آیا از لحاظ منطقى، احتمال نجات من که مالکى مذهب هستم؛ بیشتر نیست؟ زیرا من علاوه بر حضرت على(ع) سایر صحابه را نیز دوست دارم در این صورت هر یک که اهل نجات باشند من هم اهل نجاتم. | کتابخانه مجازی الفبا

آیا از لحاظ منطقى، احتمال نجات من که مالکى مذهب هستم؛ بیشتر نیست؟ زیرا من علاوه بر على(ع) سایر صحابه را نیز دوست دارم در این صورت هریک که اهل نجات باشند من هم اهل نجاتم.

آنچه از دیدگاه علوم منطقى مسلم است؛ این است که عمل کردن به محتملات نجات و سعادت ضریب خطا و گمراهى را کاهش مى‏دهد. این اصل نه تنها در منطق، بلکه در مباحث فقهى نیز جایگاه ویژه‏اى دارد و از آن به عنوان "اصالة الأحتیاط" یاد مى‏شود؛ یعنى ما در هنگام تردد میان دو امر، جانب احتیاط را پیش گرفته و اگر ممکن است هر دو را و در غیر این صورت آنچه که نزدیک‏تر به واقع است را برگزینیم؛ مانند کسى که در وجوب نماز جمعه یا ظهر، در ظهر جمعه شک دارد، اما براى اطمینان از عمل به آنچه که خداوند طلب کرده است هر دو را به جا مى‏آورد. این در صورتى است که امور محتمل و مردد با هم متباین و متناقض نباشند؛ زیرا در این صورت جمع بین آنها از لحاظ عقلى محال و ممتنع است؛ مثل کسى که مى‏گوید اکنون هم شب است و هم روز یا هم روشن است و هم تاریک؛ چرا که واقعیت شب و تاریکى چیزى است مغایر با واقعیت روز و روشنایى و در واقع شب و تاریکى همان نبود روز و روشنایى است و مشخص است که بود و نبود یک چیز در آن واحد قابل اجتماع نیستند. در فرض سؤال نیز باید گفت که گرچه حب علی (ع) با حب صحابه منافاتی ندارد اما ابراز مودت و محبت قلبى نسبت به على علیه السلام و مخالفان آن حضرت حتی اگر از صحابه باشند، در آن واحد؛ به نحو یکسان چگونه ممکن است؟! آیا دوستی دو ایده و تفکر متقابل امکان پذیر است!.

بنابر مسلمات منطقى، عمل کردن توأم به آن چیزهایى که امکان نجات آدمى را در پى دارند؛ موجب دفع ضرر محتمل خواهد بود. مثل شخصى که نمى‏داند در ظهر جمعه، نماز جمعه واجب است یا نماز ظهر؛ از این رو براى درک حکم واقعى خداوند متعال و عمل به آنچه که موجب نجات او است؛ هر دو را به جا مى‏آورد. یعنى هم نماز ظهر را مى‏خواند و هم جمعه را.

این عمل منطقى، همان چیزى است که در مبانى فقهى، تحت عنوان "اصالة الاحتیاط" [1] از آن یاد مى‏شود و دفع ضرر احتمالى را در پى دارد. ضررى که از عمل نکردن به مقتضاى حکم واقعى الهى، ایجاد مى‏شود.

این درجایى است که دو امر مورد نظر، تنافى ذاتى، با هم نداشته و ضد عام یا ضد خاص همدیگر نباشند.

اما اگر چنین شد؛ و تنافى و تباین حقیقى میان دو مطلب، استوار بود؛ جمع آنها محال و غیر ممکن است. چرا که اساس وجودِ هر یک، وجودِ دیگرى را نفى مى‏کند. مثل اینکه شخصى، علم به وجوب جهاد دارد، اما در موقعیتى قرار گرفته است که در اثر تبلیغات و دروغ‏هاى سیاسى، جبهه‏ى حق را نمى‏شناسد. چنین شخصى نمى‏تواند براى عمل به حکم قطعىِ جهاد، نیم روزى را در جبهه‏ى "الف" بجنگد و گروهى را از جبهه‏ى "ب" بکشد و در نیمه‏ى دیگر روز، عکس این کار را بکند.

زیرا هر چند که وى، با فرض فوق، یقیناً در جبهه‏ى حق شمشیر زده است؛ اما مخالفت او با جبهه‏ى حق و همراهى‏اش با عوامل باطل نیز یقینى است.

