مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

به نظر دریدا، هوسرل برای بنا کردن پدیده شناسی به خلوص منطقی معنا نیاز دارد و این مهم را از همان ابتدای کار خویش با تفکیک نشانه های بیانی از نشانه های اخباری تضمین می کند. در بیان، قلمرو معانی افلاطونی به رسمیت شمرده می شود و زبان در این جا وظیفه بیان حقایق ایده ال پدیده شناختی را بر عهده می گیرد. اما دریدا با رد استدلال های هوسرل در تفکیک بیان از اخبار و نشان دادن وجوه ناسازه وار برنامه هوسرل، پروژه پدیده شناسی را ناممکن اعلام می کند. در این مقاله می خواهیم به نقد و ارزیابی تحلیل های دریدا بپردازیم.

هوسرل ـ حداقل در دورة سوم حیات فکری خود ـ متقاعد شده بود که سوژه در مرکز فلسفه قرار گرفته است و فلسفه چیزی نیست جز شناخت اگو. همین شاخصة دکارتی، هوسرل را به یکی از سرآمدان اندیشه مدرن بدل می سازد. اما در دوره معاصر، این اگوی مرکزی و همراه با آن اندیشه مدرن توسط پساساختارگرایان همواره به چالش کشیده شده، و در این میان بحث های لکان به خاطر تمرکز بر روان کاوی و نیز تقدم زمانی آن بر دیگر نوشته های پساساختارگرایانه حایز اهمیت است، افزون بر این که جدال هوسرلی ـ لکانی را می توان نماینده ای از جدال فراگیرتر بین مدرنیسم و پست مدرنیسم دانست. در این مقاله، ابتدا به ایدة مرکزی لکان در نفی و انحلال سوژه دکارتی می پردازیم و سپس با توضیح نظریات هوسرل، خواهیم دید که وی چه راه برون رفتی در مقابل قواعد بازی روان کاوی لکان ارایه می دهد. هوسرل با تقلیل پدیده شناختیِ رویکرد طبیعیِ نهفته در بطن علوم طبیعی (ازجمله روان کاوی) پدیده شناسی را در بعدی متمایز و در جایگاهی برتر نسبت به این علوم قرار می دهد. بار این دفاعیه را فرایند برکشیدن اگوی تجربی به اگوی استعلایی به دوش می کشد.

هوسرل و اشتراوس دو فیلسوفی هستند که درصدد اصلاح تفک ر فلس فی و به تبع آن فلسفه سیاسی برآمده اند؛ اما علی رغم اشتراک نظر در هدف و مبانی، چگونه و چرا هوسرل را در صف خط شکنان مبارزه با فلسفه متافیزیکی به اصطلاح سن تی و اشتراوس را در نقطه مقابل او و رهبر فلسفه گرایی سنتی و محافظه کارانه به شمار می آورند؟ مطابق با روش اندیشه شناختی توماس اسپریگنز، هر چند این استاد و شاگرد آلمانی تبار، دارای دغدغه ای مشترک در باب افول تفکر حقیقت جوی فلسفی اند اما درک متفاوت آن ها از ریشه های این بحران و نیز تصور حالت کمال مطلوب، مختوم به فلسفه های سیاسی متفاوت و بسا متضاد شده است. برخلاف هوسرل که نوعی اصالت انسان و تفاهم بین الاذهانی را بستر فکری و فرهنگی طرح خود؛ یعنی پدیدارشناسی قرار می دهد، اشتراوس از سرشت طبیعی امور سیاسی و محکوم بودن فلسفه سیاسی به قواعد خارج از کنترل انسان سخن می گوید. در نتیجه از پدیدارشناسی هوسرل گونه ای فلسفه سیاسی پسامتافیزیکی منتج می شود، که امور سیاسی را در بطن زندگی روزمره و تعاملات و تفاهمات اجتماعی و تاریخی می یابد؛ اما اشتراوس با تکیه بر فلسفه سیاسی کلاسیک، محتاطانه به دنبال پاسخ گویی به سوالات بنیادین و فراگیر سیاست، در ضمن کاوش مستمر و فروتنانه در برابر سرشت امور سیاسی است.

سیر تطور مفهوم «اگو[1] » در اندیشه هوسرل به مانند سایر مفاهیم موجود در تفکر او تحت تأثیر تحولات فکری اوست. این مقاله در سه فصل براساس سه دوره فکری اندیشه هوسرل جایگاه عنصر «اگو» را مورد تحلیل قرار داده است. به منظور درک بهتر اگوی هوسرلی در بستر معرفت شناسی غربی با نگرشی تطبیقی، این مسئله را در سه دوره مورد بررسی قرار می دهیم. در دوره اول که تحت عنوان دوران ضدیت با کانت و همنوایی با هیوم از آن یاد می شود، هوسرل حضور یک من در جریان اندیشه را منتفی می داند. سپس در دوران دوم التفات به نگرش کانتی و تبعیت از آن به زیرنهادی برای عادات و افعال قایل می شود که با التفاتی که به اشیا دارد به ادراک آنها می پردازد و همان من می اندیشمی است که کانت آن را همراه همیشگی ادراکات می داند و در نهایت دوران سوم با فراروی از اندیشه کانتی و پردازش اگو استعلایی مطلق و تأثیرپذیری از اندیشه هگلی آغاز می شود اگوی این دوران کم کم با ورود به عرصه های فرهنگ و تاریخ خود را از خود تنها انگاری حاکم بر اندیشه های سوبژکتیویستی رهایی می بخشد.

