در موارد تعارض امر و نهی پدر و مادر تکلیف فرزند چیست؟ | کتابخانه مجازی الفبا

مادر فرزند را به کاری امر می کند در حالی که پدر از آن کار نهی می کند، تکلیف فرزند در این گونه موارد چیست؟

از بزرگ ترین واجبات الاهی که در قرآن بعد از توحید و نفی شرک به آن امر شده، احترام و اکرام به والدین است. در باره حکم مواردی که هریک از آنان امر و نهی متعارضی دارند که فرزند نمی تواند به هر دو خواسته جامه عمل بپوشاند، باید گفت که ما با دو دسته از روایات مواجه هستیم. در تعدادی از روایات، احسان و نیکی به مادر مقدم شمرده شده است، اما در بعضی دیگر آمده است که پدر بالاترین حق را نسبت به فرزند دارد. آنچه به نظر می رسد این است که می توان بین روایات، به گونه ای که در زیر می آید، جمع کرد: در مواردی که برای پدر ولایتی ثابت شده است؛ مثل ازدواج دختر باکره و ... ، سخن صاحب ولایت مقدم می شود و در مواردی که این گونه نیست، امر و دستورات مادر در اولویت قرار دارد.

در قرآن کریم بعد از آن که خدای متعال انسا ن ها را از شرک نهی فرموده، نسبت به احسان درحق پدر و مادر سفارش کرده است. مرحوم علام طباطبائی می گوید: بعد از توحید یکی از بزرگ ترین واجبات الاهی احسان به والدین است[1] و در این احسان و احترام فرقی بین والدین مؤمن و کافر نیست؛ زیرا قرآن به صورت مطلق (بدون هیچ قیدی) می فرماید: به پدر و مادر احسان کنید".[2]

اما در پاسخ به سؤال شما باید گفت:

الف. گاهی پدر و مادر با هم فرزند را بر انجام کاری که معصیت و خلاف شرع است، امر می کنند، در این صورت اطاعت از آنان واجب نیست.

قرآن در این باره می فرماید: "ما به انسان توصیه کردیم که به پدر و مادرش نیکى کند، و اگر آن دو (مشرک باشند) و تلاش کنند که براى من همتایى قائل شوى که به آن علم ندارى، از آنها پیروى مکن"!.[3]

امام علی (ع) می فرمایند: " اطاعت از مخلوق (هر کس که باشد) در انجام معصیت الا هی پذیرفتنی نیست".[4]

یا "حق پدر آن ا ست که فرزند در هر چیزی جز معصیت خداوند، از او پیروی کند".[5]

امام رضا (ع) در این باره می فرمایند: "نیکی به پدر و مادر واجب است، اگر چه مشرک باشند، ولی اگر امر به معصیت خداوند کردند، نباید از آنان اطاعت شود".[6]

اما در غیر این صورت؛ یعنی در مستحبات، مکروهات و مباحات،‌ اطاعت از آنان لازم است. لذا فقها فرموده اند:

1. اگر پدر و مادر فرزند شان را از روزه مستحبى نهی کنند، احتیاط واجب آن است که روزه نگیرد. همچنین اگر روزه مستحبی فرزند موجب اذیت پدر و مادر بشود، باید ترک شود و اگر روزه گرفت باید افطار کند.[7]

2. اگر پدر یا مادر به فرزند خود امر کنند که نماز را به جماعت بخواند، چون اطاعت پدر و مادر واجب است، بنابر احتیاط واجب باید نماز را به جماعت بخواند و قصد استحباب نماید.[8]

3. نماز اوّل وقت مستحب است، اما اگر پدر فرزند را به انجام کاری مستحب یا مباح امر کند، اطاعت آنها بر نماز اوّل وقت مقدم است.[9]

ب. گاهی یکی از والدین فرزند را به کار موافق شرع، و دیگری او را به کاری که در آن معصیت خداوند است، امر می کند، دراین صورت به طور قطع باید به گفته کسی عمل کرد که موافق شرع است.

د. گاهی پدر و مادر از انسان امر مباحی را درخواست می کنند، ولی یکی از آنان خواستار انجام آن عمل و دیگری خواستار ترک آن است.

در این مورد باید گفت: اگر در شرع اسلام، ولایتی برای پدر ثابت شده باشد؛ مثل ازدواج دختر باکره و ... که پدر ولایت دارد، در این موارد بدیهی است که سخن صاحب ولایت مقدم می شود،[10] اما در مواردی که ولایتی برای هریک از پدر و مادر ثابت نگشته است، از طرفی در متون دینی از پیامبر اسلام (ص) نقل شده که مردی خدمت حضرت رسید و عرض کرد به چه کسی نیکی کنم؟ حضرت فرمودند: به مادرت، دوباره پرسید، حضرت جواب دادند: مادرت، برای بار سوم پرسید، حضرت باز هم فرمودند: مادرت، آن گاه که برای چهارمین بار پرسید، فرمودند: پدرت.[11]

از طرف دیگر در دسته ای از روایات آمده است:

از پیامبر (ص) پرسش شد: بزرگ ترین حق برگردن مرد (شخص) از آنِ کیست؟ فرمود: حق پدر بر گردن او است.[12] یا روایتی است که پیامبر (ص) می فرمایند: تو و آنچه از اموال که مالکش هستی از آن پدرت است.[13]

در این که مفاد و حاصل این روایات چیست؟ و بین این گونه احادیث چگونه می توان جمع کرد، باید گفت: وجوب اطاعت پدر و مادر[14] در غیر امر به معاصى و نهى از واجبات، فى الجمله اجماعى است‏ و از متون دینی می توان فهمید که در چنین مواردی، فرزند باید جانب مادر را بیشتر رعایت نماید.[15]

دلایل ما عبارت اند از:

1. همان گونه که بیان شد رسول خدا (ص) سه مرتبه امر به نیکی به مادر فرموده و در مرتبه چهارم امر به برّ و نیکی به پدر کرد.

2. اگرچه روایتی که گذشت، حق پدر را بزرگ ترین حق می داند، اما مستفاد از روایات دیگر این است که حق مادر بزرگ تر است. مثلا از حضرت رسول (ص) پرسیده شد که حق پدر چیست؟ فرمودند: این که او را اطاعت نمایی، تا زنده است. سؤال شد: حق مادر چیست؟ فرمودند: "یهات، هیهات اگر به عدد ریگ های بیابان و قطره های باران در خدمت مادر بایستید معادل با یک روزی که در شکم او بوده اید نخواهد بود".[16]

3. روحیه مادر حساس تر است و چنین روحیه ای محبت بیشتری را می طلبد و تقدم سخن مادر در چنین مواردی مطابق با خواست تکوین است.

به هر حال نکته ای که نباید از آن غافل بود این است که فرزند در این موارد، باید تا جایی که ممکن است از شیوه هایی برای اطاعت امر مادر، استفاده کند که موجبات اذیت و آزار پدر هم فراهم نشود.

اسلام کوئست نت