در پاسخ به سؤال فوق، باید گفت که تصور شما از فقه مالکى و فقه علوى چیست؟! اگر تصور شما از فقه علوم، همان باشد که خود امام مالک ابن انس معتقد بودند؛ پاسخ به گونه‏اى است و در غیر این صورت به گونه‏اى دیگر.

ایشان چون دیگر شیعیان، على علیه السلام را به عنوان امیرمؤمنان و امام مسلمین پذیرفته‏اند. در شعر منسوب به وى آمده است:
"آل علىٍّ شیعة الرّحمان" [2]
وى در تفسیر آیه‏ى "و من یطع الله..." مى‏گوید:
"شهدا یعنى على (ابن ابى طالب) جعفر (طیار) حمزه (عموى پیامبر) حسن و حسین‏علیهم السلام، زیرا ایشان سروران شهدا هستند." [3]

ابراز مودت مالک ابن انس، نسبت به على علیه السلام منحصر نبوده بلکه وى خاندان على علیه السلام را برگزیدگان خداوند روى زمین مى‏دانستند. از این رو درباره‏ى امام صادق علیه السلام مى‏گوید:

"چشمان من کسى با فضیلت‏تر از جعفر ابن محمد علیها السلام را در زهد، عبادت و تقوا ندیده است." [4]

امام مالک ابن انس افزون بر اینکه خود، امام على علیه السلام را مى‏ستوده؛ با دشمنان او دشمنى مى‏کرده و دوستدارانش را دوست مى‏داشته. وى کسانى را که برخلاف روش فقهى ایشان اجتهاد مى‏کردند؛ مورد نکوهش قرار مى‏دادند. از این رو، وى درباره‏ى ابوحنیفه مى‏گوید:

"کسى در اسلام زاده نشده که به اندازه‏ى أبى حنیفه مضر به حال مسلمین باشد." [5]

پس با توجه به گفته‏هاى امام مالک، باید گفت که فقه مالکى در پایه و بنیان با پذیرش دشمنىِ با على‏علیه السلام مخالف است. از سوى دیگر در ابتداى بحث گفتیم که به هم پیوستن چیزهایى که با هم سنخیت دارند و در یک راستا هستند؛ ضریب خطا را کاهش داده و احتمال رسیدن به واقعیت را مى‏افزاید.

اما در مواردى که امور مورد نظر از متقابلان منطقى باشد، اساساً جمع بین آن دو ممکن نیست، چه رسد به اینکه موجب هدایت و راهیابى انسان نیز بشود.

براى روشن‏تر شدن تقابل، لازم است تا مثالى بزنیم. پذیرفتن دو امر متقابل، مثل این است که شخص بگوید، الآن هم روز است و هم شب. نتیجه این خواهد بود که آنچه حاصل شده، نه روز باشد و نه شب. زیرا واقعیت روز چیزى است که واقعیت شب را نفى مى‏کند و یا به عبارتى دیگر، شب همان نبود روز است.

مورد سؤال نیز از همین قبیل است. یعنى گرچه حب علی (ع) با حب صحابه منافاتی ندارد اما ابراز مودت و محبت قلبى نسبت به على علیه السلام و مخالفان آن حضرت حتی اگر صحابه باشند، در آن واحد؛ به نحو یکسان چگونه ممکن است آیا دوستی دو ایده و تفکر متقابل امکان پذیر است. واقعیتى که على علیه السلام بدان اصرار مى‏ورزد و در پى آن است؛ چیزى است غیر از آنچه که مخالفین وى دنبال مى‏کنند.
منابع و مآخذ
1. روضة الواعظین، محمد ابن فتال النیشابورى، متوفى 508 ه ق، منشورات الرضى، قم.
2. مناقب آل أبى طالب، ابن شهر آشوب، چاپخانه‏ى حیدریه، نجف، سال 1956م.
3. تاریخ بغداد أو مدینة السلام، أبى بکم أحمد ابن الخطیب البغدادى، تحقیق مصطفى عبدالقادر، نشر محمد على بیضون، چاپ اول، سال 1417 ه ق.
4. الموجز فى اصول الفقه، شیخ جعفر سبحانى، نشر مؤسسه امام صادق علیه السلام چاپ دوم، سال 1420 ه ق.

اسلام کوئست نت