آیا یوسف و زلیخا، نمادی از «عشق» هستند یا حماسه ‏ای از «عفاف»؟! | کتابخانه مجازی الفبا

آيا يوسف و زليخا، نمادي از «عشق» هستند يا حماسه ‏اي از «عفاف»؟!

از داستان يوسف و زليخا به عنوان يكي از حماسه ‏هاي نمادين عشق، ياد شده‏ است كه پس از فراز و نشيب ها و رنج و حرمان ها، سرانجام به وصل منتهي مي‏شود، و اين گونه «عشق» كه لطيف‏ترين حماسه بودن و ماندن است، و نشان از مهر و وفا دارد، به نمايش گذاشته مي‏شود.
و از اين داستان، در كنار داستان هاي ليلي و مجنون و خسرو و شيرين، به عنوان لحظه‏ هاي به ياد ماندني و تأثير گذار ياد شده‏است.
امّا با دقت در ايجاد اين تقارن، چند نكته قابل تأمل است:
ـ نخست آنكه، هميشه «زن» جلوه‏گر، معشوق بوده‏است، چنان كه «ليلي» و «شيرين» دو نماد آشكار آن مي‏باشند، اما در داستان يوسف و زليخا، داستان به گونه ديگر بوده‏است. و نه تنها زليخا عاشق بود. كه برخي ديگر از زنان نيز در پي نگاه به جمال يوسف دست خود را بريدند؛ چنان كه در قرآن مجيد مي‏خوانيم:
«.... وقطَّعنَ أيديهنَّ وقُلْنَ حاشَ للَّه مَا هذا بشراً إن هذا اِلاَّ ملك كريم»[1] و دستهاي خود را بريدند؟ و گفتند: «منزه است خدا، اين بشر نيست، اين فرشته بزرگوار است».
از سوي ديگر، در داستان ليلي و مجنون و خسرو و شيرين، يك داستان معاشقه دو طرفه است. در صورتي كه حضرت يوسف‏(عليه السلام) محبوب ديگري دارد، و در حساس ترين لحظات، هجران را بر وصل ترجيح مي‏دهد، و اين فرار و جدايي را براي رسيدن به محبوب حقيقي، يك پيروزي براي خود معرفي مي‏كند، و به طور آشكار اعلان مي‏كند: «رَبِّ السِّجنُ اَحَبُّ إلَي مِمَّا يَدعُونَني إليه»[2] «پروردگارا! زندان نزد من محبوبتر است از آنچه اينها مرا به سوي آن مي‏خوانند».
بنابراين با بهره‏گيري از روش تربيتي قرآن، بهتر آنست كه از داستان يوسف و زليخا به عنوان نمادي از «حماسه عفاف» ياد كرد و جوانان را به عشق پايدار و معشوق حقيقي رهنمون ساخت.
و براي انتخاب سوژه، و برجسته نمودن عبرتهاي داستان، از روش خود قرآن استفاده كنيم و با قلم خود «احسن القصص»[3] بودن قرآن را آن گونه كه خود قرآن روايت كرده، به نمايش بگذاريم تا شاهد آثار سازنده آن در ميان مردمان باشيم. در غير اين صورت، بايد به آثار قلمي خود، در ميان مردم، به ديده ترديد نگاه كنيم.
در پايان بجاي انتخاب سوژه »عشق« به عنوان لطيف‏ترين احساسات انسان، براي تلطيف روح و جان، جوانان و مخاطبان، خوب بود كه يك قالب ديگري براي ارائه آن انتخاب مي‏شد.
زيرا ميان «عيش» و «عشق» فرق است، و زليخا را نبايد مظهر «عشق» معرفي كرد به خاطر اينكه آنچه زليخا بدنبال آن بوده »عيش« بود؟ و گرنه چگونه حاضر شد كه معشوق خودش را به دستور خود، زنداني كند، و اعلام كند: وَلَئِنْ لَمْ يَفْعَلْ مَا آمُرُهُ لَيُسْجَنَنَّ وَلَيَكُونًا مِنَ الصَّاغِرِينَ »[4].و اگر آنچه را دستور مي‏دهم انجام ندهد، به زندان خواهد افتاد؟ و مسلما خوار و ذليل خواهد شد.

مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم (اندیشه قم)