مسأله «آیات شیطانی» و «افسانه غرانیق» چیست؟ | کتابخانه مجازی الفبا

مسأله «آيات شيطاني» و «افسانه غرانيق» چيست؟

نگارش انتشار كتاب موهن «آيات شيطاني» در سال‏هاي اخير، يكي از حلقه‏هاي مهم رويارويي قدرت‏هاي استكباري غرب با اسلام و مسلمانان به شمار مي‏آيد. غرب به پندار خام خود، چنين مي‏انگاشت كه اين بار در صحنه هجومي گسترده و مؤثر و در قالبي به ظاهر فرهنگي، باورها و اعتقادات مسلمانان را هدف قرار داده و سنگ بناي فرهنگ و تمدن اسلامي را سست كرده است و براي دوره‏اي طولاني، مسلمانان را در چنبره انفعال و سر درگمي فرو خواهد برد و نهضت بيدارگرانه و حماسي تجديد حيات اسلامي را كه با سرعتي چشمگير و غافلگيركننده در حال پيشروي تا اعماق قلوب همه جويندگان حقيقت و انسانيت در سر تا سر عالم بود، به شكست و اضمحلال خواهد كشيد؛ غافل از آن كه: (و مكروا و مكر الله و الله خير الماكرين{1} و يريدون ليطفئو نور الله بافواههم و الله متم نوره و لو كره الكافرون).{2} نور خدا را با دهانشان خاموش كنند و البته خدا نور خود را هر چند كافران خوش ندارند بر همه اديان عالم غالب گرداند.



در تاريخ 1367/6/14 1988/9/5 انتشارات وايكلينگ پنگوئن كه متعلق به يك يهودي است، در بريتانيا، كتاب آيات شيطاني، نوشته سلمان رشدي را منتشر ساخت. زمان درازي نگذشت كه محافل اسلامي در لندن ، چند تن از مهاجران مسلمان را واداشتند تا با ناشر تماس بگيرند و از او بخواهند كه پخش كتاب را متوقف كند؛ زيرا در آن به مسلمانان اهانت شده بود؛ ولي ناشرِ ياد شده با قاطعيت، درخواست آنان را ردّ كرد. اين مهاجران شروع به راه‏اندازي راهپيمايي‏ها و تظاهراتي كردند كه كتاب و نويسنده آن را محكوم مي‏كرد. در «براد فورد»، عده‏اي از تظاهر كنندگان ، تعدادي از نسخه‏هاي كتاب را به آتش كشيدند تا خشم خود را نشان دهند.



پيرو دستور امام خميني؛ دولت جمهوري اسلامي ايران روز چهارشنبه 26 بهمن ماه را عزاي عمومي اعلام كرد.{3} مراجع تقليد نيز درس‏هاي خود را در حوزه علميه قم و مشهد تعطيل كردند.



درباره سلمان رشدي، مؤلف كتاب آيات شيطاني، همين قدر كافي است بدانيم كه وي در سال 1947 م؛ در بمبئي، در يك خانواده مسلمان متولد شده است. او در 13 سالگي به انگلستان مهاجرت كرد و فعلاً مقيم انگلستان است و تابعيت انگليسي دارد.



كتاب آيات شيطاني، رماني است در 547 صفحه كه انتشارات وايكلينگ در سال 1988 م، در انگلستان آن را منتشر كرد. انتشارات وايكينگ جز گروه انتشاراتي پنگوئن است.



نام اين كتاب، اشاره به افسانه و داستان ساختگي «غرانيق» دارد. «غرانيق»، جمع غرنوق يا غرنيق است. غرنوق به معناي مرغ آبي است كه گردن بلندي دارد و سپيد يا سياهرنگ است، به معناي جوان سپيد زيباروي نيز به كار رفته است. برخي غرنوق را لك‏لك، بوتيمار (غم خورك) نيز معنا كرده‏اند.{4} اعراب جاهلي گمان مي‏داشتند كه بت‏ها، مانند پرندگان، به آسمان عروج مي‏كنند و براي پرستندگان خود شفاعت مي‏نمايند.{5}



