آیا این سخن درست است که طلوع خورشید از مغرب از جمله نشانه های ظهور است؟ | کتابخانه مجازی الفبا

آيا اين سخن درست است كه طلوع خورشيد از مغرب از جمله نشانه هاي ظهور است؟

به طور كلي نشانه هاي ظهور گوناگون هستند و ضرورت تحقق همة آن ها روشن نيست. برخي از آن ها در منابع ما به عنوان نشانه هاي حتمي و برخي ديگر نشانه هاي مشروط هستند، بعضي به عنوان نشانه هاي هم زمان با ظهور و بعضي نيز به عنوان نشانه هاي عمومي ذكر شده است.
طلوع خورشيد از مغرب:
روايات ما درباره اين مساله به دو دسته قابل تقسيم است: دستة اول طلوع خورشيد از مغرب را از نشانه هاي قيامت مي دانند. مردي از اعراب نزد پيامبر اكرم(ص) آمده و پرسيد: تا چه زماني توبه پذيرفته مي شود؟ حضرت در جواب فرمودند: باب توبه براي فرزندان آدم هميشه باز است و بسته نمي شود مگر زماني كه خورشيد از مغرب طلوع كند و اين تفسير آية كريمه است كه خداوند مي فرمايد:« هَلْ يَنْظُرُونَ إِلا أَنْ تَأْتِيَهُمُ الْمَلائِكَةُ أَوْ يَأْتِيَ رَبُّكَ أَوْ يَأْتِيَ بَعْضُ آيَاتِ رَبِّكَ يَوْمَ يَأْتِي بَعْضُ آيَاتِ رَبِّكَ لا يَنْفَعُ نَفْسًا إِيمَانُهَا لَمْ تَكُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ أَوْ كَسَبَتْ فِي إِيمَانِهَا خَيْرًا .»..آيا جز اين انتظار دارند كه فرشتگان (مرگ) به سراغ شان ‌آيند، يا خداوند به سوي آن ها بيايند يا بعضي از آيات پروردگارت «و نشانه هاي رستاخيز» بيايد؟ اما آن روز ايمان آوردن افرادي كه ايمان نياورده اند يا در ايمان شان عمل نيكي انجام نداده اند سودي به حال شان نخواهد داشت.»[1]
علي بن ابراهيم قمي هم در تفسير خودش در تفسير آيه «يوم ياتي بعضي ءايات ربك،» روزي كه بعضي از نشانه هاي پروردگار بيايد. از ابي بصير و او از امام باقر ـ عليه السلام ـ روايت مي كند كه حضرت فرمود: اين آيت الهي عبارت است از طلوع آفتاب از مغرب كساني كه در چنين روزي ايمان بياورند ايمان شان بي فايده است.»[2]
نظير اين روايت را بخاري و مسلم هم نقل كرده اند: بخاري از پيامبر اكرم ـ صلي الله عليه و آله ـ نقل مي كند كه ايشان فرمود: «قيامت برپا نمي شود... مگر زماني كه خورشيد از مغرب طلوع كند. در اين هنگام است كه مردم با ديدن چنين صحنه اي همگي ايمان مي آورند اما ديگر ايمان شان نفعي ندارد مگر آن كه از قبل ايمان آورده باشند.»[3]
علامه طباطبائي (ره) نيز مي فرمايند: مسالة طلوع آفتاب از مغرب در روايات بسياري از طرق شيعه و اهل سنت وارد شده است و البته در مضمون آن ها اختلاف فاحشي وجود دارد.
نظريه هاي علمي امروز هم انكار ندارد كه ممكن است روزي كرة زمين بر خلاف حركتي كه تا آن روز شرقي بوده حركت غربي كند و يا دو قطب آن تغيير يافته، شمالي جنوبي شود و يا جنوبي شمالي شود حال يا به طور تدريج هم چنان كه رصدخانه ها آن را پيش بيني نموده اند و يا آنكه يك حادثه جوي اين تحول را يك مرتبه به وجود بياورد. البته همة اين سخنان در جايي است كه در روايات كلمة طلوع خورشيد از مغرب، رمزي از اسرار حقايق نباشد ... [4]
سيد محمد صدر نيز در پايان بحث اين گونه نتيجه گيري مي کندكه: ظاهرا طلوع خورشيد از مغرب از نشانه هاي قيامت است به دليل اين كه اين نشانه در احاديث ارتباط داده شده است به زماني كه ايمان سودي نمي بخشد و اين زمان بنابر تفسير مشهور روز قيامت است .[5]
و اما دستة دوم از روايات: طلوع خورشيد از مغرب را از علائم ظهور حضرت (عج) ذكر كرده اند نظيراين كه ابي حمزة ثمالي از امام باقر ـ عليه السلام ـ سوال مي كند: آيا خروج سفياني حتمي است حضرت در جواب مي فرمايند: بله و نداء آسماني هم حتمي است و طلوع خورشيد از مغرب هم حتمي است و... .[6]
در روايت طولاني ديگري از حضرت امير ـ عليه السلام ـ نقل شده است كه صعصعة بن صوحان پرسيدند: در چه زماني دجال خروج مي كند؟ حضرت بعد از بيان نشانه هائي فرمودند«... بعد طلوع الشمس من مغربها ...» بعداز اين كه خورشيد ازمغرب طلوع كند.[7]
علاوه بر اين كه اين مساله ممكن است از علائم ظهور باشد احتمال ديگري نيز در مسئله قابل طرح مي باشد. و آن اين است كه بگوئيم خورشيد در اين روايات كنايه از خود حضرت ولي عصر(ع‍ج) است چنانكه ملامحسن فيض كاشاني در توضيح روايتي مي نويسد:
«و كانه كني بطلوع الشمس من مغربها في الحديث عن ظهوره ـ عليه السلام ـ كما يظهر من بعض الاخبار.»[8] گويا طلوع خورشيد از مغرب، كنايه از ظهور حضرت مهدي (عج) است همان گونه كه از برخي اخبار هم استفاده مي شود. شايد منظور مرحوم فيض كاشاني از برخي اخبار مطلبي است كه در ذيل خطبة امير مومنان علي ـ عليه السلام ـ صعصعة بن صوحان در جواب سائل از مقصود حضرت امير ـ عليه السلام ـ از جملة «لا تسألوني عما يكون بعد ذلك»

