جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از آیاتی که شایسته ،بلکه ضروری است به دقت بررسی گردد و ابعاد گوناگون آن کاویده شود، آیه 24 سوره مبارکه یوسف است که خداوند در قالب ایجاز می فرماید:«وَلَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَهَمَّ بِهَا لَوْلَا أَن رَأَی بُرْهَانَ رَبِّهِ ...» اهمیت این بحث از دو جهت است یکی آنکه آیه مزبور، بیانگر چگونگی مواجه یکی از پیامبران معروف الهی با زنی نامحرم و در نتیجه زمینه ساز مباحثی پرچالش در مسئله عصمت ایشان است. دیگر بدان جهت که در تفسیر آن به روایاتی فراوان ولی متنافی با عصمت پیامبران بر می خوریم که در بسیاری از منابع تفسیری و حدیثی عامه نقل شده و حجم زیاد آنها ابهام زا و شبهه برانگیز است. بسیاری از صاحبان این تفاسیر با مسلم گرفتن روایات مزبور از هرگونه بررسی و نقد آن ها خودداری نموده و به نقل آنها اکتفا کرده اند. برخی نیز در پی توجیه آنها برآمده ولی برای این منظور تحلیل هایی ارائه داده اند که به جای حل مشکل به پیچیدگی آن افزوده است. برای مثال گفته اند خداوند پیامبرانش را به این گونه لغزش ها مبتلا نمود تا به آنان بخشش و گذشت الهی را بشناساند و این نعمت خداوندی را به آنان معرفی کند. (طبری،:1415: 242/12) یا گفته اند علت مبتلا شدن پیامبران به این سنخ خطاها این بوده است که آنان را در امید داشتن به رحمت الهی و مأیوس نشدن از گذشت او پیشوای گناهکاران توبه کار قرار دهد.( همان) نیز گفته اند: آنچه از یوسف سرزد گناه صغیره بود که صدور آن از پیامبران جایز است. ( ابن جوزی، 1407: 152/4 ، قرطبی، 1405، 167/9) حتی بعضی از حکمت ها و فواید این سنخ خطاها سخن گفته اند. حکمت هایی مانند افزایش ترس از خدا، شدت یافتن حیا، رهایی یافتن از عجب و خود شیفتگی تلذذ از نعمت گذشت و.... ( قرطبی، 167/9:1405) در این میان مفسرانی مانند ابن عطیه اندلسی (م 541) ق) و عبد الرحمن ثعالبی (م 876) (ق) از اساس منکر نبوت یوسف در زمان وقوع این رخداد شده اند. (قرطبی، 1405: 167/9 ، ثعالبی، 1418 : 319/3) و بدین وسیله خود را از مشکلات و پیامدهای آن رها ساخته اند. البته این ادعا با توجه به قرائنی از همین سوره مانند آیه:« وَلَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ آتَیْنَاهُ حُکْمًا وَعِلْمًا »( یوسف ،22) مردود به نظر می رسد. برخی نیز با دست و پا کردن سنخی دیگر از روایات در پی توجیه یا حتی تقدیس این رفتار یوسف برآمده اند. مانند روایت ذیل از رسول خدا : یقول الله تعالی: «إذا هَمَّ عَبْدِی بِسَیَّنَهٍ وَلَمْ یَعْمَلَهَا لَمْ أَکتبها علیه، فإن عملها کتبتها علیه.» (ابن جوزی، 1407 157/4) خدای تعالی می فرماید: هرگاه بنده ام تصمیم به انجام گناهی گرفت ولی آن را انجام نداد گناهی بر او ننویسم و اگر انجامش داد یک گناه بر او بنویسیم. و نیز در روایت ذیل به آن حضرت نسبت داده اند: «قَالَتِ الْمَلَائِکَهُ: رَبِّ ذَاکَ عَبْدُکَ یُرِیدُ أَنْ یَعْمَلَ سَیِّئَهً وَهُوَ أَبْصَرْ بِهِ ، فَقَالَ : أَرْقُبُوهُ، فَإِنْ عَمِلَهَا فَاکْتُبُوهَا لَهُ بِمُثْلِهَا. وَإِنْ تَرَکَهَا فَاکْتُبُوهَا لَهُ حَسَنَهً إِنَّمَا تَرَکَها من جرای» (قرطبی، 1405: 168/9) فرشتگان گفتند: پروردگارا! این بنده ات میخواهد گناهی از روی آگاهی انجام دهد. خدا فرمود:مراقبش باشید اگر مرتکب شد یک گناه برایش بنویسید و اگر مرتکب نشد، یک حسنه برایش ثبت نمایید؛ زیرا آن را به خاطر من ترک نموده است.

هدف پژوهش حاضر، تدوین الگوی مفهومی مثبت­ اندیشی، بر اساس آیات سوره یوسف و بررسی میزان روایی آن است. برای دست‌یابی به این هدف، ابتدا، با رویکردی کیفی و با استفاده از روش تحلیل کیفی محتوای متون دینی، 31 آیه مرتبط با مفاهیم مثبت ­اندیشی در این سوره بررسی شد. سپس، برای اطمینان از تطابق محتوای استنباطی با مستندات و تطابق مؤلفه­ ها با محتوای استنباطی از یک‌سو، و میزان ضرورت هر مؤلفه برای موضوع از سوی دیگر، اعتبار یافته‌ها سنجش شد. این اعتبارسنجی، با کمک 12 کارشناس و با محاسبه شاخص روایی محتوا (CVI) و نسبت روایی محتوا (CVR) به انجام رسید. بر اساس یافته‌های پژوهش، مؤلفه‌های حوزه معنایی مثبت‌اندیشی، در سه سطح زیر عبارت‌اند از: نگرش­ های مثبت: شامل مؤلفه ­های «امکان دست‌یابی به موفقیت با وجود موانع و سختی­ها»، «ایمان به یاری خداوند در سختی­ها»، «توجه به نعمت­های الهی»؛ ارزش ­های مثبت: با مؤلفه ­های «تغییر مثبت با وجود موانع و سختی­ ها»، «توسل به خداوند در لحظه‌های سخت»، «گذشت و بخشش»، «امیدواری»، «توکل بر خدا»؛ کنش ­های مثبت: شامل «استفاده بهینه از چالش ­ها»، «شکیبایی برابر ناملایمات».

