چگونه می‌توان به فرمایش حضرت رسول اکرم ـ صل الله علیه و اله ـ عمل کرد و بعد از چهل روز اخلاص، چشمة حکمت را از قلب بر زبان جاری کرد؟ | کتابخانه مجازی الفبا

چگونه مي‎توان به فرمايش حضرت رسول اكرم ـ صل الله عليه و اله ـ عمل كرد و بعد از چهل روز اخلاص، چشمة حكمت را از قلب بر زبان جاري كرد؟

پاسخ پرسش در‌ روايت پيامبر گرامي ـ صل الله عليه و اله ـ آمده است؛ چنان كه مي‎فرمايد: « من اخلص لله اربعين يوما فجرالله ينابيع الحكمه من قلبه علي لسانه؛ هر كس چهل روز ايمانش را براي خدا خالص گرداند، خداوند چشمه‎هاي حكمت را از قلب او بر زبانش جاري مي‎كند»[1] خالص كردن اعمال براي خدا در مدت چهل روز مي‎تواند چشمه‎هاي حكمت و معرفت را از قلب بر زبان جاري كند. توضيح اين كه بزرگان و پيشوايان دين براي راه‎يابي انسان‎ها به ره‎آورد سير و سلوك و بهره‎مندي از نتايج اخلاص، راه‎هايي را به ما ارائه كرده‎اند كه از جمله آن‎ها، «اربعين‎گيري» يا «چله‎گرفتن» است و منظور از آن اين است كه انسان چهل روز از غير خدا جدا شود و امور روزمره و كار خود را تنها براي رضاي او و به دستور او انجام دهد. به اين معنا كه انسان، چهل شبانه روز در درجات چهل‎گانة خلوص حركت كند؛ زيرا اخلاص درجاتي دارد.
بنابراين، اخلاص روز اول، ابتدايي‎ترين و اخلاص روز چهلم، عالي‎ترين درجة اخلاص است. و خلوص در همة چهل شبانه روز حاصل باشد، ولي تكامل روزافزون داشته باشد. منظور از «اخلاص» همان خلوص نيت است و منظور از خلوص نيت اين است كه تنها براي خدا، واجبي را انجام و حرامي را ترك كند. اخلاص از سخت‌ترين كارها است. خداوند در قرآن كريم مي‌فرمايد: «و ما امروا الا ليعبدوا الله مخلصين له الدين»؛ به آنها دستوري داده نشد جز اينكه خدا را بپرستند در حالي كه اين خود را خالص كنند[2]. در جايي ديگر خطاب به پيامبر دستور مي دهد: «قل اني امرت ان اعبد الله مخلصاً له الدين؛ بگو من مامورم تا خدا را پرستش كنيم، در حالي كه دينم را براي او خالص كرد باشم.»[3] مقام مخلصين تا آن اندازه بالا و برتر است كه ابليس هم از آنان قطع اميد كرده و توان فريبشان را ندارد. «و لاغوينهم اجمعين الا عبادك منهم المخلصين؛ همه آنها را گمراه خواهم كرد مگر بندگان مخلصت را.»[4] از روايات فراوان كه بگذريم، احاديث بيشتري در باب اخلاص از زبان معصومين بيان شده است كه به طور خلاصه از اخلاص به «با ارزش ترين مقام[5]»، «برترين مقام ايمان[6]»، «ميدان رقابت عاقلان[7]»، «درجات مومنين[8]»، «غايت يقين[9]»، «جبران كننده كمي عمل[10]»، «عبادت مقربين[11]»، «ميوه درخت يقين[12]» تعبير كرده اند.
كسي كه چهل شبانه روز در مراتب چهل‎گانة خلوص قدم بردارد، فيض علمي حق كه دائمي است، از قلب او خواهد جوشيد، چنان كه خداوند متعال مي‎فرمايد: «أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَسَلَكَهُ يَنابِيعَ فِي الْأَرْضِ…؛ آيا نديدي كه خداوند از آسمان آبي فرستاد و آن را به صورت چشمه‎هايي در زمين وارد نمود...».
علومي كه مربوط به ارواح و نفوس است، نيز چنين است، رگه‎ها و راه‎هاي تشخيص فجور و تقوا در زمين دل‎هاي انسان‎ها با هدايت خداي سبحان حركت مي‎كند و اين چشمه‎ها جوشان است؛ اگر كسي با خيال‎‎هاي باطل، كارهاي ناپسند و گناه، مجاري و روزنه‎ها را ببندد در آن صورت اين علوم فطري دفن شده و جوششي نخواهد داشت، ولي اگر كسي تلاش كند مراحل كاشت و داشت و مراقبت ‎هاي ويژه را در زمين دل خود انجام دهد و محصولاتي را در زمين دل بكارد و از آن‎ها به خوبي مراقبت و مواظبت كند و زمين دل خويش را براي خدا و رضاي او، كاملاً خالص كند، آن وقت دست و زبان او همانند چشمه خواهد بود و از قلب او بر جوارح و زبانش علوم فطري و حكمت خواهد جوشيد، و سخنان عالمانه و نافذي خواهد داشت و از زبان و قلم او حكمت فطري مي‎جوشد و از دست و قدم او كارهاي خير و حكمت عملي فوران مي‎كند. همان‌طور كه گفتيم، جوشش حكمت از زبان با اخلاص در عبادات ميسر است ولي اين اخلاص هم مثل ساير چيزهاي خوب، آفاتي دارد و مهلكترين آفت آن ريا است. ريا در عبارت، گفتار و عملكرد در برابر خدا، خود و ديگران، اثر هر عبادتي را نابود مي كند.
علما و دانشمندان اخلاق دربارة روايت ياد شده اين نكته را متذكر شده‎اند كه مخلص شدن در چهل شبانه‎روز را به اميد و هدف جوشش و ريزش چشمه‎هاي حكمت باشد كه در اين صورت ديگر اخلاص نيست و در حقيقت يك نوع كاسبي و مزدگيري به حساب مي‎آيد.[13]

مرکز مطالعات پاسخگویی به شبهات اندیشه قم