گفت: كسي كه حضرت عيسي ـ عليه السلام ـ پشت سر وي نماز مي گذارد، دوازدهمين نفر از خاندان پيامبر ـ صلي الله عليه و آله ـ و نهمين نفر از فرزندان حسين بن علي ـ عليه السلام ـ است و هم اوست خورشيدي كه از غروبگاهش طلوع مي كند.[9]
بر اين اساس، طلوع خورشيد از مغرب معناي كنايي دارد و در حقيقت تشبيه شده است ظهور حضرت مهدي (عج) به طلوع خورشيد از غروبگاهش. همان گونه كه خورشيد پس از آن كه در شب چهره فرو مي كشد، دوباره در سحرگاهان پرده هاي تاريكي و ظلمت را مي درد. حضرت بقيه الله (عج) نيز پس از طي دوران محنت و محروميت و سپري شدن روزگار غيبت و انتظار ظهور مي كنند، مثل خورشيدي كه جهان را با پرتو حيات بخش خود زنده و روشن مي كنند.[10]
سيد محمد صدر نيز همين احتمال و وجه را تقويت مي كند.[11]
بنابراين در مورد طلوع خورشيد از مغرب دو احتمال است:
احتمال اول: بر اساس برخي روايات طلوع خورشيد از مغرب از نشانه هاي قيامت است، زيرا تنها در آن زمان است كه ايمان آوردن اشخاص سودي به حال شان ندارد و گرنه در زمان ظهور حضرت مهدي ايمان اشخاص قابل پذيرش است.
علامه طباطبايي مي فرمايدبراساس روايات اموري ازقبيل خروج مهدي-ع-‘نزول عيسي وخروج دجال وغيرآن ازعلايم آخرالزمان به شمارآمده است ولي اين كه ازنشانه هايي باشد كه بابروزش توبه قبول نمي شود وايما ن سودنمي بخشد روشن نيست.[12]
احتمال دوم: بر اساس ديگر روايات طلوع خورشيد از مغرب مربوط به عصر ظهور است. كه در صورت پذيرش اين احتمال نيز در مورد آن دو وجه بيان شده است بر اساس يك وجه بايستي روايات را بر ظاهرشان حمل كرد و در نتيجه مراد آن است كه خورشيد از مغرب طلوع مي كند و بنابر وجه دوم، كه مرحوم صدر هم آن را پذيرفته است، مراد از خورشيد، خود حضرت مهدي (عج) است كه از مغرب طلوع و قيام مي كند.

مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه (اندیشه قم)