آیا تکاملی که گفته می‌شود در جامعه بشری زمان حضرت مهدی (عج) پیدا خواهد شد و عدالت بسط خواهد یافت دفعی است یا تدریجی؟ عقل انسان دفعی بودن آن را نمی‌پسندد و انسان نمی‌تواند بپذیرد که دفعتاً تکامل محقق خواهد شد و اگر تدریجی است چرا امروز حداقل کمی از این گرایشات دیده نمی‌شود تا زمان حضرت زمینه‌سازی شود و بلکه برعکس می‌بینیم روز به روز مفهوم عدالت قداست خود را از دست می‌دهد؟ | کتابخانه مجازی الفبا

آيا تكاملي كه گفته مي‌شود در جامعه بشري زمان حضرت مهدي (عج) پيدا خواهد شد و عدالت بسط خواهد يافت دفعي است يا تدريجي؟ عقل انسان دفعي بودن آن را نمي‌پسندد و انسان نمي‌تواند بپذيرد كه دفعتاً تكامل محقق خواهد شد و اگر تدريجي است چرا امروز حداقل كمي از اين گرايشات ديده نمي‌شود تا زمان حضرت زمينه‌سازي شود و بلكه برعكس مي‌بينيم روز به روز مفهوم عدالت قداست خود را از دست مي‌دهد؟

نخست لازم است به تكامل و عدالت جهاني كه در جامعه بشري زمان حكومت مهدي (عج) به وجود خواهد آمد اشاره شود، سپس دفعي و تدريجي بودن آن بررسي گردد، و سپس روشن شود كه امروز اين‌گونه گرايشات به چشم مي‌خورد يا خير؟ و در پايان هم ببينيم كه چرا مفهوم عدالت قداست خود را از دست داده است.
الف. تكامل و عدالت در حكومت مهدي (عج): طبق احاديث و روايات اسلامي، در پرتوي حكومت مهدي (عج) جهان آکنده از صفا و صميميّت مي‌گردد كه زندگي در پرتوي آن، بس دل‌انگيز و نشاط‌ آور مي‌شود. به طور اختصار به برخي از پيشرفت‌ها و تكامل در حكومت مهدي (عج) اشاره مي‌شود:
1. تكامل عقول: امام باقر ـ عليه‌السّلام ـ مي‌فرمايد: هنگامي كه قايم ما قيام كند، خداوند دستش را بر سر بندگان مي‌گذارد و عقول آن ها را كامل و افكارشان را پرورش داده و تكميل مي‌كند.[1]
2. تكامل علوم: به فرموده امام صادق ـ عليه‌السّلام ـ علم و دانش 27 حرف است و 27 شعبه و شاخه دارد، تمام آنچه پيامبران الهي براي مردم آوردند دو حرف بيش نبوده و مردم تاكنون جز آن دو حرف را نشناخته‌اند، امّا هنگامي كه قائم ما قيام كند، 25 حرف و 25 شاخه و شعبه ديگر را آشكار كرده و در ميان مردم منتشر مي‌سازد.[2]
3. تكامل صنايع: احاديث فراواني وجود دارد كه نشان مي‌دهد در آن روزگار ابزار و وسايل اطلاعاتي آن قدر پيشرفته خواهد شد كه دنيا را همچون كف دست آشكار مي‌سازد و به حكومت مركزي، تسلط كامل بر اوضاع جهاني مي‌بخشد تا به موقع و بدون فوت وقت براي حل مشكلات جهاني بكوشد و هرگونه فسادي را در نطفه خفه سازد. امام صادق ـ عليه‌السّلام ـ مي‌فرمايد: «مؤمن در زمان قائم ـ عليه‌السّلام ـ در حالي كه در مشرق است برادر خود را در مغرب مي‌بيند و آنكه كه در مغرب است برادرش را در مشرق مي‌بيند.»[3]
4. تكامل اقتصاد: رسول اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ مي‌فرمايد: «زمين (در زمان حضرت مهدي (عج)) ذخیره های خود را براي او بيرون مي‌فرستد و ثروت را بدون شماره و محاسبه در ميان مردم پخش مي‌كند (و هر كس به قدر نيازش از آن برمي‌گيرد).[4]
5. تكامل اخلاق و معنويت: احاديث از تكامل اخلاقي و معنوي در عصر ظهور امام عصر ـ عليه‌السّلام ـ گزارش مي‌دهد.
