در قرآن کریم می خوانیم که مقام امامت برای حضرت ابراهیم ـ علیه السلام ـ بعد از مقام پیامبری حاصل شد پس مقام امام از مقام پیامبری با لاتر است در حالی که در روایات زیادی می خوانیم ائمه اطهار ـ علیهم السلام ـ پیامبر نبوده اند بلکه محدث بوده اند و امام باقر ـ علیه السلام ـ صراحتاً حضرت علی ـ علیه السلام ـ را با وزیر سلیمان و ذوالقرنین مقایسه می کنند و تاکید می کنند این دو پیامبر نبوده اند اکنون آن آیه قران با این احادیث چگونه جمع می شوند؟ | کتابخانه مجازی الفبا

در قرآن کريم مي خوانيم که مقام امامت براي حضرت ابراهيم ـ عليه السلام ـ بعد از مقام پيامبري حاصل شد پس مقام امام از مقام پيامبري با لاتر است در حالي که در روايات زيادي مي خوانيم ائمه اطهار ـ عليهم السلام ـ پيامبر نبوده اند بلکه محدث بوده اند و امام باقر ـ عليه السلام ـ صراحتاً حضرت علي ـ عليه السلام ـ را با وزير سليمان و ذوالقرنين مقايسه مي کنند و تاکيد مي کنند اين دو پيامبر نبوده اند اکنون آن آيه قران با اين احاديث چگونه جمع مي شوند؟

