جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از گذشته تاکنون، نظرات متضادی درباره­ ی این تفسیر بیان شده است؛ عده‌ای کتاب را مخدوش و عده‌ای موضوع می‌دانند، عده‌ای نیز کتاب را به تصریح یا اشاره، معتبر دانسته‌اند. برخی نیز در تحقیقات جدیدی این اثر را از تألیفات ناصر للحق اطروش، حاکم طبرستان برشمرده‌اند که بر اثر خطا، به امام یازدهم شیعیان امامیه (ع) منسوب شده است. با توجه به اهمیت کتاب تفسیر منسوب به امام حسن عسکری (ع)، اکنون لازم است درباره ­ی تفسیر عسکری، تحقیقات بیشتر و جدیدتری صورت گیرد. بنابراین پژوهشگران علاقه­ مند به این حوزه، نیازمند به مأخذ‌شناسی پیرامون این تفسیر هستند و باید بدانند که چه تعداد آثار مستقل و غیرمستقلی در دهه‌های اخیر درباره ­ی تفسیر منسوب به امام عسکری(ع) نگارش یافته است و جدای از آن، به چه منابع مرتبط دیگری می‌توانند مراجعه نمایند. در پژوهش حاضر، ضمن طرح مقدماتی به معرفی توصیفی 46 اثر مستقل و نیز معرفی شناسنامه‌ای 90 اثر مرتبط با تفسیر عسکری پرداخته شده است.

در میان تراث تاریخی و حدیثی امامیه با بخشی از روایات مواجه میشویم که خوارق عادات، کرامات و مناقب امام حسن عسکری(ع) را با هدف اثبات امامت و حقانیت ایشان نقل میکنند .این روایات باید مانند دیگر احادیث که حاکی از قول و فعل ائمه(ع) می‌باشند از منظر تاریخی و روایی، سند، متن و محتوای آنها مورد نقد، بررسی و تحلیل قرار گیرند. در این پژوهش برای آگاهی از این خوارق عادات و کرامات که با توجه به موضوع بحث و پس از استخراج نمودن 143 روایت از منابع روایی و تاریخی که جنبه تکوینی داشتند تعداد20 روایت پس از حذف موارد تکراری انتخاب نموده و مورد ارزیابی قرار دادیم که نتیجه بدست آمده این بود که تمامی این 20 روایت ضعیف بودند مبنای ما در این اعتبارسنجی موثوق الصدوری بودن روایات است. دلیل عمده اینکه ما قائل به ضعیف بودن این دسته از روایات شدیم اشکالات اساسی است که یا به مولف متون دلائل نگاری و یا به خود کتب وارد است و یا به سند روایات از جهت صحت وضعف، ثقه و غیرثقه بودن و یا از جهت متن و محتوای روایت وارد میباشد.

کتاب تفسیر منسوب به امام حسن بن علی عسکری(ع) یا تفسیر ابومحمد اطروش، از تفاسیر مأثور متقدم شیعه است؛ که از دیرباز میان اندیشمندان شیعه امامیه، مخصوصاً علمای متأخر، مورد مناقشه و گفتگو بوده است؛ و حتی عده‌ای، آن را به نسبت امامیین عسکریین(ع)، جعلی و موضوع می‌دانند. مناقشات دربارۀ این کتاب، چند بُعدی است؛ یعنی هم شامل تاریخ تألیف و انتساب کتاب به مؤلف می‌شود، و هم شامل اسناد، راویان و محتوای کتاب می‌شود. بنابراین لازم است این تفسیر از جهات گوناگون مورد بررسی قرار گیرد؛ که یکی از این ابعاد، بررسی رجالی راویان این اثر است؛ تا مشخص شود که سلسله اسناد تفسیر چگونه هستند؟ آیا در این سلسله راویان، افتادگی و اضطرابی وجود دارد؟ و نیز، وضعیت رجالی این راویان چگونه می‌باشد؟ چون بررسی راویان اسناد تفسیر تا شیخ صدوق، در مقالات دیگری پرداخته شده، در نوشته حاضر، فقط به بررسی رجالی ده تن از راویان اسناد این تفسیر، از شیخ صدوق تا عسکری اطروش پرداخته شده است. در این بررسی رجالی راویان، مشخص شد که غالب راویان این بخش از اسناد تفسیر، در منابع امامیه، مجهول هستند؛ و مابقی آنها نیز، توثیق نشده‌اند

تفسیر منسوب به امام حسن عسکری (ع) یکی از کتب بسیار مورد اختلاف عالمان شیعی است؛ از یک‌سو از حیث اقوال عالمان گران‌قدری در طیف مخالف یا موافق این کتاب قرار گرفته‌اند و از سوی دیگر هر کدام از این طایفه دلایل متقنی ارائه کرده‌‌اند. ازآنجاکه برخی از روایات این کتاب تفسیری در مباحث فقهی و اصولی مورد توجه واقع شده است، لازم است میزان اعتبار این تفسیر با مطالعۀ اقوال و دلایل هر کدام از طرفین بررسی شود. مسئلۀ مقاله حاضر این است که تفسیر منسوب به امام حسن عسکری (ع) تا چه میزانی معتبر و متقن است؟ یافته‌های پژوهش نشان از آن است که دلایل قایلان به اعتبار از اتقان بیشتری برخوردار است و این تفسیر با وجود داشتن ایراداتی، از حیث سند و حجیت معتبر است. وجه تمایز این نوشتار، تحقیق جامع در اقوال علما و معظم دلایل آنان در اعتبار و اعتبار‌نداشتن این کتاب است که سعی شده است به گونۀ فراگیر به آن پرداخته شود.

تفسیر منسوب به امام حسن‌بن‌علی عسکری(ع) از تفاسیر روایی متقدم شیعه در قرن سوم است که از جهات مختلفی مناقشه‌آمیز است و توسط برخی از اندیشمندان متقدم و متأخر امامیه نقد و گفت‌گوهای انتقادی شده است. باتوجه‌به برخی مطالب سست و نادرستِ موجود در این تفسیر و نیز مناقشات راجع به آن و مخصوصاً روشن‌شدن عدم‌انتساب تفسیر به امام یازدهم(ع)، اکنون این سؤال به وجود می‌آید که اگر تفسیر کنونی برای امام حسن عسکری(ع) یا پدر بزرگوارشان نیست، پس مؤلف کتاب کنونی تفسیر چه کسی است؟ چه دلایلی وجود دارد که نشان دهد تفسیر کنونی متعلق به شخص به‌خصوصی است؟ یا اینکه این کتاب با فرض عدم‌انتساب به امامین عسکریین(ع)، به‌نوعی مجهول‌المؤلف است؟ نوشتار حاضر طی مقدماتی به شناسایی مؤلف این تفسیر می‌پردازد و با دلایل و شواهدی از متن خودِ تفسیر و اسناد تاریخی دیگر نشان می‌دهد که مؤلف تفسیر کنونی در واقع حسن‌بن‌علی عسکری، ملقب به ناصر للحق اطروش، امام زیدیه و حاکم علوی طبرستان است.