آنان كه اين افسانه واهي را نقل كرده‏اند، مي‏گويند: در نخستين سال‏هاي بعثت كه آزار و اذيت مشركان نسبت به مسلمانان سخت و طاقت‏فرسا شده بود و به همين جهت عده‏اي از مسلمانان به حبشه مهاجرت كرده بودند،{6} پيامبر(ص) نگران و پر دغدغه بود و انتظار داشت كه خداوند آياتي بر او فرو فرستند كه موجب نوعي نزديكي به قريش شود يا حداقل آياتي نازل نشود كه بر كدورت و دشمني بيفزايد و به سخت‏تر شدن محيط زندگاني مسلمانان بينجامد. روزي پيامبر(ص) و عده‏اي از مسلمانان در يكي از انجمن خانه‏هاي قريش دور كعبه نشسته بودند، كه پيامبر(ص) اين آيات از سوره نجم را تلاوت كرد: (أفرأيتم اللات و العزي و مناْ الثالثه الأخري);{7} «آيا ديديد لات و عزي را و منات را كه سومين آن دو بود؟» پيامبر(ص) بلافاصله بعد از تلاوت آيات فوق، خواند: «تلك الغرانيق العلي و أن شفاعتهن سترتجي»؛ «اين‏ها مرغان آبي بلند پروازند كه شفاعتشان اميد است...».{8} بنا به گفته نقل كنندگان افسانه غرانيق، شيطان اين جملات را بر زبان پيامبر -نعوذ بالله- جاري ساخت. پيامبر سپس باقي آيات را خواند و هنگامي كه به آيه سجده رسيد، خود پيامبر(ص) و تمام حضار، اعم از مسلمان و مشرك، در برابر بت‏ها سجده كردند؛ جز وليد كه به دليل پيري موفق به سجده نشد. غلغله و شادي در مسجد بلند شد و مشركان گفتند: محمد(ص) خدايان ما را به نيكي ياد كرده است. خبر صلح محمد(ص) با قريش به گوش مهاجران مسلمان حبشه رسيد و صلح قريش با محمد(ص) وسيله‏اي شد تا گروهي از مسلمانان از هجرت‏گاه خود، باز گردند؛ ولي پس از بازگشت، وضع را دو مرتبه دگرگون شده يافتند. از اين روي، وحي بر پيامبر(ص) نازل گرديد و او را بار ديگر به پيكار با مشركان مأمور ساخته، گفت: «اين دو جمله را شيطان بر زبان تو جاري ساخته است و من هرگز چنين جمله‏هايي نگفته بودم!» آيات 52-54 سوره حج نازل گرديد.



اين بود خلاصه اي از افسانه غرانيق ، كه طبري{9} آن را در تاريخ خود آورده است و خاور شناسان هم با آب و تاب بيش‏تري نقل كرده اند. دانشمندان مسلمان با توجه به واقعيات تاريخي و ناسازگاري مضمون ياد شده با اصول مسلم ديني و قرآني، به نقد و بررسي افسانه ياد شده پرداخته؛ واهي بودن آن را به اثبات رسانيده‏اند كه ما در اين جا تنها به نقل خلاصه‏اي از اين نقدها بسنده مي‏كنيم:



1. افزون بر تعارض اين داستان با عصمت پيامبر(ص) كه مورد قبول فريقين (شيعه و سني) است ، اين داستان صبر و شكيبايي پيامبر(ص)، يعني نخستين ويژگي اصلي همه پيامبران در راه هدايت بندگان، را مورد ترديد قرار مي‏دهد؛ زيرا مي‏گويد : پيامبر(ص) از سختي و دشواري راه نگران و پر دغدغه شده بود و آرزو مي‏كرد كه اي كاش آياتي نازل شود تا او را با مشركان آشتي دهد.



2. اين داستان با نص صريح آياتي كه راهيابي هر گونه باطل و تحريفي را در قرآن، نفي مي‏كند، معارض است.



3. آياتِ قبل و بعدِ اين جمله‏هاي ساختگي ، همگي در طرد و سرزنش خدايان مشركين است؛ آن گاه چگونه ممكن است در ميانه اين آيات، آن خدايانِ دروغين مدح گردند و بنابه فرض مذكور، چگونه ممكن است مشركانِ سخن‏شناس و فصيح و بليغ عرب متوجه اين تعارض نشوند؟



4. اين داستان، با دعوت اساسي و اصلي پيامبر(ص) كه مبارزه با هر نوع شرك و بت‏پرستي است، ناسازگار است. چگونه ممكن است پيامبري كه از روز نخست دعوت خويش، همواره با هر نوع شرك و بت‏پرستي مبارزه كرده است، جملاتي از سوي شيطان بر او القا شود كه تأييد بت‏پرستي است و او خود متوجه نشود؟!



5. اين قصه را تنها كساني نقل كرده‏اند كه همانند طبري در نقل افسانه‏هاي مجعول و اسرائيليات پروا ندارند؛ حال آن كه مورخان و محدّثان معتبري همچون ابن اسحاق (متوفاي 150) و بخاري (متوفاي 256) كه كتاب‏هاي خود را پيش از طبري نوشته‏اند، هيچ‏گونه اشاره‏اي به اين داستان جعلي و موهِن نكرده‏اند/

موسسه آموزشی پژوهشی مذاهب اسلامی