مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

آموزة مَنْتْره یا ذکر در ادیان و مکاتب مختلف هندی، به‌ویژه دین هندویی، از اهمیت خاصی برخوردار است. البته برخی از این مکاتب خود مَنْتْره‌ها را دارای نیروهای خارق‌العاده می‌دانند، و برخی نیز نیروی ماورائی آن را به خداوند مرتبط می‌دانند. اهمیت ذکر یا مَنْتْره در هندو صرفاً به خاطر تأثیر معنوی و ماورائی آن نیست؛ بلکه برخی از اذکار و مَنْتْره‌ها در سنت آیین هندویی، در امور دنیوی مانند شفای بیماری و غلبه بر مرگ، کسب ثروت و توانگری و هم‌چنین غلبه بر دشمنان در جنگ‌ها نیز سودمند هستند. به این منظور، پیروان این آیین با شرایط خاص، مَنْتْره‌های مقدس مختلف را به تعداد خاص تکرار می‌کنند تا از اثرات معنوی و روحانی و هم‌چنین دنیوی آن بهره‌مند گردند. البته کاربرد عالی مَنْتْره توسط عارفان و مرتاضان هندو، به‌منظور نائل شدن به مقام معرفت کامل الاهی یا برهمه‌جنانه قرائت می‌گردد، که ثمرة آن مُکشه یا رهایی و نجات کامل از گردونه بی‌پایان زاد و مرگ یا سمْساره است.

موضوع اصلی این نوشتار سیر خداباوری در اندیشۀ هندوان است که به ترتیب تاریخی از خداباوری اقوام هندو ـ اروپایی آغاز و سپس گرایش‌های گوناگون خداباوری (همچون طبیعت‌پرستی، چندگانه‌پرستی، پرستش ربّ الارباب و یکتاپرستی و وحدت‌گرایی) در «وِدَه‌ها» را که کهن‌ترین اثر مکتوب اقوام آریایی است مورد توجه قرار خواهیم داد. خداشناسی «اوپنیشدی» با رویکرد غالب وحدت وجودی و سپس اندیشۀ خدا در «گیتا» با توجه به نگرش‌های سه‌گانۀ موجود در آن، موضوعات بعدی مورد بحث هستند. نوع نگاه به خدا در «دَرْشَنَه‌ها» یا مکتب‌های فکری هندو، به‌ویژه دو مکتب «وِدانته» و «نیایه» که توجه خاصی به الوهیت دارند، موضوعات پایانی این نوشتار هستند. در مجموع چنین به‌نظر می‌آید که اندیشۀ هندو با وجود تجربه‌های گوناگون از انواع نگرش‌های خداباورانه در ادوار گوناگون تاریخ خود، در هیچ‌کدام از این نگرش‌ها به‌طور قاطع و فراگیر آرام نگرفت.

فصل اول کتاب شامل زندگی‌نامه "مهندس علی میهن‌دوست" به روایت پدرش است. در فصل دوم متن دفاعیات وی درج گردیده و در فصل سوم "هدف آفرینش" از دیدگاه "مهندس علی میهن‌دوست" به طبع رسیده و پایان کتاب شامل اسناد و تصاویری از ایشان است. "مجاهد شهید، علی میهن دوست (1324 ـ قزوین) مدرک لیسانس خود را در رشته مهندسی مکانیک از دانشکده فنی دانشگاه تهران در سال 1349 هجری شمسی دریافت کرد. وی که سری پرشور و عدالت خواه داشت، پس از سال‌ها مبارزه ضد رژیم ستم شاهی و مجاهدت‌های جانگداز و خستگی‌ناپذیر، در پی دادگاهی فرمایشی در تاریخ سی‌ام فروردین ماه 1351، به اعدام محکوم شد و جان در راه ستم ستیزی و عدالت گستری باخت. "هدف آفرینش" نشانگر ژرف‌ اندیشی‌های آگاهانه اوست که در همان اوان جوانی نگاشته شده است.

