امام حسین(ع) پس از شهادت پدر تا هنگام قیام علیه یزید، چه عملکرد سیاسی ـ اجتماعی داشت؟ | کتابخانه مجازی الفبا

امام حسین(ع) پس از شهادت پدر تا هنگام قیام علیه یزید، چه عملکرد سیاسی ـ اجتماعی داشت؟

بخش پاسخ گویی پایگاه حدیث نت

در زندگی امام حسین علیه السلام پس از شهادت پدرش امیر مؤمنان علیه السلام (۴۰ ق) تا هنگام قیام علیه حکومت یزید (۶۰ ق) ، از نظر سیاسی ـ اجتماعی ، چند نکته شایسته بررسی به چشم می خورد :

۱ . پیروی همراه با تکریم ، از امام عصر خود

نخستین نکته مهم و آموزنده در زندگی امام حسین علیه السلام پس از شهادت امیر مؤمنان علیه السلام و در دوران امامت برادرش ، این است که ایشان برادر بزرگ تر خود امام حسن علیه السلام را امام زمان خود می دانست . از این رو ، از او پیروی می کرد ؛ بلکه تسلیم محض او بود .

افزون بر این، امام حسین علیه السلام احترام ویژه ای برای برادر و امام خود ، قائل بود و بدین جهت ، در محضر او سخن نمی گفت و اظهار نظر نمی کرد و جلوتر از وی راه نمی رفت و در یک جمله ، پیروی و تکریم از امام حسن علیه السلام را به سرانجام رسانده بود .

۲ . حمایت از صلح برادرش با معاویه

نکته دوم ، این است که بر اساس گزارش های معتبر ، هنگام صلح امام حسن علیه السلام با معاویه، جمعی از علاقه مندان به اهل بیت علیهم السلام ، از امام حسین علیه السلام خواستند که با این مصالحه سیاسی ، مخالفت کند و در مقابل معاویه بایستد ؛ولی ایشان با قاطعیت ، از صلح برادر خود با معاویه حمایت کرد ؛ [۱] بلکه خود نیز با معاویه بیعت نمود و هنگامی که قیس بن سعد نظر او را در این باره جویا شد ، بر اساس گزارش کشّی ، با صراحت اعلام فرمود :

یا قیسُ! إنَّهُ إمامی ـ یعنی الحَسنَ ـ . [۲]

ای قیس! او ـ یعنی حسن علیه السلام ـ امام من است .

ایشان حتّی پس از شهادت امام حسن علیه السلام نیز ، بیعت خود را با معاویه نقض نکرد . با این حال ، به گمان برخی از نویسندگان ، امام حسین علیه السلام با معاویه بیعت نکرد ، یا از مصالحه برادر خود ناخرسند بود ، [۳] چنان که طه حسین چنین پنداشته است . [۴] بی تردید ، این گمان خلاف واقع است ؛ زیرا :

اوّلاً ، این گزارش ها با آنچه در منابع معتبر آمده ، معارض است .

ثانیا ، حتی با صرف نظر از موضوع عصمت اهل بیت علیهم السلام ، مصالح سیاسی و اجتماعی خاندان رسالت ، بر نمی تافت که آن دو بزرگوار در چنین مسئله مهمّی ، با هم اختلاف داشته باشند .

ثالثا ، امام حسین علیه السلام پس از شهادت برادر نیز ، تا معاویه زنده بود ـ یعنی تا ده سال بعد ـ همان راه مصالحه برادر را ادامه داد .

بنا بر این، گزارشی که ابن شهرآشوب و ابن اعثم نقل کرده اند ، پذیرفتنی نیست . آن گزارش چنین است :

طَلَبَ مُعاویة البِیعَة مِن الحسین علیه السلام ، فَقَالَ الحسن علیه السلام : «یا معاویة! لا تکرهه؛ فإنّه لن یبایع أبدا اَوْ یقتل، ولن یقتل حتی یقتل أهل بیته، ولن یقتل أهل بیته حتّی یقتل أهل الشام؟» [۵]

معاویه از امام حسین علیه السلام خواست که بیعت کند ، امام حسن علیه السلام به معاویه فرمود : «او را وادار به بیعت نکن ؛ زیرا او هرگز بیعت نخواهد کرد تا کشته شود ، و او کشته نخواهد شد مگر این که اهل بیتش کشته شوند ، و اهل بیت او کشته نمی شوند ، مگر این که شامیان نیز کشته شوند» .

