاعت و بندگى (اميرمؤمنان‏(عليه السلام)) را ببيند و بشنود، با خود نمى‏گويد: او كه يك لحظه عمرش برتر از عبادت ثقلين است، اين چنين توبه مى‏كند؛ پس من حقير چگونه به خود ببالم و از خدا عذرخواهى نكنم!؟

سخن آخر در باب عصمت اینکه آیا با مبنای جناب شبستری اساساً درست و نادرست و حقّ و باطل معنایی هم دارند تا در سایه ی آنها گناه و خطا و اشتباه معنی پیدا کند؟! اگر هر تفسیری از متن معتبر است ؛ پس هر عملی هم جایز است ؛ چون هر عملی را می توان مستند به یکی از این تفاسیر نمود ؛ بنا بر این ، طبق مبنای جناب شبستری ، اساساً گناه و خطا معنایی ندارد ؛ و اگر گناه و خطا معنا ندارد ، عصمت نیز معنایی نخواهد داشت ، چه برای پیامبر و چه برای غیر او.
ث ـ شبهه ی دیگری که آقای شبستری مطرح می کنند ، بحث علم نبی است. وی مدّعی است که علم پيامبر(ص) و معصومين(ع) تنها همان بوده که بيان داشته اند ؛ براي مثال اگر پيامبر کتابي در علم پزشکي ندارند ، به اين معني است که چيزي از اين علم نمی دانسته اند.
ما هم می گوییم علم پیامبر و اهل بیت (ع) چیزی جز همین قرآن کریم نبوده است. خود اهل بیت (ع) در روایات فراوانی تصریح کرده اند که علمشان چیزی جز همین قرآن کریم نیست.

امّا ظاهراً جناب شبستری وقتی این سخن را می گویند غفلت دارند از آیاتی که قرآن کریم را حامل علم اوّلین و آخرین معرّفی می کند ؛ و غفلت دارند از دهها روایتی که در آنها اهل بیت (ع) خود را عالم به جمیع امور معرّفی کرده و فرموده اند ما اینها را از قرآن کریم داریم. بلی علمی که ائمه (ع) ظاهر نموده اند همینهاست که خودشان بیان داشته اند و از جمله بیاناتشان نیز همین است که ما عالم به جمیع حقایق خلقت هستیم.
خداوند متعال می فرماید: « وَ نَزَّلْنا عَلَيْكَ الْكِتابَ تِبْياناً لِكُلِّ شَيْ‏ءٍ وَ هُدىً وَ رَحْمَةً وَ بُشْرى‏ لِلْمُسْلِمينَ ـــــ و ما اين كتاب را بر تو نازل كرديم كه بيانگر همه چيز ، و مايه ی هدايت و رحمت و بشارت براى مسلمانان است.» ‏( النحل: 89)
و فرمود: « ما فَرَّطْنا فِي الْكِتابِ مِنْ شَيْ‏ءٍ ــــ ما هيچ چيز را در اين كتاب ، فرو گذار نكرديم‏. » ( الأنعام: 38)
و باز فرمود: « وَ يَقُولُ الَّذينَ كَفَرُوا لَسْتَ مُرْسَلاً قُلْ كَفى‏ بِاللَّهِ شَهيداً بَيْني‏ وَ بَيْنَكُمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْكِتابِ ـــــ آنها كه كافر شدند مى‏گويند: «تو پيامبر نيستى.» بگو: « كافى است كه خداوند، و كسى كه علم كتاب نزد اوست، ميان من و شما گواه باشند!» ( الرعد:43)
اهل بیت (ع) در تفسیر این آیات شریفه سخنان فراوانی دارند که از باب نمونه تنها به چند مورد اشاره می شود.
