سوره اسراء مکی است. چگونه ممکن است آیه ذو القربی در آن، استثناءا مدنی باشد و پیامبر(ص) در پی نزول آن، فدک را در مدینه به حضرت فاطمه(س) ببخشد؟ | کتابخانه مجازی الفبا

سوره اسراء مکی است. چگونه ممکن است آیه ذو القربی در آن، استثناءا مدنی باشد و پیامبر(ص) در پی نزول آن، فدک را در مدینه به حضرت فاطمه(س) ببخشد؟

بخش پاسخ گویی پایگاه حدیث نت

آیه ذو القربی:

وَ ءَاتِ ذَا الْقُرْبی حَقَّهُ وَ الْمِسْکِینَ وَ ابْنَ السَّبِیلِ وَ لَا تُبَذِّرْ تَبْذِیرًا.[۱]

و حقّ خویشاوند را به او برسان، و نیز [حقّ] مستمند و در راه مانده را! و هیچ نوع ولخرجی و ریخت و پاشی مکن.



باید به این نکته توجّه داشت که کم نیستند آیاتی که در سوره های مکّی هستند و سببِ نزول های مدنی دارند[۲] و مفسّران در صدد جمع بین آنها بر آمده اند.[۳]

در این آیه و روایات ذیل آن هم احتمالاتی مطرح است. از جمله احتمال دارد این آیه از مستثنیات باشد، یعنی این که سوره، مکّی است، امّا آیه با توجّه به سبب نزول آن، مدنی است. مرحوم مجلسی، این رأی را اختیار کرده است. او می گوید:

گاه اشکال می شود سوره حشر [که بیانگر فتح خیبر و فدک است] مدنی است و آیه (فَٔاتِ ذَا ٱلْقُرْبَیٰ) در سوره اسراء که مکّی است، قرار دارد. پس با توجّه به این که قضیه بخشش فدک به زهرا(ع) در مدینه بوده، چگونه این آیه بعد از سوره حشر، نازل شده است؟ پاسخ، این است که گاه سوره ای مکّی، حاوی آیاتی مدنی است و گاه بالعکس. بنا بر این، اطلاق مکّی و مدنی بر اساس غالبِ آیات است. سخن طَبرِسی در مجمع البیان، تأیید این امر است که گفته: «سوره بنی اسرائیل، سراسر، مکّی است و گفته شده، بجز پنج آیه از آن مکّی است» و آیه (فَٔاتِ ذَا ٱلْقُرْبَیٰ) را از جمله آنها برشمرده است و آن را از حسن بصری نقل کرده است و ابن عبّاس، سه آیه دیگر بدان افزوده است.[۴]

بنا بر این، گفته آلوسی که آیه از مستثنیات نیست، وجهی ندارد.

همچنین احتمال تکرار نزول نیز وجود دارد، چنان که آلوسی برای مستشکل خود، در باره «آیه تبلیغ»، احتمال تکرار نزول را مطرح می کند و معتقد است این آیه، یک بار در مکّه و یک بار در مدینه نازل شده است.[۵]