6. تكامل و گسترش عدالت: گسترش عدالت در سراسر گيتي و ريشه‌سوزي بيداد از همه آبادي‌هاي زمين، در رأس آرمان‌هاي انقلاب حضرت مهدي قرار دارد و از هدف‌هاي اساسي آن حضرت، تحول عظيم جهاني است. اين حركت سازنده سرآغاز اقدامات در آن انقلاب است اين موضوع در احاديثي فراوان به صراحت ياد شده است. امام صادق ـ عليه‌السّلام ـ مي‌فرمايد: «به خدا سوگند، بطور حتم عدالت مهدي (عج) به درون خانه‌ها و اتاق‌هاي شان نفوذ مي‌كند همچنانكه سرما و گرما در آن وارد مي‌شود.»[5] از پيامبر نقل شده كه در سايه حكومت حضرت مهدي جهان پر از عدل و داد مي‌شود «يملا الله الارض قسطاً و عدلاً».[6]
ب. تدريجي بودن تكامل و بسط عدالت:
چنانكه برخي از موارد تكامل و پيشرفت‌ها ملاحظه شد، با اندك دقت روشن مي‌شود كه اين تكامل و بسط عدالت در حكومت مهدي (عج) در صورت رفع موانع و فراهم شدن زمينه‌ها و به تدريج تحقق‌پذير است. زيرا هنگامي كه حضرت قيام مي‌كند با موانعي فراوان روبرو خواهد گشت كه بايد با تلاش و جديت تمام يكي پس از ديگري و به تدريج كليه‌اي آن موانع را از سر راه برداشت و كشورها را يكي پس از ديگري فتح كرد تا بر شرق و غرب عالم چيره گردد.[7]
البتّه همچنانكه به صرف ظهور حضرت و بصورت دفعي حكومت عدل جهاني فراگير نخواهد شد تكامل و پيشرفت‌هاي مختلف نيز چنين است: زيرا حضرت هنگامي زمام امور را به دست مي‌گيرد كه دنيا وارث انبوهي از نابساماني‌هاست. هاله‌اي از ويراني‌ها بر دنيا سايه افكنده است. شهرها در اثر جنگ به ويرانه تبديل گشته است، به تعبير برخي روايات دو ثلث مردم از بين مي‌رود و يك ثلث‌شان باقي مي‌ماند.[8] بازسازي و رسيدگي به تمام اين كاستي‌ها زمان در برمي‌گيرد كه اين خود گواه بر تدريجي بودن است.
استاد آيت‌الله مكارم شيرازي نيز مي‌گوید: «دنيايي كه مي‌خواهد به چنين مرحله‌اي (تكامل) برسد بايد وسايل آموزش و تربيت در آن وسيع و همگاني باشد كه قسمت عمده برنامه‌هاي اصلاحي را با «خودآگاهي» و «خودياري» مردم پياده كند و اين نيازمند به نيرومندترين مراكز فرهنگي و وسايل ارتباط جمعي و جامع‌ترين كتب و مطبوعات است كه هيچ كدام اينها بدون عالي‌ترين و پيشرفته‌ترين وسايل صنعتي ممكن نيست.
اگر بنا بود همه كارها با «معجزه» تحقق پذيرد وجود چنين نظامي بدون وسايل پيشرفته صنعتي قابل تصور بود. مگر اداره زندگي مردم جهان با معجزه ممكن است؟ معجزه استثنايي است.... اين كار تنها بايد بر محور قوانين طبيعي صورت گيرد.»[9]
بنابراين تكامل جهان براساس قانون طبيعي، نيازمند آموزش و تربيت وسيع و گسترده است كه اين به صورت تدريجي امكان‌پذير است.