در پاسخ به سئوال مورد نظر لازم است به نکاتي به طور اختصار اشاره نمائيم:
الف) مقام امامت همان گونه که در سئوال به آن اشاره شده است برتر از نبوت است. از امام صادق ـ عليه السلام ـ نقل شده که فرمود: خداي تبارک و تعالي ابراهيم را بنده خود برگزيد پيش از آن که پيامبر شود، و او را پيامبر نمود پيش از آن که رسول شود. و او را رسول خود ساخت پيش از آن که خليل شود، و او را دوست گرفت پيش از آن که او را امام قرار دهد، چون همه اين مقامات و مراتب را فراهم آورد فرمود: «اني جاعلک للناس اماما» من تو را امام و رهبر مردم قرار دادم، اين مقام براي ابراهيم بزرگ جلوه کرد عرض نمود: از فرزندام هم به امامت مي رسند؟ خدا فرمود: پيمان من به ستمکاران نمي رسد. شخص غير خردمند نمي تواند پيشواي افراد پرهيزکار و عاقل قرار گيرد و ظالم از نظر خدا، کم خرد است و او نمي تواند در رأس امتي باشد که در بين آنان افراد متّقي و وارسته وجود دارند.[1]
ب) بين سه مقام نبوت، رسالت و امامت فرق است: نبي کسي است که پيام خدا را از خدا دريافت مي کند ولي مسئول ابلاغ آن نيست. رسول پيام خدا را دريافت مي کند و مسئول رساندن آن به مردم است.
امام پيام را از خدا به صورت وحي دريافت نمي کند اما آن چه توسط جبرئيل بر رسول نازل گشته آن را پاسداري و به مردم ابلاغ مي کند بلکه مأمور و مسئول اجراء و انجام پيام حق نيز مي باشد و بدين دليل چون مسئوليت امام از نبي بالاتر است مقام امامت ازرسالت و نبوّت والاتر است. و لذا وجود امام در اجتماع بشري ضروري است. در فرهنگ اسلام لزوم امام تا بدان جاست که در روايت آمده است که: اگر دو نفر وجود داشته باشند يکي از آن دو، رهبر و پيشواي ديگري است.[2] لازم به ذکر است که با اين توضيح گمان نشود که مقام امير المومنين و ائمه اطهار ـ عليهم السلام ـ از پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ بالاتر است چون آن حضرت علاوه بر مقام نبوت و رسالت، مقام امامت را نيز دارا بود.
ج) نکته اي که به نظر مي رسد غفلت از آن باعث ايجاد سئوال مورد نظر شده اين است که به نظر پرسشگر محترم چنين آمده: از آن جا که مقام امامت برتر از نبوت است و حضرت ابراهيم ـ عليه السلام ـ بعد از طي مقام خلّت و نبوت به اين مقام نائل گرديده و قرآن کريم به اين مطلب تصريح دارد در حالي که امامان معصوم ـ عليهم السلام ـ محدّث بوده و به هيچ وجه وحي بر آنان نازل نمي شد و روايات نيز بر اين مطلب صراحت و تاکيد دارند، پس چگونه ممکن است بين آياتي که مقام امامت را برتر از نبوت و به نظر پرسشگر مترتب بر آن مي داند)،و رواياتي که مي گويد ائمه فقط محدث بوده و داراي مقام نبوت نمي باشند. قابل جمع است؟ يعني چگونه کسي که پيامبر نيست و فقط امام است برتر از کسي است که پيامبر است، و داراي مقام بالاتر است در حالي که پيامبر نيست؟
در حالي که ما توضيح داديم و بين مقام امامت و نبوت و رسالت تفکيک قائل شديم. بنابراين مي شود کسي امام باشد در عين حال نبي و رسول نباشد وائمه اطهار ـ عليهم السلام ـ چنين بوده اند. آن بزرگواران محدّث و امام بودند و لذا داراي مقامي بوده اند که به جزء انبياء او لو العزم بقيه انبياء عظام فاقد آن بوده اند.
پس معناي اين که مقام امامت از نبوت برتر مي باشند اين نيست که امامان ما ازمقام نبوت نيز برخوردارند و هيچ کس چنين ادعايي نکرده است و اصولا مقام امامت مترتب و فرع بر نبوت نيست و ملازمه بين اين دو مقام وجود ندارد تا بگوئيم: رواياتي که دلالت دارند حضرت علي ـ عليه السلام ـ همانند و زير سليمان و يا ذو القرنين مي باشد، با آياتي که دلالت بر برتري مقام امامت بر نبوت دارند، منافات دارند. بلکه در قرآن و روايات تصريح به خاتميت نبوت رسول اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ شده است در حالي که امامت جريان دارد و يک حقيقت هميشه جاري تا قيامت خواهد بود. بر اين اساس مي شود کسي امام باشد و مقام اش برتر از نبي باشد در حالي که داراي مقام نبوت نيست و تنها از مقام امامت که برتر از نبوت است برخوردار باشد.
نکته اي که نبايد از نظر دور داشت اين است که در بحث مفاضله بين ائمه اطهار و انبياء عظام الهي نيز اقوال مختلفي وجود دارد و افضليت و برتري آن بزرگواران يک مسأله اجماعي نمي باشد که عالم جليل القدر شيخ مفيد قدّس سرّه درکتاب شريف « اوائل المقالات» به آن اشاره نموده است: «عده اي از علماء اماميه قطع و يقين به برتري ائمه اهل بيت پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ بر همه انبياء غير از نبي مکرّم اسلام حضرت محمد ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ دارند. و گروهي اعتقاد دارند که ائمه اطهار بر همه انبياء عظام به جز او لوالعزم از آنان، برتري و فضيلت دارند. و جماعتي قائل به برتري همه انبياء بر امامان هستند. و اين بابي است که در ايجاب و منع آن براي عقول ( عادي) مجالي نيست. و بر هيچکدام از اقوال سه گانه هم اتفاق نظر و اجماعي وجود ندارد. و تنها رواياتي از پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ درباره امير المومنين و ائمه از فرزندان او (به ما رسيده) است و (نيز) رواياتي از ائمه راستين بعد از آن حضرت. و (لکن) در قرآن مواردي (مثل آيه مباهله که علي ـ عليه السلام ـ نفس پيامبر اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ شمرده شده است) وجود دارد که نظريه اول را تقويت مي کند.[3] زيرا در برتري رسول اکرم ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ بر همه انبياء عظام جاي ترديد نيست و علماء اسلام اتفاق نظر دارند وقتي امير المومنين ـ عليه السلام ـ به نص قرآن و ائمه اطهار به تبع آن بزرگوار، نفس پيامبر باشند، داراي همه فضائل آن حضرت به جز نبوت هستند، پس آن ها نيز بر همه انبياء برتري دارند.

مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم (اندیشه قم)