مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

حیا به عنوان موهبتی الهی، از مهم ترین عوامل حفظ و بقای عفت عمومی جامعه است که در همه ادیان آسمانی، مورد تأکید قرار گرفته است. هدف این پژوهش، بررسی این موضوع است که آموزه های اسلامی چه شیوه هایی را برای تقویت حیا در افراد توصیه نموده تا با محور قرار دادن آنها، جامعه اسلامی از مفاسد و انحرافات جنسی مصونیت یابد؟ روش این پژوهش، توصیفی تحلیلی است که سعی نموده با محور قرار دادن آیات و روایات موجود درباره حیا، عفاف و نیز حریم روابط زن و مرد نامحرم و تحلیل و بررسی آنها، به الگوی تقویت حیا در سبک زندگی اسلامی دست یابد. از نتایج مهم این تحقیق آن است که تقویت حیا به عنوان زیربنای عفاف و حجاب نیازمند دو رکن اساسی است: رکن اول آن، که اصلی تر و زیربنای رکن دیگر نیز هست، تربیت صحیح جنسی فرزندان در خانواده است و رکن دوم، رعایت حریم ها در جامعه و توجه به توصیه های دینی در این باب است که در متن مقاله به آنها اشاره خواهد شد.

پژوهش پیش رو از جنبه های گوناگون کاربردی و بنیادی دارای اهمیت است زیرا حیا و ادب عامل بازدارنده انسان از رذائل اخلاقی و محرکی برای کسب فضائل اخلاقی در اوست و در حفظ حریمهای انسانی دخیل است ، حیا و ادب مبتنی بر حرمت و کرامت انسان‌هاست و فقط به بشر اختصاص دارد ، ارتباط مستقیم با هیبت الهی دارد یعنی هرکه عظمت و هیبت الهی پیش او بیشتر ، حیا وادب او نیز بیشتراست ، رابطه تنگاتنگی با ایمان دارد،.به همین جهت مسئله مهم برای پژوهنده بررسی و تبیین آثار تربیتی آن بر زندگی انسانها از دیدگاه قرآن بوده است.در این پژوهش به بیان دو فصل اصلی مشتمل بر 1- حیا (انواع ، مراتب ، زمینه ها و آثار) 2- ادب (درنگاه قرآن ، علما ، بزرگان)پرداخته و مشخص شد که در تربیت اخلاق فردی و اجتماعی بهترین ضامن اجرایى براى مقرّرات دینى ، حیا و ادب است که هم نقش پیش‏گیرى و هدایت جامعه و هم نقش کنترل و بهینه‏سازى روابط را دارد بنابراین به سئوالات ویژه پاسخ داده و موارد ذیل مشخص شدکه در زندگی فردی افرادی که خواهان عفت و تقوا هستند ، باید در رفتارهای خود دقت لازم را به عمل آورند همانگونه که دختر شعیب نه تنها در راه رفتن خودنمایى نکرد بلکه به هنگام بیان مطالب ، به خلاصه‏گویى اکتفا کرد و صرفاً پیام پدر را به موسىعلیه السلام رسانید. همچنین حیا و ادب زیر بنای کسب پیروزى و کام‏یابى در زندگى فردی است و منحصر به سن و جنس خاصی هم نیست بدین معنا که هر شخصی چه زن یا مرد و در هر سنی هر چه حیا و ادبش بیشتر باشد از درجه عقل و ایمان بالاتری برخوردار است. در زندگی اجتماعی نیز از نشانه های امنیت و بقای خانواده و استحکام جامعه مسئله ی حجاب و پوشش است که حکم مسلّم اسلام براى زنان و مردان است همچنین حفظ حرمتها بین افراد جامعه با توجه به نسبت بین آنها ضروری است. در اسلام جایگاه هر کس تعریف شده است. پدران و مادران نباید پرده شرم و حیای میان خود و فرزندان را کنار بزنند و فرزندان نیز باید حرمت والدین را نگه دارند.در نهایت برای گسترش مفهوم عملی حیا و ادب در راستای رشد و تحول انسانها بر اساس دیدگاه قرآن کریم راهکار نهادینه کردن حیا و ادب از جانب خانواده ، وظیفه شناسی والدین و رعایت شئون شرعی و اخلاقی در گفتار ، رفتار ، ارتباطات اجتماعی حتی نوع پوشش آنها در محیط خانه است و از جانب عوامل مختلف از جمله مدارس ،میدان دادن به نوجوانان در فعالتهای اجتماعی و تشویق و ترغیب آنان به این گونه فعالیتها و از طرفی کنترل و نظارت بر عملکرد آنان که البته از اعتدال لازم هم برخوردار باشند و بالاخره با تاکید بر معرفی نمونه های قرآنی حیا و ادب که مورد اشاره قرار گرفتند فرهنگ سازی در گستره خانوادگی طبق شرع مقدس اسلام است که در رفتارهای اعضای خانواده بویژه والدین ملکه شود. جایگاه سازمان صدا و سیما و نوع تبلیغ آن بویژه در عملکرد افراد بازیگر و مجری که برخی از آنانبا تیکه کلامها و یا حرکات خاصی در بازیگری بی حیایی را هم ترویج می کنند و نیز نقش والای دفتر تبلیغات اسلامی و سازمات تبلیغات اسلامی و حوزه های علمیه ، روحانیون مبلغ ، فضلا و ائمه جماعات نیز که ارتباط مستقیم با مردم دارند و نیز نقش وزارت علوم و تحقیقات در نهادینه کردن حیا و ادب در قشر بزرگ جوانان کشور را در این زمینه نباید از نظر دور داشت.

پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله وسلم) می فرمایند: «إنّما بُعِثْتُ لأتَمِّمَ مَکارمَ الاخلاق» ؛ همانا من برای اتمام مکارم اخلاق مبعوث شدم. یکی از این مکارم مهم اخلاقی حیا می باشد. «حیا از منظر آیات و روایات، آثار و پیامدهای فردی و اجتماعی آن» محور و موضوع بحث این رساله است. خداوند متعادل آدمی را در مسیر کمال به حال خود رها نکرده است؛ چرا که علاوه بر هدایت بیرونی، درون انسان را به نیروهایی مجهز نموده که او را در راه سعادت راهنمایی می نماید. یکی از این سرمایه ها و ارزش های انسانی که دین جهت مهار خویشتن معرفی می کند « حیا و شرم» است. حیا ناشی از فطرت انسان و نشانه ی رشد اوست. پس انسان می تواند با حفظ و تقویت گوهرهای ارزشمند درونی و فطری خود را از رذایل و آلودگی ها حفظ و به فضایل عالیه اخلاقی مزّین نماید. قابل ذکر است این خصیصه الهی با تمام کاربردی که در زندگی فردی و اجتماعی دارد، متاسفانه مورد غفلت واقع شده است. برخلاف تصوّر غلط بعضی از مردم که حیا و شرم را در حجاب، وقار، نجابت و خجالت ( حیای منفی) خلاصه می کنند، حیا ابعاد مختلف زندگی انسان را پوشش می دهد. از این رو نگارنده با هدف تحصیل شناخت بیشتر از حیا و کسب این فضیلت اخلاقی و بهره مند شدن از آثار مثبت مترّتب بر آن و برداشتن گامی هر چند کوچک در احیای فرهنگ حیا سعی نموده، این موضوع را مورد بررسی قرار دهد. علاوه بر این با استفاده از آیات و روایات می توان به ویژگی های متعدد حیا پی برد که به برخی از این ویژگی ها در این تحقیق اشاره شده است. وراثت، تربیت، تعقّل، مواظبت، ایمان، انتخاب همنشین مناسب و ... از عوامل موثر در تقویت حیاست و ضعف شخصیت، نطفه ناپاک، دیدن صحنه های خلاف حیا و ... از عوامل موثر بر تضعیف آن می باشد. از سوی دیگر ایجاد محبت الهی، پرهیز از ارتکاب معاصی، بردباری، عیب پوشی، تعدیل غریزه جنسی، آرامش روانی، حفظ حجاب و حریم زن و مرد، رعایت حقوق اجتماعی، مدیریت صحیح حکومت و امنیت اجتماعی نمونه ای از آثار و پیامدهای فردی و اجتماعی حیا محسوب می شود. این نوشتار در چهار فصل تنظیم شده است: فصل اول: تعریف حیا از منظر لغت شناسان و علمای اخلاق، ارتباط حیا با صفات دیگر، اقسام، مراتب و منشأ آن را مورد بحث قرار می دهد. فصل دوم: به کنکاش حیا در فرهنگ دینی می پردازد. فصل سوم: عوامل مؤثر بر تقویت و تضعیف حیا را بیان می کند. فصل چهارم: به بررسی آثار و پیامدهای فردی و اجتماعی حیا در زندگی انسان می پردازد. این موضوع از جنبه های مختلف لغوی، اخلاقی، روان شناسی و هم چنین از منظر آیات و روایات مورد بحث قرار گرفته است و منابع مورد استفاده آن کتابهای گوناگون لغوی، اخلاقی، روایی، تفسیری، مقاله، مجله و هم چنین نرم افزارهای جامع الاحادیث و جامع التفاسیر بوده و تحقیق به روش کتابخانه ای انجام شده است. به دست آوردن مفهومی صحیح و روشن از حیا، بیان تفاوت بین آن و خجالت، درک جایگاه و ارزش آن در رشد و تعالی انسان، با استفاده از آیات و روایات هم چنین نقش سازنده این فضیلت انسانی در اصلاح ساختار روانی و اخلاقی انسان و جامعه ی کنونی از نتایج این تحقیق می باشد.

