وسیله در قرآن شامل امامان نیست، چرا شیعه مدعی وساطت آنها است؟ | کتابخانه مجازی الفبا

وسیله در قرآن شامل امامان نیست، چرا شیعه مدعی وساطت آنها است؟

توضیح: آیه شریفۀ «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللّهَ وَابْتَغُواْ إِلَيهِ الْوَسِيلَةَ وَ جَاهِدُواْ فِي سَبِيلِهِ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ»[1]. می گوید:برای تقرب به خدا وسیله ای طلب نمائید این عمل چه ربطی به توسل شیعیان دارد که برای حوائج مادی به اهل بیت «علیهم السلام» متوسل می شوند؟ دراین آیه وسیله تعیین نشده و تعیین مصداق آن هم با آیات و روایات دیگر ممکن است و در هیچ آیه یا روایتی هم این سبک از توسل ذکر نشده است؟ بنابر این توسل شیعیان حتی اگر شرک نباشد، حرام است چون دلیلی بر جواز ندارد.

جواب:

الف) بررسی لغوی واژۀ وسیلة:

وسیله در لغت عرب به معنی «مایتوسل به»آمده است؛ واژه‌شناسان در تعریف «وسيله» گفته اند: اگر کسی به عملی تقرب جوید می گویند:«توسل الیه»ودر حقیقت به هر وسیله ای که نسبت به هدفی اتخاذ شود، وسیله گویند...همچنین هرعمل خالصی که برای خدا بیاورند وسیله به سوی خدااست مانند انجام فرائض و مستحبات.[2]

راغب در مفردات می گوید:

وسیله: رسیدن به هدف با میل و اشتیاق است و حقیقت وسیله جویی به سوی خدا این است که راه خدا را با دانش و پرستش بپیماییم و در جستجوی مکارم اخلاق باشیم، این لفظ به سان قرب است.[3]

با توجه به معنای لغوی، معنای حقیقی«وسیله» همان وسیله جویی برای رسیدن به چیزی خواهدبود.

ب)در اين آيه، خداوند مؤمنان را مورد خطاب قرار داده و به آنها سه دستور براي نيل به رستگاري داده است:

1. پيشه کردن تقوا و پرهيزگاري.

2. تقرّب و نزديکي به خدا (اتخاذ وسيله براي نزديکي به خدا).

3. جهاد در راه خدا.

حضرت علي«علیه السلام»در يکي ازسخنانشان افضل مصادیق توسل را چند امر معرفی نموده اند.

« برترين وسيله‏اى كه متوسّلان به خدا، به آن توسّل مى‏جويند ايمان به خدا و پيامبر صلى الله عليه و آله اوست و جهاد در راه خدا كه قلّه رفيع اسلام است و كلمه اخلاص (و شهادت به يگانگى خدا) كه هماهنگ با فطرت انسانى است، و برپا داشتن نماز كه حقيقت دين و آيين است، و اداى زكات كه فريضه‏اى واجب است، و روزه ماه رمضان كه سپرى در برابر عذاب الهى است، و حج و عمره خانه خدا كه نابود كننده فقر و شستشو دهنده گناه است و صله رحم كه سبب فزونى مال و طول عمر، و صدقه پنهانى كه كفّاره گناهان است و صدقه آشكار كه از مرگ‏هاى بد پيشگيرى مى‏كند و خدمت به خلق كه از لغزش‏ها و شكست‏هاى خفّت‏بار جلوگيرى مى‏كند. به ياد خدا باشيد كه نيكوترين ذكر است، و آنچه پرهيزكاران را وعده دادند آرزو كنيد كه وعده خداراست‏ترين وعده‏هاست، از راه و رسم پيامبرتان پيروى كنيد كه بهترين راهنماى هدايت است، رفتارتان را با روش پيامبر«صلّى اللّه عليه و آله و سلّم» تطبيق دهيد كه هدايت كننده‏ترين روش‏هاست ».[4]

در اين خطبه، حضرت علي«علیه السلام»حقيقت توسّل را روشن فرموده اند وآنرا عملي مي دانندکه باعث تقرّب انسان به معبودش است و شکی نیست که انجام فرائض به طور کلی از مصادیق توسل به خداوند اند.

