چرا دین کامل به طور دفعى و یکجا ارسال نشد و اساساً چه ضرورتى براى تدریجى بودن وجود داشته است؟! | کتابخانه مجازی الفبا

چرا دین کامل به طور دفعى و یکجا ارسال نشد و اساساً چه ضرورتى براى تدریجى بودن وجود داشته است؟!

تدریجى بودن دین امرى است که تابع توان فکرى و روحى انسان از یکسو و نیازها و ابتلاءات دنیوى و اجتماعى او از سوى دیگر است. از این رو چون بشر اولیه توان فکرى لازم را نداشته است، نمی‌‏توانسته معارف اعصار بعد را دریافت کند و هکذا بشر قبل از بعثت رسول الله(ص) توان فکرى و معنوى لازم براى تعالیم ایشان را نداشته‌اند. چنانچه بشر اولیه که به صورت خانواده‌اى می‌‏زیسته‌‏اند و نیازى به زندگى اجتماعى و ارتباطات آن نداشته‌‏اند، توان فهم و نیازى به دریافت تعالیم و احکام اجتماعى برایشان متصور نبوده است؛ و زندگى اجتماعى محدود قبل از اسلام، نیازى به این تعالیم گسترده احساس نمی‌کرده‌‏اند. از این رو آموزش و تعالیم مافوق فکر و توان آنها و نیز احکام غیر لازم آنها، امرى لغو و عبث، بلکه تعلّم و تفهیم آنها تکلیف بمالایطاق است. لکن پس از سیر لازم جوامع و تعالى فکرى و روحى بشر، قوانین و معارفى در اختیار او نهاده شد که تا روز قیامت، بر آن مدار می‌‏تواند مدارج ترقى و تعالى دنیوى و اخروى خود را بپیماید.

هدف از تشریع دین و جعل تکلیف هدایت بشر به سمت تعالى و ترقى او و رهانیدن او از قیود دست و پاگیر دنیا و سیر دادن او به سمت انسانیت واقعى او است. از سوى دیگر توان عقلى و روحى افراد از یکسو و نیازهاى او از سوى دیگر، در حال تعالى و تکامل و تحول است و از همان ابتدا توان دریافت آخرین تعالیم را نداشته است. انسان نسبت به سیستم اطلاع رسانى وحى الاهى بسان کودکى است که در مراتب اولیه باید فقط برخى مفاهیم و سپس برخى حروف و اعداد را بیاموزد تا مهیاى تعلیم و تربیت گردد؛ سپس مدارج علمى را با طول و تفاصیل و لوازمش یکى پس از دیگرى با موفقیت طى کند، تا به آن جا برسد که بتوان به او فارغ التحصیل و محقق اطلاق کرد. پس دیگران از ماحصل تلاشش استفاده کرده و از او بهره گیرند. همان گونه که در سال اول ابتدایى، نمی‌‏توان مطلب سال دوم را به کودک آموخت و نیز در سال دوازدهم نمی‌‏توان تعالیم دانشگاهى را به او آموزش داد و...، این بشر در مراحل اولیه نمى‏توانست و نیازى نداشت که تعالیم و احکام انبیای آینده را دریافت کند و امم سالفه توان دریافت، تعالیم و احکام ختمى مرتبت (ص) را نداشته‌‏اند.
علاوه بر امر فوق، محدودیت عمر انبیا (ع) و توان روحى و فکرى آنها، عامل دیگرى براى تدریج در امر تکمیل دین بوده است. گرچه این امر مسلم است که هر نبى، نسبت به معاصران خود از هر جهت افضل و اکمل و اعلم بوده است. از این رو پیامبر (ص) می‌‏فرمایند: "خداوند هیچ پیامبرى را برنینگیخت مگر آن که عقل خود را به کمال رسانده باشد و (توان روحى و) عقلى‏اش از عقول تمام امتش افضل و فراتر، باشد."[1]
نیز امام عسکرى (ع) مى‏فرمایند: "خداوند قلب و روان پیامبر (ص) را بهترین و با ظریف‏ترین قلوب یافت، پس او را براى پیامبرى انتخاب نمود."[2] پس از آن جا که شناخت دقیق سعه ی عقل و فهم شرح و صدر بشر امرى باطنى است، این "خداوند است که مى‏داند رسالتش را در کجا (و چه شخصیتى) قرار دهد."[3] و توان انتخاب و نصب نبى (ص) و حتى امام (ع)، در بشر مفقود است. به همین جهت مقدار تعالیم و کیفیت آنها و نیز زمان تجدید شرایع و نسخ شریعت قبلى، همه منوط به حکمت و علم و اذن الاهى است و قضاوت و تعیین آن، از توان بشر خارج است.