‫فرضيه تناسخ يا بازگشت ارواح به اين جهان، براي زندگي کردن دوباره، پيشينه طولاني دارد، که ريشه آن به دوران مياني هندوئيزم باز مي‌گردد. بررسي‌هاي انجام شده نشان مي‌دهد که در کتاب مقدس اوليه وداها، اثري از اين نفکر يافت نمي‌شود. اين رساله با استفاده از روش تحقيق ميداني و کتابخانه‌اي، و با تکيه بر منابع اصلي آيين هندوئيزم، به نقد و بررسي همه‌جانبه مسأله تناسخ در اين آيين پرداخته است. اين‌که نفس انساني تنها براي يک بار زندگي در اين جهان ظاهر مي‌شود يا آن‌که در اين عالم به‌صورت متعدد ظهور و بروز خواهد داشت، مسأله اصلي در اثبات يا رد عقيده تناسخ است. در تعليمات ودايي و کتب مقدس به جز وداها، بر عقيده تناسخ بسيار تأکيد شده است، و نظريات عدم زوال روح و کارما به‌عنوان مباني فرضيه بازگشت در تعليمات ودايي مورد توجه قرار گرفته است. احتمالاً اين عقيده در کتاب برهمن‌ها بروز يافته، و در زمان اوپانيشادها به اوج خود رسيده، و به‌صورت يکي از اصول محکم دين هندويي قرار گرفته، و پس از آن، عقيده تناسخ و تجسد پي در پي به شکل اساطير، در همه کتاب‌هاي مقدس با تأکيد بسيار نقل گرديده است. در حالي که از اين اعتقاد، در کتب مقدس وداها هيچ اثري يافت نمي‌شود. معتقدين به تناسخ، دلايل عقلي و نقلي متعددي براي اين اعتقاد خود ارايه مي‌کنند، که مهم‌ترين آن‌ها قانون "کارما" است؛ که بر اساس اين قانون، فرد در گردونه حيات و مرگ دور مي‌زند. هدف اصلي و نهايي دين هندويي، "موکشه" و رهايي عنوان شده، و توضيح داده‌اند که يک فرد چگونه از چرخه حيات و مرگ رهايي يافته، و به منزل نهايي اتصال آتمن به برهمن مي‌رسد. فيلسوفان و متکلمان بزرگ جهان نظريه تناسخ، و اجتماع و حلول دو نفس بر بدن واحد را عقلاً محال مي‌دانند.

