مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

مغولان پیش از تشکیل امپراتوری در یک منطقه جغرافیایی فقیر و فاقد امکانات زندگی می کردند. همچنین ضرورت زندگی دامداری که مبتنی بر ییلاق و قشلاق بود مانع از یکجانشینی آنان می شد و پیوسته با هم و با همسایگان خود در ستیز بودند، آنها بیشتر بر سر تملک نواحی حاصلخیزتر از دشت سوزان و عطش زده خود مبارزاتی طولانی با هم داشتند و بنابراین، هنر و حرفه ی اصلی آنها جنگ و دزدی بود همین مساله در فرهنگ آنان تاثیر بسزایی داشته و بدیهی است عدم یکجانشینی موجب می شد تا نهادهای فرهنگی تشکیل نشود در میان مغولان آیین شمنی حاکم بود که در آن آیین علم و علم آموزی جایگاهی نداشت و بیشتر توصیه به غارت و خونریزی می‌کرد. تا زمانیکه مغولان بر این آیین بودند در ایران علاقه چندانی به امور فرهنگی نشان ندادند اما پس از آنکه مسلمان شدند تحت تاثیر این دین و آموزه های مشوقانه اسلام در تأسیس نهاد های فرهنگی دوره ایخانان داشته‌اند و همچنین وزرای مسلمان به منظور بهره مندی از ثواب اخروی ناشی از تاسیس نهادهای فرهنگی در اسلام و رقابت با وزرای همتای خود نقش بسیار برجسته ای در تأسیس و نهادهای فرهنگی این دوره داشته اند.کارگزاران مسلمان دست به اقدامات عمرانی و فرهنگی زدند بطوری که در ایام حکومت سه ایلخان مسلمان یعنی غازان، الجایتو و ابوسعید، سه نهاد فرهنگی به نام های شنب غازان، ربع رشیدی و سلطانیه تاسیس شد که در مقایسه با ایام پیش از اسلام آوردن ایلخانان قابل توجه است. پیش از این تنها یک نهاد فرهنگی به نام رصدخانه در مراغه ایجاد شد که کارکرد فرهنگی آن عمدتا در حد همان تعیین سعد و نحس ایام بود در حالیکه نهاد های فرهنگی ایجاد شده در دوره مسلمان شدن ایلخانان کارکردهای بسیار وسیع داشت.

تزئین در هنر ایران، هم پیش از اسلام و هم در دوره ی اسلامی همواره از اهمیت خاصی برخوردار بوده است. قرن هشتم هجری یکی از غنی ترین دوره های هنر ایرانی- اسلامی است که پس از حمله ی مغول و به قدرت رسیدن ایلخانیان شکل گرفت. تزئینات معماری این دوره دارای طرح ها و نقوش زیبایی است که در این پژوهش به آن پرداخته شده است.هدف از این تحقیق بررسی عناصر تزئینی معماری ایلخانی از دیدگاه زیبایی شناسانهو کشف روایط پنهان این عناصر بوده است. روش تحقیق توصیفی و روش گردآوری اطلاعات کتابخانه ای و میدانی بوده است. پس از بررسی تزئینات شش بنای ایلخانی مشاهده شد که اصول زیبایی شناسی ایرانی- اسلامی همچون ذره گرایی، پرهیز از فضای خالی، رابطه ی ظرف و محتوا، وحدت در کثرت و کثرت در وحدت و... در این آثار وجود دارد.

با وجود مطالعات گسترده ای که درباره هنر دوران مغول در ایران انجام شده است شناخت ما از تزئینات معماری، به خصوص هنر دیوارنگاری این دوره، بسیار نا چیز است. شاید علت آن تعداد محدود آثار به جا مانده از آن دوران باشد. بیشتر دیوارنگاره ها در بناهایی که کاربری مدرسه- مقبره دارند دیده می شود. از وجود دیوارنگاره ها در کاخ های ایلخانی اطلاعات چندانی در دست نیست و فقط در برخی از منابع به آن ها اشاره شده است.با تمامی این اوصاف، هنر و معماری دوره ایلخانی یکی از اوج های درخشان هنر سرزمین اسلامی ایران است. البته با همه عظمت و شکوه هنر این دوران و علی رغم همه پژوهش های انجام شده در این زمینه، باید اذعان کرد که اقدامات جدی برای مطالعه دقیق این آثار (به صورت موضوعی صورت نگرفته) و هنوز ابهاماتی درباره انواع هنرهای در دوره ایلخانی وجود دارد. وجود مجهولات درباره دیوارنگاری این دوران انجام پژوهش های گسترده تر را در این حوزه ایجاب می کند. امید است این نوشتار سهم اندکی در پاسخ به این ابهامات داشته باشد. با توجه به اینکه دیوارنگاره های این بناها جزء معدود آثار به جا مانده از دوران ایلخانی ست، مطالعه و بررسی آن کمکی شایان به شناخت سیر تحول دیوارنگاره های ایرانی می کند. از این رو، در این پروژه تا حد امکان سعی شده با استفاده از منابع کتابخانه ای و مطالعات میدانی به بررسی نقوش پرداخته شود، سپس، به کمک روش های علمی به بررسی مواد و مصالح به کار رفته و چگونگی اجرای این آثار بررسی شود.این نوشتار در پنج فصل مشتمل بر «کلیات تحقیق»، «سیر تاریخی نقاشی دیواری در ایران»، «نگاهی اجمالی به دوره ایلخانان»، «معرفی پنج بنای ایلخانی در شهر یزد»، «بررسی فنون دیوارنگاره های پنج بنای ایلخانی در شهر یزد» تهیه شده است. که در فصل اول به کلیات تحقیق پرداخته شده است. فصل دوم، مطالعه و بررسی نقاشی در دوره پیش از اسلام و دوره اسلامی در ایران و فصل سوم، دوره ایلخانان از نظر خصوصیت معماری و تغییر و تحولات شهر یزد در این دوره مورد بررسی قرار گرفته است. فصل چهارم، به معرفی پنج بنای ایلخانی، از نظر خصوصیت معماری، بانیان بناها و تزئینات به کار رفته در آن ها پرداخته شده و در نهایت در فصل پنجم شناخت لایه های تشکیل دهنده دیوارنگاره ها، شناسایی رنگ های به کار رفته و بررسی فن اجرای دیوارنگاره ها مورد بررسی قرار گرفت.