آیا اهل کتاب و پیروان ادیان مختلف در قیامت اهل نجاتند؟ یا خداوند متعال آنها را به دوزخ می برد؟ | کتابخانه مجازی الفبا

آیا اهل کتاب و پیروان ادیان مختلف در قیامت اهل نجاتند؟ یا خداوند متعال آنها را به دوزخ می برد؟

امام خمينى (ره) در جواب این سوال درکتاب مكاسب محرمه مى فرمايند: «اما عوام آنان (پيروان اديان)، پس ظاهر است كه خلاف مذاهبى كه دارند، به ذهنشان خطور نمى كند، بلكه آنان، مانند عوام مسلمانان، به صحت مذهب خويش و بطلان ساير مذاهب قطع دارند. پس همان طور كه عوام ما، به سبب تلقين و نشو و نما در محيط اسلام، به صحت مذهب خويش و بطلان ساير مذاهب علم دارند، بدون اين كه خلاف آن به ذهنشان خطور كند، عوام آنان نيز چنين هستند و اين دو گروه از اين جهت تفاوتى ندارند. و قاطع در پيروى از قطع خود معذور است و نافرمان و گناهكار نيست و نمى توان او را به موجب اين پيروى عقاب كرد.

اما غير عوام آنان، غالباً به واسطه تلقيناتى كه از آغاز كودكى و نشو و نما در محيط كفر وجود داشته است، به مذاهب باطل خويش جازم و معتقد شده اند، به گونه اى كه هرگاه چيز مخالفى به آنان برسد، آن را با عقول خويش كه از آغاز نشو و نما، بر خلاف حق پرورش يافته است، رد مى كند. پس عالم يهودى يا مسيحى، عالم مسلمان، ادله ديگران را صحيح نمى داند و بطلان آن ادله براى وى ضرورى است; زيرا مذهب او نزد خودش ضرورى است و خلاف آن را احتمال نمى دهد.

آرى، در ميان آنان كسى مقصر است كه خلاف مذهب خود را احتمال بدهد و از روى عناد يا تعصب، ادله آن را بررسى نكند، همان طور كه در آغاز اسلام، كسانى در ميان علماى يهودى و مسيحى چنين بودند»[1].

حضرت امام در پايان، ديدگاه خود را چنين جمع بندى مى كند:

«خلاصه اين كه كفار، مانند جهال مسلمانان، برخى قاصرند و آنان اكثريت دارند و برخى مقصر. و تكاليف، اصول و فروع، بين همه مكلفان از عالم و جاهل، قاصر و مقصر، مشترك است و كفار به سبب اصول و فروع عقاب مى شوند، ولى با اقامه دليل بر ضد آنان و نه به طور مطلق. پس همان طور كه عقاب مسلمانان به سبب فروع به معناى اين نيست كه آنان خواه قاصر باشند و خواه مقصر، عقاب مى شوند، كفار نيز به حكم عقل و اصول و مذهب عدل دقيقاً چنين وضعىِ دارند»[2].

امام خمينى در تقريرات فلسفه خويش مى فرمايند:

«و اما دسته ديگر كه كثيرى از نوع انسان را تشكيل مى دهند، گرچه در مراكز تمدن علمى و عملى بوده اند وليكن چون اباً عن جدّ بر دين منسوخ سابق بوده اند و به دين لاحق مشرف نشده اند، ولى نه از باب عناد و نفاق، بلكه از باب قطع به خلاف; يعنى آنها اصلا و ابداً حتى احتمال صحت اسلام را هم نمى دهند...و جماعت كثيرى هستند كه اسلام را همين طور مى دانند، و يا اينكه در جايى هستند كه اسمى از اسلام به گوششان نخورده است; مثل بوداييهايى كه در فلان ده فلان جزيره قرار گرفتند. وليكن اين دسته به دين خودشان كه از سابق بوده معتقدند و فرض اين است كه بر اساس آن دينشان مستقيماً راه رفته و در عقايدشان هم همان طورى كه آن پيغمبر فرموده، معتقدند; مثل راهبى كه از اول عمر تا آخر در دير خود زندگى كرده و حضرت عيسى عليه السلام را مى شناخته و همين طور كه ايشان فرموده است به قضاياى مبدأ و معاد معتقد بوده و عملش هم عمل صالح و بر ميزان آن طريقه بوده است و به دين اسلام هم توجه نكرده است، البته نمى توان گفت اين چنين شخصى به جهنم خواهد رفت; زيرا محال است حضرت احديت با بندگان خود خلاف عدل رفتار كند، .پس اين شخص را نمى توان تعذيب كرد و چنين كسى هم در جهنم نخواهد بود، و آن كفارى كه خد ا در قرآن به آنان وعده عذاب و جهنم داده است، مسلماً اين دسته از كفار نيستند.