اقتصاد مقاومتی یکی از نیازهای اصلی جامعه اسلامی در همه اعصار است و قرآن کریم به‌عنوان معجزه جاویدان نسبت به پاسخگویی به این نیاز بی‌تفاوت نبوده است. پیامبران الهی در طول دوران رسالت و حکومت خویش، با انواع تهدیدها، تحریم‌ها و بحران‌ها مواجه بوده‌اند که با استعانت از منبع وحی و با تدابیر مناسب توانسته‌اند تصمیماتی را اتخاذ کنند که هم در عصر خودشان ثمربخش بوده و هم برای سایر زمان‌ها و همه جوامع درس‌آموز و مایه عبرت بوده است. در این مقاله به‌منظور دستیابی به الگوی تحقق اقتصاد مقاومتی با رهیافتی قرآنی در پاسخ به سؤال اصلی پژوهش با بهره‌گیری از روش تدبر داستان محور در قرآن کریم، به الگوی مدیریت راهبردی حضرت یوسف علیه‌السلام در مدیریت بحران اقتصادی خشک‌سالی برای مقاوم‌سازی کشور مصر پرداخته می‌شود. رهیافت‌ها و نتایج تحقیق نشان می‌دهد که این الگو مشتمل بر عناصر دروندادی همچون «چشم‌انداز توحیدی» و عناصر فرایندی همچون «استراتژی‌ها و اصول راهبردی» و عناصر بروندادی همچون «اقدامات راهبردی» بوده و درنهایت دربرگیرنده تدوین استراتژی، اجرا و ارزیابی راهبردی است با این تصویر می‌تواند به‌عنوان الگویی کارساز برای تدوین و اجرای اقتصاد مقاومتی باشد.

نظریه کنش ارتباطی در تحلیل گفتمان بر عنصر زبان استوار است. یورگن هابرماس از صاحب نظرانی است که دیدگاهی جامع در زمینه کنش ارتباطی ارائه داده و در نظریه او کنش ارتباطی شامل سه بخش گفتاری، نمایشی و هنجاری است که با تکیه بر رویکرد وی می‌توان به شناخت دقیقی از معانی نامرئی در زیر لایه‌های یک گفتمان دست یافت. با عنایت به اینکه داستان حضرت یوسف (ع) از قصه‌های اندرز‌محور قرآن است و حضرت به مقتضای شرایطی که در آن قرار گرفته برای ابراز حقانیت الهی طریقه گفتگو را برگزیده است. بنابراین زبان و ارتباط کلامی در این داستان نقش محوری دارد. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر نظریه کنش ارتباطی یورگن هابرماس به شناخت هر چه بیشتر نشانه‌شناسی داستان حضرت یوسف (ع) در گستره گفتگو میان شخصیت‌های اصلی و فرعی داستان، پرداخته است. نتایج حاصله از تحقیق گویای آن است که کنشگر اصلی حضرت یوسف (ع) است که از دیدگاه منِ شخصی، ایفای نقش می‌کند و گفتمان منسجمی با کاربست عنصر زبان و گفتگو در داستان برقرار می‌سازد. با توجه به نظریه هابرماس گفتمان حضرت یوسف (ع) از مشخصه‌هایی چون ترغیب، استقامت، مستندگویی و ... برخوردار است و اثبات حقیقت وجود خداوند با بیان براهین عقلی از جانب شخصیت محوری داستان بیان می‌شود. عنصر ترغیب برای برانگیختن احساس درونی مخاطب جهت گرایش به راستی بیشترین کاربرد را دارد. کنش ارتباطی نسبت به کنش نمایشی و هنجاری بسامد بالایی داشته و کنش‌های هنجاری از قبل سازماندهی شده و به سوی هدف اصلی جهت یافته‌اند.

سورۀ یوسف، احسن القصص قرآنی، از دیرباز مورد توجه محققان بوده است. برخی از تفاسیر و روایاتی که در مهم‌ترین منابع امامیه و اهل‌تسنن پیرامون تفسیر این سوره و ترسیم سیمای عصمت این پیامبر الهی × آمده، آمیخته با اسرائیلیات و در تعارض آشکار با مبانی اعتقادی امامیه است. منشاء غالب این تفاسیر در منابع اهل‌سنت، برگرفته از مباحث تورات بوده که در تفاسیر طبری و الدرالمنثور کاملاً مشهود می‌باشد. آنچه در روایات شیعی نیز از این انحرافات آمده، بدون هیچ‌گونه توضیحی، تکرار روایات منابع اهل‌تسنن است. بررسی توصیفی - تحلیلی منابع تفسیری و حدیثی فریقین از شرح‌حال حضرت یوسف × و تحلیل و نقد روایات منافی عصمت ایشان، از یک سو نادرستی این اقوال را آشکار و از سویی دیگر سیمای واقعی و الهی آن حضرت × بر اساس مبانی و نصوص قرآنی و احادیث صحیح، ترسیم می‌کند.

مجموعه سخنرانى هاى استاد حسین انصاریان در مورد تفسیر سوره یوسف (ع) و ارایه تصویرى نورانى از آن حضرت است.