چرا امیرالمؤمنین(ع) به مفاد حدیث غدیر اشاره نکرد؟ آیا این دلیل بر این نیست که ولایت مطرح در حدیث غدیر به معنای حکومت و خلافت نبوده است؟ | کتابخانه مجازی الفبا

چرا امیرالمؤمنین(ع) به مفاد حدیث غدیر اشاره نکرد؟ آیا این دلیل بر این نیست که ولایت مطرح در حدیث غدیر به معنای حکومت و خلافت نبوده است؟

بخش پاسخ گویی پایگاه حدیث نت

بعد از ارتحال رسول خدا(ص) هیچ کس به اندازه شخص امیرالمؤمنین(ع) در تبلیغ و ترویج حدیث غدیر و انتقال آن به نسل بعدی اهتمام نورزیده است. شماری از مواردی که امیرالمؤمنین(ع) به حدیث غدیر استدلال کرده، به اختصار چنین است:

۱. بلافاصله پس از ارتحال پیامبر اکرم(ص) در مناظره ای، به عنوان مخالفت با بیعت با خلیفه اول، در مسجد مدینه فرمود:

آیا باید پیکر رسول خدا(ص) را بر روی زمین رها می کردم و قبل از کفن و دفن آن حضرت، درباره خلافت و جانشینی وی نزاع می کردم؟ مسأله خلافت چنان روشن بود که گمان نمی کردم کسی در صدد دستیابی به آن باشد و در این موضوع با اهل بیت پیامبر(ص) درگیر شود! مگر رسول خدا(ص) در روز غدیر خم حجت را بر مردم تمام نکرد؟ و مگر جای عذری برای کسی باقی مانده بود؟[۱]

۲. حضرت علی(ع) هفت روز پس از رحلت پیامبر اکرم(ص) ـ وقتی از جمع آوری قرآن فارغ شد ـ میان مردم رفت؛ خطبه خواند و پس از مدح خدا، رسول خدا و بیان طریق نجات، چنین فرمود:

صریح ترین کلام رسول خدا(ص) در معرفی من به جانشینی خود هنگامی بود که آن حضرت شنید عده ای در مجالس و محافل خود زمزمه می کنند که ما جانشینان آن حضرت هستیم و بعد از ایشان زمامداری امت را برعهده خواهیم گرفت. پیامبر(ص) با شنیدن آن زمزمه ها و سخنان به سفر حج که واپسین حج وی بود، تشریف برد و بعد از پایان مراسم حج، هنگام بازگشت، در غدیر خم دستور داد شِبه منبری برایش آماده کردند. آن گاه بر منبر فراز آمد و بازوی مرا گرفت و بلند کردند ـ بدانسان که زیر بغلش نمودار شد ـ و با صدای بلند و رسا در میان انبوه جمعیت فرمود: هر که من سرور و مولایش هستم، علی سرور و مولای او است. خدایا دوست بدار هر که دوستش دارد و دشمن بدار هر که دشمنش دارد.

با این کلام صریح رسول خدا(ص) پذیرش ولایت من عین ولایت الهی شد.[۲]

۳. پس از حادثه سقیفه و بی اثر ماندن روشنگری های امیرالمؤمنین(ع) خلیفه اول که در پی فرصتی بود تا از آن حضرت دلجویی کند، روزی نزدش شتافت و به گفت و گو با وی پرداخت. علی(ع) در این مناظره پیوسته سوابق و امتیازات خود را بیان می داشت و خلیفه اول آن را تصدیق می کرد تا آن که حضرت به او فرمود:

تو را به خدا سوگند، آیا با استناد به حدیث رسول خدا(ص) در روز غدیر، من مولای تو و هر مسلمانی هستم یا تو؟ خلیفه اول جواب داد: شما هستید.

این مناظره تا آن جا ادامه یافت که ابوبکر منقلب شد و گریست و از حضرت مهلت خواست تا درباره گفتارش بیشتر بیندیشد.[۳]

۴. بعد از مرگ خلیفه دوم، قبل از اعلام رسمی انتخاب عثمان، حضرت علی(ع) فرصتی خواست تا سخنانی را با اعضای شورا در میان بگذارد. در این حدیث حضرت برای اتمام حجت بیش از ۱۹۰ امتیاز و فضیلت اختصاصی خود را بیان داشت و جانشینی خویش را اثبات کرد. امام(ع) در بخشی از سخنانش فرمود:

شما را به خدا سوگند می دهم، آیا در بین خود جز من کسی را سراغ دارید که رسول خدا(ص) در پی اجرای دستور خداوند متعال او را در روز غدیر خم برگزیده و درباره اش گفته باشد: هر که من مولای او هستم، علی مولای او است...؟

همگی جواب دادند جز تو کسی را سراغ نداریم.[۴]

۵. در روزگار عثمان، مجلسی در مسجد النبی برگزار شد که بیش از دویست تن از شخصیت های برجسته در آن حضور داشتند. این جلسه در پی اعتراضات مردم به حکومت عثمانی برپا شده بود. در این محفل، حضرت علی(ع) به واقعه غدیر اشاره کرد و ضمن توضیحی مفصل درباره حوادث آن روز فرمود:

... پیامبر(ص) فرمود: هر که من مولای او هستم این علی مولای او است.