اگر انسان به قرآن خوب نگاه كند، مى فهمد قرآن با كفارى كه حرف زده و به آنهاوعيد مى دهد، كفار قريش و معاندين پيغمبر عليه السلام بوده اند كه در اصطلاح قرآن بر اينها فساق و فاسق هم اطلاق مى شود و فاسق در اصطلاح قرآن به اين معنى است.

و خلاصه، اين گونه اشخاص مسلّم به جهنم نمى روند، البته به بهشتى كه جايگاه مقربين است، راهى نداشته و به طور مسلّم به جايگاه و مقام مؤمنين هم راهى ندارند; چون اينها اگر چه خلافى نكرده اند، اما چون عملشان واقعاً باطل بوده و حقيقتى نداشته است، صورت واقعيت به خود نمى گيرد و آنها از جنّت عملى كه از عمل و عبادات و اعمال دينيشان تشكيل مى شود بهره اى ندارند، ولى آن عمل صالح كه براى خدا انجام شده از قبيل احسان و برّ به والدين و غيره، صورت و ملكه اى دارد و چون به مبدأ و معاد هم عقيده مند بوده اند، اين گونه اشخاص اگرچه به بهشت معهود نمى روند، ولى لازم نيست به جهنم بروند[3].

شهيد مطهرى(ره) نيز در فصل نهم كتاب عدل الهى تحت عنوان «عمل خير از غير مسلمان» در بحث پرمخاطره اى مى گويد:

«ما معمولا وقتى مى گوييم فلان كس مسلمان است يا مسلمان نيست، نظر به واقعيت مطلب نداريم. از نظر جغرافيايى، كسانى را كه در يك منطقه زندگى مى كنند و به حكم تقليد و وراثت از پدران و مادران مسلمانند، مسلمان مى ناميم و كسانى ديگر را كه در شرايط ديگر زيسته اند و به حكم تقليد از پدران و مادران وابسته به دينى ديگر هستند يا اصلا بى دينند، غير مسلمان مى ناميم.

بايد دانست اين جهت ارزش زيادى ندارد، نه در جنبه مسلمان بودن و نه در جنبه نامسلمان بودن و كافربودن. بسيارى از ماها مسلمان تقليدى و جغرافيايى هستيم، به اين دليل مسلمان هستيم كه پدر و مادرمان مسلمان بوده اند.آنچه از نظر واقع، با ارزش است، اسلام واقعى است و آن اين است كه شخص قلباً در مقابل حقيقت تسليم باشد، درِ دل را به روى حقيقت گشوده باشد تا آنچه را كه حق است، بپذيرد و عمل كند و اسلامى كه پذيرفته است، بر اساس تحقيق و كاوش از يك طرف و تسليم و بى تعصبى از طرف ديگر باشد. اگر كسى داراى صفت تسليم باشد و به عللى اسلام بر او مكتوم مانده باشد و او در اين باره بى تقصير باشد، هرگز خداوند او را معذب نمى سازد، او اهل نجات از دوزخ است».

وى در پايان بحث دشوار و طولانى خويش، نجات از عذاب و استحقاق پاداش عمل نيك را براى اكثريت قاصر غير مسلمان به شرح زير قائل مى شود:

«به نظر حكماى اسلام از قبيل بوعلى و صدرالمتألهين، اكثريت مردمى كه به حقيقت اعتراف ندارند، قاصرند نه مقصر; چنين اشخاصى اگر خداشناس نباشند، معذب نخواهد بود ـ هر چند به بهشت هم نخواهند رفت ـ و اگر خداشناس باشند و به معاد اعتقاد داشته باشند و عملى خالص قربة الى الله انجام دهند، پاداش نيك عمل خويش را خواهند گرفت. تنها كسانى به شقاوت كشيده مى شوند كه مقصر باشند نه قاصر».

آن شهيد پس از نوشتن عبارت بالا، در يك سخنرانى مربوط به اواخر عمر پربركت خويش كه بعداً تحت عنوان «حق و باطل» تنظيم و منتشر شده است، با تأكيد فراوان و از صميم قلب، مسيحيان و كشيشان مسيحى را متقى و مستحق بهشت دانسته و گفته است:

«شما اگر به همين مسيحيت تحريف شده نگاه كنيد و برويد در دهات و شهرها، آيا هر كشيشى را كه مى بينيد، آدم فاسد و كثيفى است؟ ولله ميان همين ها صدى هفتاد هشتادشان مردمى هستند با يك احساس ايمانى و تقوا و خلوص كه به نام مسيح و مريم، چقدر راستى و تقوا و پاكى به مردم داده اند، تقصيرى هم ندارند; آنها به بهشت مى روند، كشيش آنها هم به بهشت مى رود، پس حساب روحانيت حاكم فاسد مسيحى و پاپ ها را بايد از اكثريت مبلغين و پيروان مسيح جدا كرد[4].

موسسه آموزشی پژوهشی مذاهب اسلامی