‫اين نوشتار با رويکردي تطبيقي به مقايسه مؤلّفه ها و شاخص هاي مهّم توحيد و خداشناسي در دين اسلام و مکتب هندوئيسم با يکديگر و بازتاب آموزه هاي اين دو مکتب در اين زمينه اختصاص دارد. تحقيق حاضر در سه بخش سامان يافته است. نويسنده در بخش اوّل کلّيّاتي درباره مکتب هندوئيسم و اسلام و سابقه مباحث توحيدي در اين دو آيين را ارائه کرده و به معرّفي ويژگي هاي آيين هندو، تاريخ اين آيين، متون مذهبي هندو ها و برخي آموزه هاي ديني آنان پرداخته است. آن گاه به تعريف توحيد و اقسام آن اعمّ از توحيد ذاتي، صفاتي، اَفعالي و عبادي مي‌پردازد و از لِحاظ لغوي و اصطلاحي به تفسير مفهوم توحيد و اقسام آن اشاره مي‌کند. وي در بخش دوم از ديدگاه مکتب هندوئيسم به بررسي مفهوم توحيد و خدا در عصر ودايي و اقسام خدايان نزدِ آن ها مي‌پردازد. در همين زمينه نويسنده با اشاره به اسامي خدايان ودايي ها و خداي بانوان هندوئيسم، مرحله توحيد در عصر وداها و تصويري از خداوند را نزدِ آنان ارائه کرده است. در ادامه اين بخش نگارنده به تحليل مسأله توحيد در مکتب هاي فلسفي هندو اشاره کرده و الهيّات هندوئيسم را در اثبات وجود خدا و برهان هاي آن در مکتب هاي مهمّ هندوئيسم به ويژه مسأله وحدت وجود در نحله هاي فکري و فلسفي هندو را وصف مي‌کند. در همين زمينه نويسنده به بررسي صفات خداوند اعمّ از صفات ثبوتيه و سلبيّه در مکتب هاي فلسفي هندو پرداخته و توحيد، مراتب، مراحل، مفهوم و برهان هاي مربوط به آن را از منظر اوپانيشادها يا برهمن ها بررسيده و جهان بيني توحيدي آنان، مسأله وحدت وجود و ماهيّت خدا را نزدِ اوپانيشادها شرح مي‌دهد. در ادامه وي با اشاره به مسأله تثليث در هندوئيسم، ظهور ويشنو و تجلي هاي مختلف آن به عنوان خدايان تثليث هندو را توضيح داده است. فصل ديگري از اين بخش به بررسي مسأله توحيد در هندوئيسم عصر جديد و نظريّات مختلف درباره خداوند و توحيد از ديدگاه شخصيّت هاي هندي اختصاص دارد. نويسنده در بخش سوم توحيد در اسلام را واکاوي و بر محوريت مسأله توحيد در اديان آسماني تأکيد مي‌کند. بيان ادلّه توحيد، مانندِ دليل فطرت، آيات قرآني، مراتب توحيد، اقسام توحيد و دليل هاي هر يک (توحيد ذاتي، صفاتي، افعالي، توحيد در خالقيت، توحيد در ربوبيت، توحيد در تشريع و حاکميت، توحيد در الوهيّت، توحيد نظري و عملي، توحيد در عبادت، توحيد در استعانت، توحيد در مَحبّت و توحيد در توکّل) از ديگر مندرجات مهّمِ اين بخش محسوب مي‌شود.

هندوئیسم،1 آیینی است که امروزه بر بیشتر سرزمین هند حاکم است و بیشترینه مردم آن دیاربدان اعتقاد دارند، به گونه‌ای که بیش از هشتصد میلیون نفر بدان گرایش دارند. یکی از اساسی‌ترین بخش‌های این آیین در ناحیه اعتقادات، نگاه این عده به حقیقت غایی و امر الوهی است. این آیین در دوران‌های مختلف خود، نگرش‌های گوناگونی به این مهم داشته است. در دورانی طبیعت‌پرستی بر این آیین حاکم بود و در زمانی دیگر، شرک و در زمانی دیگر، تا حدّی نگاه‌های پنتئیستی. در این مقاله، این موضوع مورد بحث قرار گرفته است.

تفکیک عوامل گسترش اسلام از عوامل گسترش مذهب اهل بیت غیر ممکن است، زیرا اینها دو ماهیت با دو محتوای خاص و متمایز از یکدیگر نیستند؛ بلکه صرفا دو تعبیر و یا دو لفظ با یک معنی و تعریف هستند. تاریخ ظهور و گسترش اسلام و حاکمیت مسلمانان، گواه روشنی بر این حقیقت ناب است که اسلام و مذهب اهل بیت حقیقتی واحدند اگرچه بعدها قدرتمندان سودجو و فرصت طلب، برای رسیدن به اهداف مادی خود، دست به تحریف حقایق روشنی همچون القای وجود تمایز بین اسلام و مذهب اهل بیت زدند و با انحراف افکار عمومی مسلمانان و غیر مسلمانان و تبلیغ نادرست که بین اسلام و مذهب اهل بیت -که بعدا از آن به مذهب تشیع تعبیر شد- تفاوت وجود دارد و تشیع نیز فرقه ای در کنار دیگر فرق اسلامی است، بزرگترین جنایت تاریخ را در حق اسلام و مسلمین مرتکب شدند.