پس از پایان این جمله، سلمان برخاست و از رسول خدا پرسید: آیا ولایت علی مانند ولایت شما است؟ پیامبر پاسخ داد: آری. ولایت او مانند ولایت من است. هر کس من صاحب اختیار و سزاوارتر به او از خودش هستم، علی نیز صاحب اختیار او است و از وی به خودش سزاوارتر است.[۵]

۶. حضرت علی(ع) در جنگ جمل، هنگام مناظره با طلحه، واقعه غدیر را باز گفت و به آن استناد کرد.[۶]

۷. حضرت، پس از جنگ جمل، در نامه ای منظوم به معاویه واقعه غدیر را یاد آور شد و او را از مخالفت با خود بر حذر داشت.[۷]

۸. امام در سخنرانی خود، بعد از جنگ جمل، در کوفه و در اعتراض به معاویه بر خلافت خود تأکید ورزید و در کنار استناد به بیعت مردم، مسأله خلافت انتصابی خویش در غدیر خم را یادآور شد.[۸]

۹. هنگامی که معاویه به خونخواهی عثمان برخاست، ابودرداء و ابوهریره را نزد حضرت علی(ع) فرستاد. حضرت ـ پیش از آن که مسأله خونخواهی را پاسخ گوید ـ مشروعیت خلافت خود را ثابت کرد و فرمود:

اگر خداوند مسأله خلافت را به دست مردم داده است و رأی آنان ملاک مشروعیت است، مهاجران و انصار، پس از سه روز مشورت، همراه مردم با من بیعت کردند و این بیعت از بیعت با خلفای پیشین سنگین تر است؛ زیرا در سه بیعت پیشین با مردم مشورت نشد؛ و اگر خداوند است که باید انتخاب کند و اختیار در دست او است که ولایت من در قرآن و سنت اثبات شده است؛ و این دلیل برای من قوی تر است و حق مرا واجب تر می کند.

سپس در خطبه ای به حدیث غدیر استدلال کرد و بر معنای ولایت که همان اولویت است، تأکید ورزید.[۹]

۱۰. هنگام ورود امیرالمؤمنین(ع) به کوفه، حدود سی سال از جریان تاریخی غدیر خم می گذشت و مردم کوفه اسلام را به روایت رسمی که توسط خلفای وقت ترویج داده شده بود، آموخته بودند. حضرت در میدان بزرگ کوفه به سخنرانی پرداخت؛ برای اثبات خلافت خود به حدیث غدیر استناد کرد و از اصحاب پیامبر که در غدیرخم بودند خواست تا واقعه را ـ آن گونه که شنیده بودند ـ بیان کنند. جریان استشهاد امیرالمؤمنین(ع) به حدیث غدیر در میدان بزرگ شهر کوفه را بسیاری از بزرگان شیعه و سنی نقل کرده اند.[۱۰]

۱۱. حضرت امیر(ع) بارها در مسجد کوفه سخنرانی فرمود و از صحابه پیامبر درباره حدیث غدیر شهادت گرفت تا تفسیری صحیح و غیر قابل انکار از این واقعه ارائه دهد.[۱۱]

۱۲. حضرت علی(ع)، در سی امین سالگرد غدیر خم، این روز را عید بزرگ مسلمانان خواند و در خطبه ای برای اثبات خلافت خویش به واقعه غدیر استدلال فرمود.[۱۲]

۱۳. در پاسخ به شبهاتی که معاویه درباره حقانیت حضرت علی(ع) می پراکند، آن حضرت در نامه ای به واقعه غدیر تمسک جست و به عبدالله بن ابی رافع دستور داد آن را هر جمعه برای مردم بخواند. آن بزرگوار همچنین ده نفر را معین کرد تا به پرسش های مردم درباره مضمون نامه پاسخ گویند.[۱۳]

۱۴. روزی امام علی(ع) از صحابه درباره واقعه غدیر شهادت گرفت. شش تن از آنها از شهادت دادن پرهیز کردند. ظاهراً انگیزه آنان در پرهیز از شهادت به حمایت آنها از خلفای پیشین باز می گشت. آنان از خلفای پیشین حمایت کرده بودند و چنین شهادتی تکذیب کردار قبلی شان به شمار می آمد. از سوی دیگر، احتمال پیروزی معاویه نیز وجود داشت و آنان نمی خواستند موقعیت آینده خود را به خطر اندازند. حضرت از خدا خواست آنان را به بلایی گرفتار سازد که شناخته شوند و حتی برای برخی از آنها بلایی خاص در خواست کرد. پس از آن که خداوند نفرین آن حضرت را اجابت فرمود، آنها به کتمان شهادت اعتراف کردند.

این افراد عبارتند از: زید بن ارقم[۱۴]، انس بن مالک[۱۵]، براء بن عازب، جریر بن عبدالله[۱۶]، اشعث بن قیس و خالدبن یزید.[۱۷]