یکی از فرائض الهی به نص قرآن کریم«مودت قربی»و موالات و دوست داشتن اهل بیت«علیهم السلام» است که به عنوان مزد رسالت در قرآن معرفی شده است:«قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبى ‏؛ بگو من مزدى از شما در برابر رسالت جز محبت نزديكانم نمى‏طلب»[5].

احادیث متواترگواهی می دهند که مراد از مودت؛ دوستی خاندان رسالت است مودتی که پل سعادت ومایۀ تکامل و وسیلۀ تجانس و تشابه میان انسان و خاندان پیامبر«صلی الله علیه وآله» می باشد.

بنابراین محبت اهل بیت یکی از فرائض الهی است که خداوند متعال بدان دستور داده است .

«محمدبن ادریس شافعی »متولد سال150و متوفای سال 204ه،این حقیقت را در غالب شعر بیان نموده است:

یا اهل بیت رسول الله حبکم فرض من الله فی القرآن اَنزله

کفاکم من عظیم القدر انکم من لم یصل علیکم لا صلاة له.



خداوند متعال در آیۀ دیگری به پيامبر«صلی الله علیه وآله» دستور مى‏دهد كه بفرماید: «قُلْ ما أَسْئَلُكُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْرٍ إِلاَّ مَنْ شاءَ أَنْ يَتَّخِذَ إِلى‏ رَبِّهِ سَبِيلا؛[6]بگو:بر اين «رسالت‏» اجرى از شما طلب نمى‏كنم،جز اينكه هر كس بخواهد راهى به سوى پروردگارش در پيش‏ گيرد».

و«مودت قربی» همان سبیلی است که در این آیه بدان اشاره شده است ودر آیۀ دیگری می فرماید:« قُلْ ما سَأَلْتُكُمْ مِنْ أَجْرٍ فَهُوَ لَكُمْ إِنْ أَجْرِيَ إِلاَّ عَلَى اللَّهِ وَ هُوَ عَلى‏ كُلِّ شَيْ‏ءٍ شَهِيدٌ؛[7]بگو هر اجر و پاداشى از شما خواسته‏ام براى خود شماست، اجر من تنها بر خداوند است و او گواه بر هر چيزى است».

بنابراین محبت ذوی القربی یکی از وسایل بلکه از بهترین آنها است،وبه قول تقی الدین سبکی « وإذا جاز السؤال بالأعمال وهي مخلوقة ، فالسؤال بالنبي صلى الله عليه وآله وسلم أولى».[8]



نکات:

1-نکتۀ مهمی که در این آیه صرف نظر از روایات وجود دارد این است که این امور به هم عطف داده شده اند و ظاهر عطف نیز مغایرت است یعنی جهاد درراه خدا ولواینکه خود وسیله ای است به درگاه ربوبی، اما در این آیه ظاهرا معنای دیگری از وسیله اراده شده است.

بعضی از مفسرین اهل سنت متوجه این امر شده اندو گفته اند که جهاد از باب عطف خاص بر عام هست .ولی این اشکال باقی می ماند که رابطۀ وسیله با ایمان چه می شود .