برای پی بردن به نادرستی این گزارش ، گذشته از دلایلی که ذکر شد، به این نکته نیز باید توجه داشت که اگر امام حسین علیه السلام با معاویه بیعت نکرده بود ، انگیزه برای نقل آن فراوان بود ؛ حال آن که گزارش های متعدّد منابع معتبر ، مؤید بیعت ایشان با معاویه است و تنها در دو نقل ، موضوع عدم بیعت ایشان آمده است که ناقل یکی از آنها (یعنی ابن شهرآشوب) ، در گزارش دیگرش خلاف آن را نقل کرده است . [۶]

افزون بر همه این قرائن ، بهترین شاهد نادرست بودن گزارش یاد شده ، متن خود آن است ؛ زیرا می گوید : «خاندانش کشته نمی شوند ، مگر این که شامیان نیز کشته شوند» ؛ در صورتی که بعدها امام حسین علیه السلام و اهل بیت او شهید شدند ، ولی اهل شام صدمه ای ندیدند .

با عنایت به آنچه گفته شد ، به نظر می سد که این گونه شایعات را دشمنان اهل بیت علیهم السلام با هدف ضربه زدن به این خاندان ، جعل کرده اند و یا این که تفاوت مشی سیاسی این دو امام ـ که برخاسته از تفاوت شرایط سیاسی دوران امامت آنها بوده ـ ، زمینه ساز تحلیل های نادرست تاریخی گردیده و به تدریج ، تحلیل تاریخی ، به وسیله افراد ناآگاه ، به گزارش تاریخی تبدیل شده است .

۳ . جنگ تبلیغاتی با معاویه و زمینه سازی برای قیام

هر چند امام حسین علیه السلام به پیروی از امام حسن علیه السلام و برای رعایت مصالح امّت اسلامی، از صلح با معاویه حمایت کرد و خود نیز با او بیعت نمود ؛ امّا هیچ فرصتی را برای جنگ تبلیغاتی با معاویه و انتقاد شدید از عملکرد او ، از دست نداد .

در این جنگ تبلیغاتی ، نهایت تدبیر و هوشمندی سیاسی امام ، مشهود است ؛ زیرا از یک سو ، با نوشتن نامه و برخوردهای حضوری ، با صراحت و شدّت تمام ، ایشان با معاویه برخورد می کرد ؛ بخصوص در جریان بیعت گرفتن برای یزید . ایشان حتّی با ازدواج یزید با دختر عبد اللّه بن جعفر و امثال او ـ که اقدامی سیاسی از ناحیه معاویه محسوب می شد ـ مخالفت فرموده ولی از سوی دیگر، پشت سر کارگزاران معاویه ، نماز می خواند [۷] و گاه هدایای معاویه را نیز می پذیرفت . [۸]

از این رو ، معاویه با این که از ناحیه امام حسین علیه السلام کاملاً احساس خطر می کرد و حیات امام را مانع سیادت و قدرت مطلق خود می دانست [۹] و گاه امام علیه السلام را تهدید هم می کرد ؛ امّا در عمل ، چاره ای جز مدارا با امام نداشت .

بدین سان ، امام علیه السلام رفته رفته ، جنگ تبلیغاتی با معاویه را تشدید کرد تا آن که یک سال قبل از مرگ معاویه، در مِنی و در جمع دویست نفر از اصحاب پیامبر صلی الله علیه و آله و بیش از پانصد تن دیگر از نخبگان جهان اسلام ، در خطبه ای به تفصیل ، حقوق اهل بیت علیهم السلام را یادآور شد و آنان را به احیای آن و مبارزه با ظلم فرا خواند . [۱۰] امام با چنین کارهایی ، برای قیام بر ضدّ حکومت بنی امیه پس از مرگ معاویه ، زمینه سازی می کرد و منتظر فرصت مناسب بود . [۱۱]

پایگاه اطلاع رسانی حدیث نت