آیا مرحوم آیت الله دستغیب از مخالفان عرفان و حکمت متعالیه بوده اند یا خیر؟ | کتابخانه مجازی الفبا

آیا مرحوم آیت الله دستغیب از مخالفان عرفان و حکمت متعالیه بوده اند یا خیر؟

حاج شیخ محمد حسن وکیلی

مطلبی که حقیر عرض کرده بودم عین حق بود. متأسّفانه چون چندی است که حقیر نقل قولهای اشتباه آقای نصیری را رو نموده‌ام و طرفداران ایشان هیچ جوابی جز خجالت ندارند به دنبالند که از عبارات بنده مطلبی را به عنوان نقل قول اشتباه پیدا کنند و آن را علم کنند. البته هیچ کس معصوم از خطا نیست ولی این مطلب که عرض شده حق است. عبارت بنده این طور بود:

« مرحوم حضرت آقای حدّاد در عصر اخیر از بهترین نمونه‌های همین حقیقتند که خداوند گاه چشمه‌های جوشان حکمت را بر زبان آهنگری جاری می‌فرماید که مجتهدین بزرگ عصر همچون علامه‌ طهرانی، آیت‌الله شهید مطهری، آیت‌الله سید عبدالکریم کشمیری، آیت‌الله سید مصطفی خمینی، آیت‌الله شهید دستغیب و ... پروانه‌وار به گرد او چرخیده و از آن استضائه می‌نمایند.»

مرحوم آیت‌الله دستغیب از شاگردان مرحوم آیت‌الله حاج میرزا علی آقای قاضی قدّس سرّه بودند و نامه‌های ایشان با آن مرحوم و گرفتن دستورالعمل مشهور است. پس از ایشان به مرحوم آیت‌الله انصاری همدانی قدّس‌سرّه پیوستند. مشهور است که ایشان سالها قبل از شهادتشان از مرحوم انصاری تقاضای ادراک مقام فنا را نمودند و مرحوم انصاری نیز به ایشان وعدة ادراک این حقیقت را داده بودند ولی فرموده‌بودند که پس از شهادت روزی ایشان می‌شود. ایشان در سفر به عتبات از محضر مرحوم حضرت آقای حدّاد قدّس سرّه و مرحوم آیت‌الله قوچانی قدس‌سره (وصی مرحوم قاضی) نیز زیاد استفاده می‌نمودند. (حکایات مختلفی از ارتباط آن مرحوم با بزرگانی چون مرحوم قاضی، مرحوم انصاری، مرحوم حداد در کتب شرح حال عرفا آمده است. به عنوان نمونه رک: عطش ص۱۶۷، سوخته، ص۱۱۶، روح مجرد، ص۲۳-۳۸، ۳۰۹)

آن مرحوم از رفقای بسیار صمیمی مرحوم آیت‌الله نجابت و مرحوم علامة طهرانی قدس‌سرهما بودند و توسط علامه طهرانی به فعالیت سیاسی داخل شده و در نزد ایشان برای مقاومت در راه انقلاب قسم خوردند.

برادر و برخی دیگر از بستگان آن مرحوم نیز به واسطة آن مرحوم در خیل شاگردان سلوکی مرحوم آیت‌الله انصاری داخل شدند که در کتاب سوخته گزارش‌های فراوانی از آن آمده است.

انکار ارادت شدید آن مرحوم به عرفا و شاگردی سلوکی ایشان در نزد اهل عرفان مانند انکار خورشید در میان آسمان است. متأسفانه گروهی از مخالفان عرفان جز ورق زدن کتاب‌ها و جمع کردن عبارات متشابه و اظهارنظرهای بی‌اساس و بدون تحقیق کاری ندارند و حقیر گمان می‌کردم سی‌چهل موردی که از اشتباهات آقای نصیری در شش نقد اول بیان شده موجب بیداری عزیزان از خواب غفلت شود ولی نشد.

اما عبارتی که درباره حدیث شریف و وحدت وجود از ایشان نقل کرده‌اند آن عبارت هیچ دلالتی بر مخالفت با اهل عرفان ندارد؛ زیرا:

اولاً شرحی که بر حدیث آورده‌اند کاملاً بر اساس مبانی عرفاست. عبارت « و بالجمله معیت قیومیت الهیه باجمیع اشیا و شدت قرب و احاطه کلیه او با همه» و تشبیه به رابطه نفس و بدن کاملاً برگرفته از حکمت متعالیه است و در دروس حکمت متعالیه برای توضیح معنای صحیح وحدت وجود از همین مثال کمک می‌گیرند.

ثانیاً ایشان درباره وحدت وجود فرموده‌اند: « قائلین به وحدت وجود فِرَق مختلفه هستند و بعضى از آنها مى‌گویند وجود واحد حقیقى است و موجودات مکثره نمایشات و تجلیات اوست و به دریا و موجهاى آن مثال مى‌زنند»

از این عبارت معلوم است که ایشان توجّه به این مسأله دارند که وحدت وجود معانی متعدد دارد با این همه درباره همان عبارات متشابه و مشتبه هم فرموده‌اند که ظاهر آنها مراد نیست و باید حمل بر معانی دیگر نمود. و این سخن همان مطلب عرفاست که هیچ کدام کثرت را به شکلی که اساس شرائع و نظام عقلائی به هم بخورد انکار نکرده و نمی‌کنند.

آری حقیر در بحث تاریخ عرفان عرض نموده‌ام که در طبقه شاگردان مرحوم قاضی به علت برخورد شدید عده‌ای اشخاص بی‌اطلاع با عرفا، معمول شاگردان مرحوم قاضی از تظاهر به لفظ وحدت وجود اباء داشتند و در نوشتجات رسمی با توریه سخن می‌گفتند و نه صریحاً رد و نه صریحاً قبول می‌نمودند ولی در مجالس خصوصی با اهل عرفان بساط بیان مسائل توحیدی میانشان گرم بوده است. مرحوم آیت‌الله دستغیب نیز از این قاعده مستثنا نیستند و نوع جوابشان در این مورد نیز – چنانکه از سیاقش آشکار است - به همین شکل می‌باشد.

از همین روست که مرحوم آیت‌الله دستغیب در کتابهای خود مثل قلب سلیم و گناهان کبیره و داستان‌های شگفت مسائل اعتقادی را چون جبر و اختیار و توحید افعالی و صفاتی و ... کاملاّ بر مبانی اهل حکمت توضیح می‌دهند ولی نامی از اصطلاحات فلسفی و عرفانی نمی‌آورند که شرح شواهد این مسأله از حوصله این مکتوب کوتاه خارج است.

وب سایت عرفان و حکمت در پرتو قرآن و عترت