ج. چرا امروز حداقل كمي از اين گرايشات ديده نمي شود؟
پيشرفت‌هاي اقتصادي، علمي و صنعتي و عقول در جوامع امروز بشري ديده مي‌شود و رو به فزوني است. مي‌توان گفت كه رشد اقتصاد جوامع امروزي نسبت به زمان‌هاي قبل چشم‌گير بوده است زيرا كشف و استخراج معادن زيرزميني و ساير منابع طبيعي قابل استفاده كه روز به روز در حال پیشرفت است بهترين دليل رشد و توسعه است. منتهي بيشتر اقتصاد جوامع در اختيار جهان خواران قرار گرفته كه از آن استفاده‌هاي نامشروع و غيرانساني مي‌شود. البتّه برخي كشورها ممكن است به خاطر جنگ و تجاوزات از توانائي‌هاي خويش استفاده نكرده باشند و رشدي اقتصادي كمتري را شاهد باشند.
رشد علم و صنعت نيز در دنياي امروز چنان رو به افزايش بوده است كه نسبت به زمان‌هاي قبل قابل مقايسه نيست؛ پيشرفت‌هاي علوم پزشكي، صنايع جنگي، وسايل ارتباطي، ابزارهاي آموزشي و... گواه بر رشد و ترقي علوم و صنعت است.
البتّه درست است كه در پرتوي حكومت مهدي (عج) عقول مردم تكامل مي‌يابد كه مسأله نژاد، مليت، جغرافيا، و قبيله مطرح نخواهد بود، در جوامع بشري امروز نيز عقول مردم رشد يافته كه آگاهان و روشنفكران با افقي بالاتر به مسايل پيرامون خود مي‌پردازند و به مسأله‌اي جهان‌ وطني مي‌انديشند و اين نوع تفكّر روز به روز رو به فزوني است.
حتي مسأله زبان واحد جهاني «اسپرانتو» به عنوان زباني كه همه جهانيان را در آينده به هم پيوند دهد ابداع شده و كتاب‌هاي مختلفي به اين زبان نشر يافته است.[10]
اما پيشرفت‌هاي مختلف جوامع امروزي با پيشرفت‌ها و تكامل روزگار امام ـ عليه‌السّلام ـ تفاوت بينادين دارد؛ زيرا در زمان ما بسياري از اين پيشرفت‌ها در جهت سقوط فرهنگ و اخلاق جامعه بشري قرار گرفته است.
ولي در عصر حضرت مهدي (عج) اين شرايط برعكس شرايط كنوني خواهد شد؛ يعني بشريت در عين اينكه به بالاترين رشد علمي و صنعتي مي‌رسد به همان اندازه به تعالي اخلاق و كمال انساني نزديك‌تر مي‌گردد.
و سخن پاياني اينكه از بين رفتن مفهوم، عدالت و رو آوردن جوامع به فساد و تباهي از نشانه‌هاي آخرالزمان و تابيدن خورشيد عدالت خواهد بود. البتّه از اين نكته نمي‌توان غافل شد كه روند عدالت ‌طلبي در همه نقاط جهان آهنگي با ثبات و رو به رشد پيدا كرده است و ظهور و تولد انقلاب اسلامي ايران و روند آزادي‌خواهي و شكست نظام سلطه و تظاهرات‌ متعدد ملّت‌ها در برابر جهاني شدن اقتصاد و موارد متعدد ديگري را که در جهان كنوني شاهديم همگي نشانگر ايجاد زمينه‌هاي تدريجي لازم براي تحقق يافتن عدالت كامل در سايه ظهور قطب عالم امكان و اقامه حكومت كريمه ايشان است.

مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه (اندیشه قم)