علامۀ طباطبایی«رحمه الله» می گویند:

در اینجا نیزاز باب عطف خاص بر عام است،[9]ایشان در این رابطه می فرمایند:« بنا بر اين، امر به جهاد در راه خدا و قتال با كفار، بعد از امر به ابتغاى وسيله به سوى خدا از باب امر به خاص بعد از امر به عام است، تا اهتمام گوينده را نسبت به خاص بفهماند، و اى بسا كه امر به ابتغاى وسيله به سوى خدا بعد از امر به تقوا نيز از همين قبيل يعنى از باب ذكر خاص بعد از عام باشد، چون مى‏توان گفت كه وسيله معنايى خاص‏تر از تقوا دارد، تقوا جنبه دفع ضرر و وسيله جنبه جلب نفع دارد، چه بسيار كسانى كه در زندگى كمال تقوا را دارند، ولى به خاطر نداشتن وسيله كه مصداق اعلاى آن ولايت ائمه دين «علیهم السلام» است به رستگارى نرسند».[10]

ولی آنچه به نظر می رسد تغایر«الوسیلة» با ایمان و جهاد است هرچند ایمان و جهاد خود وسیله به سوی خدایند اما این احتمال باقی است که شاید مراد از وسیله مصداق خاصی باشد.

ودر هر صورت وسيله در آيۀ شریفه مطلق بوده و تقييدي ندارد، لذا موارد متعددي را شامل مي شود و مختص به موارد مذکور درآیه نیست.

2- در تفاسیر اهل سنت نوعا آیه فوق را با روایات نبوی «صلی الله علیه وآله» تفسیر نموده اند که این امر، خود مفهوم وسیع این آیه را می رساند.

در سنن نسائي در باب صلوات فرستادن بر پيامبر «صلي الله عليه وآله»بعد از اذان آمده : « عبداللّه بن عمرو از رسول خدا (صلي الله عليه وآله) نقل می کند که آنحضرت فرمودند: وقتي صداي مؤذن را شنيديد مثل آنچه او مي گويد شما نيز بگوييد و بر من صلوات بفرستيد که هر کس بر من صلوات و درود فرستد خدا ده برابر آن بر او مي فرستد. سپس از خدا براي من وسيله بخواهيد که آن منزلتي در بهشت است که فقط به يکي از بندگان خدا مي رسد و من اميدوارم آن فرد باشم. پس هر کس براي من وسيله بخواهد شفاعت براي او حلال است». [11]

در مسند احمد بن حنبل نيز چندين حديث به اين مضمون آمده است: عبداللّه با سند خود از ابي هريره از رسول خدا «صلي الله عليه وآله» نقل مي کند:«هرگاه بر من صلوات فرستاديد از خدا برايم وسيله بخواهيد. از رسول خدا«صلی الله علیه وآله» پرسيدند: «وسيله» چيست؟ فرمود: بالاترين درجه در بهشت که فقط يک نفر به آن مي رسد و اميدوارم که من آن شخص باشم» .[12]

با دقت در اين احاديث و تطبيق معناي آيه بر آن، فهميده مي شود که وسيله همان مقام پيامبر «صلي الله عليه وآله» در بهشت است که سبب نزديکي به سوي خدا مي شود.

علّامه طباطبائي از اين احاديث چنين نتيجه مي گيرد که در ابتدا «وسيله» مقام مختص به رسول اکرم«صلي الله عليه وآله» مي باشد که به وسيله آن به خدا نزديک مي شود و بعد از ايشان شامل اهل بيت آن حضرت مي شود و سپس مردم شايسته امّت آن حضرت هم به ايشان ملحق مي شوند. [13]

ایشان در این رابطه می فرمایند:

«وسيله عبارت است از مقامى كه رسول خدا «صلی الله علیه وآله» نزد پروردگارش دارد، و آن جناب به وسيله آن مقام مى‏تواند به درگاه خداى تعالى تقرب جويد، و آل طاهرينش و بعد از آنان صالحان از امتش به آن جناب ملحق مى‏شوند، هم چنان كه در بعضى از روايات صادره از آل محمد«علیهم السلام» آمده كه رسول خدا«صلی الله علیه وآله» دست به دامن پروردگارش مى‏زند و ما دست به دامن او مى‏زنيم و شما (شيعيان ما) دست به دامن ما مى‏زنيد».[14]

موسسه آموزشی پژوهشی مذاهب اسلامی