مولف در این رساله کوشیده نقد پدیدارشناختی هوسرل از تجربه گرایی هیوم را به طور مختصر مورد بررسی قرار دهد. در این بررسی، سه هدف عمده مورد توجه بوده است که هر کدام ارتباطی درونی با یکدیگر دارند: در وهله اول مولف کوشیده روایتی نقادانه از فلسفه هیوم عرضه کند و امکانات پدیدارشناختی نهفته در آن را مورد توجه قرار دهد. در عین حال تلاش شده شباهت های نظام مند موجود میان فلسفه های هیوم و هوسرل تحلیل شوند و در همان حال نقطه تمایز آن ها (که همان نظریه انتزاع و تصورات کلی باشد) مورد تاکید قرار گیرد. در نهایت نیز قصد بر آن بوده که ایده پدیدارشناختی تکوینی هوسرل متاخر مورد توجه قرار گیرد و نشان داده شود که فهم درخور این پدیدارشناختی، در گرو آگاهی از نظریه های تجربه گرایانه هیوم بوده که توسط هوسرل اتخاذ شده ، گسترش یافته و در برخی موارد حتی کاملا متحول شده اند.

چکیده (فارسی): در این رساله سعی شده است ’حقیقت علم‘ از منظر دو فیلسوف بزرگ غرب و عالم اسلام یعنی هوسرل و صدرالمتألهین مورد مقایسه و تطبیق قرار گیرد. به جهت پیچیدگی این مسأله، فیلسوفان غربی بحث را به منشأ معلومات کشاندند. گویی در نظر آنان با روشن شدن منشأ و خاستگاه علم، بالطبع حقیقت علم نیز در ضمنِ حصول خود علم روشن می شود. فلاسف? اسلامی پس از تعریف علم و اثبات وجود ذهنی، ذات علم را حقیقت ذات الاضافه دانستند یعنی علم کیفیتی است که دارای اضافه است. در فلسف? غرب، نیز اصطلاح حیث التفاتی که اول بار برنتانو آن را صراحتاً اعلام کرد، بیانگر حقیقت علم است که رابط? میان فاعل شناسا و متعلق شناساست. هوسرل که شاگرد برنتانو بود برای توضیح ماهیت و چیستی علم از آن اصطلاح استفاده کرد. به نظر می رسد در این مسأل? مهم فلسفی که از قدیم مورد بحث متفکران در نحله های مختلف فلسفی بوده است، می توان به وجود تشابهات و توازی فکری میان صاحب نظران غرب و شرق پی برد. در این باره بخصوص بین هوسرل و صدرالمتألهین این انطباق و تشابه دیده می شود. هوسرل با طرح حیث التفاتی آگاهی حقیقت علم را توصیف می کند و صدرالمتألهین با اصطلاح انشاء نفس پرده از حقیقت علم بر می دارد. با وجود این که دو فیلسوف مورد نظر ما وابسته به دو فرهنگ و سنت فلسفی مختلف بوده و مبادی و مقاصد و غایت های متفاوتی نیز دارند، اما در این مسأله پس از مقایسه و مقارن? همراه با تحلیل ، روشن می شود که از نظر صورت بحث فلسفی در یک راستا اندیشیده اند و دارای تشابهات در این مسأل? فلسفی هستند.

چکیده (فارسی): مسأله زمان یکی از مسائل مهم و اساسی در تاریخ اندیشه بشر است. مفهوم زمان ،مفهومی آشناست به نحوی که همه ی ما آن را می شناسیم ولی کنه و حقیقت آن در غایت خفا و ابهام است.به همین دلیل ،در طول تاریخ فلسفه فیلسوفان به شیوه متفاوتی به این مسأله پرداخته اند.رساله ی حاضر به بررسی دیدگاه هوسرل درباره زمان اختصاص یافته است. هوسرل به عنوان یک پدیدارشناس زمان را در ارتباط با آگاهی مورد مطالعه قرار می دهد. تبیین هوسرل از زمان – آگاهی را می توان تلاشی برای پاسخ به این پرسش که اینکه چگونه در جریان آگاهی ما از اعیان گسترده در زمان آگاهیم تلقی کرد. بنا بر تحلیل هوسرل ساختار سه وجهی ادراک شرط آگاهی ما از سه زمان گذشته، حال و آینده است. مابه واسطه ی یک فعل ممتد ادراک که از سه جزء یادآوری ، انطباع و پیشبینی تشکیل یافته است، قادر به ادراک زمان گشته ایم .علاوه بر این هوسرل به تحلیل جریان مطلق آگاهی که مقوم زمان است نیز می پردازد.