1ـ « عن بُكَيْرُ بْنُ أَعْيَنَ قَالَ قُبِضَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع عَلَى ذِرَاعِ نَفْسِهِ وَ قَالَ يَا بُكَيْرُ هَذَا وَ اللَّهِ جِلْدُ رَسُولِ اللَّهِ وَ هَذِهِ وَ اللَّهِ عُرُوقُ رَسُولِ اللَّهِ وَ هَذَا وَ اللَّهِ لَحْمُهُ وَ هَذَا عَظْمُهُ وَ اللَّهِ إِنِّي لَأَعْلَمُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَ أَعْلَمُ مَا فِي الْأَرْضِ وَ أَعْلَمُ مَا فِي الدُّنْيَا وَ أَعْلَمُ مَا فِي الْآخِرَةِ فَرَأَى تَغَيُّرَ جَمَاعَةٍ فَقَالَ يَا بُكَيْرُ إِنِّي لَأَعْلَمَ ذَلِكَ مِنْ كِتَابِ اللَّهِ تَعَالَى إِذْ يَقُولُ وَ نَزَّلْنا عَلَيْكَ الْكِتابَ تِبْياناً لِكُلِّ شَيْ‏ء ــــــــ بكير بن اعين گفت حضرت صادق عليه السّلام آرنج خود را گرفت و فرمود: ای بكير! به خدا سوگند اين پوست ، پوست پيامبر اكرم است و به خدا سوگند اين رگهاى پيامبر است ؛ به خدا قسم اين گوشت او و استخوان اوست. سوگند به خدا من می دانم آنچه در زمين و آنچه در دنيا است و می دانم آنچه در آخرت است ؛ در اين موقع متوجّه تغيير قيافه ی بعضى از حاضران شده فرمود: ای بكير! من اين علم را از كتاب خدا دارم ، زيرا خدا می فرمايد: وَ نَزَّلْنا عَلَيْكَ الْكِتابَ تِبْياناً لِكُلِّ شَيْ‏ءٍ. » (بحار الأنوار ، ج‏26 ،ص28 )

2ـ امام صادق (ع) در قسمتی از کلامشان فرمودند: « ... فَقَالَ هِشَامُ بْنُ عَبْدِ الْمَلِكِ إِنَّ عَلِيّاً كَانَ يَدَّعِي عِلْمَ الْغَيْبِ وَ اللَّهُ لَمْ يُطْلِعْ‏ عَلَى غَيْبِهِ أَحَداً فَمِنْ أَيْنَ ادَّعَى ذَلِكَ فَقَالَ أَبِي إِنَّ اللَّهَ جَلَّ ذِكْرُهُ أَنْزَلَ عَلَى نَبِيِّهِ كِتَاباً بَيَّنَ فِيهِ مَا كَانَ وَ مَا يَكُونُ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ فِي قَوْلِهِ « وَ نَزَّلْنا عَلَيْكَ الْكِتابَ تِبْياناً لِكُلِّ شَيْ‏ءٍ وَ هُدىً وَ مَوْعِظَةٌ لِلْمُتَّقِينَ » وَ فِي قَوْلِهِ « كُلَّ شَيْ‏ءٍ أَحْصَيْناهُ فِي إِمامٍ مُبِينٍ » وَ فِي قَوْلِهِ « ما فَرَّطْنا فِي الْكِتابِ مِنْ شَيْ‏ءٍ » وَ فِي قَوْلِهِ « وَ ما مِنْ غائِبَةٍ فِي السَّماءِ وَ الْأَرْضِ إِلَّا فِي كِتابٍ مُبِينٍ » وَ أَوْحَى اللَّهُ إِلَى نَبِيِّهِ ع أَنْ لَا يَبْقَى فِي غَيْبِهِ وَ سِرِّهِ وَ مَكْنُونِ عِلْمِهِ شَيْ‏ءٌ إِلَّا يُنَاجِي بِهِ عَلِيّاً فَأَمَرَهُ أَنْ يُؤَلِّفَ الْقُرْآنَ مِنْ بَعْدِهِ وَ يَتَوَلَّى غُسْلَهُ وَ تَكْفِينَهُ وَ تَحْنِيطَهُ مِنْ دُونِ قَوْمِه‏ ـــــــــــ هشام بن عبدالملک گفت: همانا على مدّعى علم غيب بود، در صورتى كه خداوند كسى را بر غيب مطلع نساخته است ؛ على از كجا اين ادعا را مى‏كرد كه علم غيب مى‏داند؟ پدرم (امام باقر(ع) ) فرمودند: خداوند كتابى براى پيامبر فرستاده و در آن همه ی حوادث و وقايع را تا روز قيامت ذكر كرده است و در قرآن فرموده: « وَ نَزَّلْنا عَلَيْكَ الْكِتابَ تِبْياناً لِكُلِّ شَيْ‏ءٍ وَ هُدىً وَ مَوْعِظَةٌ لِلْمُتَّقِينَ ـــــ و ما اين كتاب را بر تو نازل كرديم كه بيانگر همه چيز ، و مايه ی هدايت و رحمت و بشارت براى مسلمانان است. » و فرموده است: « كُلَّ شَيْ‏ءٍ أَحْصَيْناهُ فِي إِمامٍ مُبِينٍ ــــــ هر چیزی را در امام آشکار کننده برشمردیم.» و مى‏فرمايد: « ما فَرَّطْنا فِي الْكِتابِ مِنْ شَيْ‏ءٍ ــــ ما هیچ چیزی را در این کتاب فرو گذار نکردیم.» و فرمود: « وَ ما مِنْ غائِبَةٍ فِي السَّماءِ وَ الْأَرْضِ إِلَّا فِي كِتابٍ مُبِينٍ ـــــ ـــ و هیچ امر غایبی در آسمان و زمین نیست مگر اینکه در کتاب آشکاری موجود است.» خداوند متعال به پيامبر خود وحى كرد كه از علوم و اسرار غيبيه على را هم آگاه كند و به او دستور داد تا قرآن را جمع‏آورى كند و خود او را غسل دهد و كفن نمايد، به يارانش گفت كسى غير از على حق ندارد مرا برهنه بنگرد زيرا او از من است و من هم از او مى‏باشم، هر چه به سود او باشد به سود من هم مى‏باشد و هر چه به زيان او هست به زيان من هم خواهد بود، على دِين مرا ادا مى‏كند و وعده‏هاى مرا انجام مى‏دهد.» (بحار الأنوار، ج‏46 ،ص 308 )
3ـ « عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ سُئِلَ عَلِيٌّ ع عَنْ عِلْمِ النَّبِيِّ ص فَقَالَ عِلْمُ النَّبِيِّ عِلْمُ جَمِيعِ النَّبِيِّينَ وَ عِلْمُ مَا كَانَ وَ عِلْمُ مَا هُوَ كَائِنٌ إِلَى قِيَامِ السَّاعَةِ ثُمَّ قَالَ وَ الَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ إِنِّي لَأَعْلَمُ عِلْمَ النَّبِيِّ ص وَ عِلْمَ مَا كَانَ وَ عِلْمَ مَا هُوَ كَائِنٌ فِيمَا بَيْنِي وَ بَيْنَ قِيَامِ السَّاعَة ــــ امام باقر (ع) فرمودند: از علی (ع) درباره ی علم نبی اکرم (ص) سوال شد ؛ فرمودند: علم پیامبر ، علم جمیع پیامبران است و علم به آن چیزی است که در گذشته بوده و علم به آن چیزی است که تا روز قیامت واقع خواهد شد. سپس فرمودند: سوگند به آن کس که جان به دست اوست ، که من هم می دانم آنچه را که پیامبر می دانست و می دانم علم گذشته ها و آینده ها را درباره ی آنچه بین من است تا روز قیامت.» ( بحار الأنوار ، ج‏26 ،ص110)

پرسمان دانشجویی