از سوى دیگر محدودیت تبلیغ و نشر و اطلاع رسانى در امم سالفه مانع از این بود که یک دین براى تمامى اعصار باقى بماند و به دست همه ی آحاد بشر برسد. به خصوص که این محدودیت حفظ و ثبت و اطلاع رسانى از یکسو و بُعد از زمان نبى از سوى دیگر، سبب سهو و نسیان یا تحریف عمدى از سوى بزرگان قوم در مورد تعالیم و احکام الاهى مى‏گشت و غرض هدایت مردم، به واسطه ی آن شریعت نابود مى‏گشت. اما پس از اسلام به خصوص به سبب تأکید این دین بر "کتابت" و حفظ مواریث گذشتگان و گسترش تجارت و داد و ستدهاى فرهنگى، این معضل برداشته شد.

اینها همه یک طرف و مقطعى بودن برخى از احکام و شرعیات، در طرف دیگر. مثلاً برخى از تحریم‏ها براى یهود جنبه ی تنبیه و تعزیر داشتند و با بعثت مسیح (ع)، آن تحریم‏ها برداشته شد.[4]

دین اسلام نیز از این امر مستثنى نبود، از این رو در طول 23 سال و به تدریج به تکامل رسید و در این میان، برخى احکام مثل حرمت شراب و قمار و نیز حد زنا و... به تدریج بیان گردید و مناسک الاهى حج تمتع در آخرین حج پیامبر (ص)؛ - یعنى در سال دهم هجرى (23 بعثت) - آموزش داده شد و به مرحله اجرا در آمد، و برخى دیگر مثل صدقه هنگام نجوى، نسخ شدند.[5] زیرا این امر از دید هیچ حکیمى و هیچ سیاستمدارى مخفى نیست که زیر و رو کردن افکار و حالات و رفتار قومى که عمرى به آنها خو گرفته‏اند و سینه به سینه از نیاکانشان به نسل بعد منتقل کرده‏اند، کارى نیست که یک شب امکان تحقق داشته باشد به ویژه اگر روح عصبیت جاهلى بر آنها حاکم باشد.

آرى! پیامبر (ص) توان دریافت یکجاى آن را در شب قدر یا در شب معراج داشت، اما سایرین که این توان روحى و عقلى را تحصیل نکرده بودند تا به یکباره متحول شوند و یکجا همه را آموزش بگیرند و به کار بندند. چنانچه امام على (ع)، نیز در رفع بدعت‏ها، با همین مشکل روبرو شدند و توان و فرصت اصلاح امت را از ایشان سلب کردند. این معضل تا آخر عمر نبى (ص) نیز ادامه داشت و گرچه قرآن کامل گردید، اما تفسیر و تبیین تمامى آن در خور فهم و یا مورد ابتلا ی مردم نبود.

از این رو تعالیم ناب اسلامى در سینه ی گشاده ی (ع) به ودیعت نهاده شد تا او مرشد مردم و مبین احکام و معارف گردد و این امر از او به سایر ائمه (‏ع) واگذار شد. ائمه (‏ع) همّ و غمّ خود را به کار بردند تا شاگردانى را بپرورانند و امت را به گونه‏اى پرورش دهند که بتوانند با مراجعه به کتاب و سنت، روش و منش و تعالیم نبى (ص) و ائمه (‏ع) راه خود را در فراخناى تاریخ تا عصر ظهور بیابند و نیازهاى علمى، فکرى، اخلاقى و شرعى خود را برطرف نمایند. به خصوص که منبع اصیل وحى؛ یعنى قرآن تاکنون از هرگونه تغییر و تحریف مصون مانده و ملاک تمیز احادیث جعلى از صحیح نیز مى‏باشد.

سیره ی علمى علمای شیعه به اثبات رسانیده است که این دین، دین کامل بوده و تا روز قیامت مى‏تواند جوابگوى نیازهاى دنیوى و معنوى بشر باشد و اگر دشمنان سد راه نشوند، مى‏تواند قسط و عدالت و صلح و صفا را در سراسر گیتى بگستراند. گرچه بنا به وعده الاهى اینها دست از ممانعت و کارشکنى بر نخواهند داشت، تا این که به ید تواناى مصلح موعود (عج) از سر راه برداشته شوند و عدالت در سراسر گیتى گسترش یابد.

منابع و مآخذ:
1. سبحانى، جعفر، الالهیات، ج 3، ص 64 - 22 ، ص 528 - 485 ، ص 225.
2. شیروانى، على، درسنامه ی عقاید، ص 128 ، 161 - 165.
3. مصباح یزدى، محمد تقى، آموزش عقاید، ج 1 و 2، درس 29 ،31 ،35.
4. مصباح یزدى، محمد تقى، راه و راهنماشناسى، ج 4، ص 1 - 55 ؛ ج 5، ص 13 - 56 ، 177 - 189.
5. مطهرى، مرتضى، خاتمیت، صص 37 - 63 ، 99 ، ص 143 - َ163.

اسلام کوئست نت