مسأله حیا به عنوان یکی از موضوعات مهم اخلاقی اجتماعی همواره مورد توجه ویژه عالمان اخلاق بوده است پژوهش حاضر با عنوان بررسی ابعاد حیا در معارف علوی با تکیه بر نهج‌البلاغه با هدف بررسی الگوهای رفتاری و گفتاری در مفاهیم عمیق سیره امیرالمومنین(علیه السلام) در پی پاسخ دادن به این موضوع مهم است که سیره و سنت علوی در مورد ابعاد حیا چگونه است و نیز با بررسی نگاه امیرالمومنین(علیه السلام) به ابعادگوناگون حیا در عرصه‌های مختلف زندگی در پی یافتن الگویی مناسب در این زمینه برای پیروان راستین حقیقت می‌باشد.روش انجام تحقیق مبتنی بر تحلیل محتوا است که از طریق منابع دینی مرتبط و یافته‌های علمی انجام گرفته است نتیجه پژوهش حاضر نشان می‌دهد که ابعاد حیا در همه حیطه‌های فردی و اجتماعی تاثیر به سزایی دارد و بسیاری از این عرصه‌ها را مستقیم یا غیر مستقیم تحت الشعاع خود قرار می‌دهد. حیا نقش تعیین کننده‌ای در امنیت فردی و اجتماعی دارد و سلامت روانی فرد و اجتماع به صورت چشمگیری به این مقوله وابسته است، از نگاه امیرالمومنین(علیه السلام) حیا ویژگی کاملاً درونی است چرا که ایشان حیا از خود را به بالاترین مرتبه حیا می‌دانند. به دست آوردن مفهومی صحیح و روشن از حیا، بیان تفاوت بین آن و خجالت، درک جایگاه و ارزش آن در رشد و تعالی انسان، با استفاده از آیات و روایات ائمه معصومین بر محور کلام امیرالمومنین(علیه السلام) با تکیه بر نهج‌البلاغه ، هم چنین نقش سازنده این فضیلت انسانی در اصلاح ساختار روانی و اخلاقی انسان و جامعه از نتایج این تحقیق می‌باشد.

عفاف یکی از فضائل مهم اخلاقی است که موجب کرامت انسان می‌شود و اسلام آن رامانند تقوا، بسیار مورد توجه قرار داده است. این موضوع چنان دارای اهمیت است که رعایت نکردن عفت زیربنای روابط فردی و اجتماعی را خدشه‌دار می‌کند. بنابر این شناخت این ارزش و پایبندی به آن می‌تواند آسیب‌هایی که دامن‌گیر روابط می‌شود را برطرف نماید. لذا شناخت جایگاه عفت در زندگی انسان اهمیت زیادی دارد. هدف از این پژوهش تبیین جایگاهو نقش عفاف در تنظیم روابط افراد و نشان دادن سبک زندگی عفیفانه از نظر اسلام است تا با ارائه آن، انسان‌ها با این شیوه‌ی زندگی آشنا شوند و خانواده‌ها و مراکز مسئول تربیت انسان‌ها، نسلی عفیف را تربیت نمایند و جامعه اسلامی از آلودگی و انحراف مصون بماند. روش این تحقیق توصیفی ـ تحلیلی است و با استفاده از آیات و روایات و تحلیل آنها، سبک زندگی بر اساس الگوی عفت و حیا ارائه می‌گردد. از نتایج پژوهش این است که عفاف ریشه در حیا دارد و صفتی در وجود انسان است که او را از گناه و زشتی دور می‌کند. عفت فراتر از حجاب است و همه رفتارهای انسان اعم از نگاه، کلام، معاشرت، اقتصاد و ... را شامل می‌شود. جایگاه عفت در سبک روابط انسان در دو سطحِ خانواده و جامعه، با توجه به آموزه‌های دینی و سیره اهل بیت: مطرح می‌گردد. در سطح خانواده، سبک روابط عفیفانه بین همسران، والدین و فرزندان، خویشان و غیرخویشان و همچنین در سطح جامعه سبک روابط عفیفانه با نامحرم، محیط کار و تحصیل، تفریح و اوقات فراغت مطرح می‌شود تا به واسطه آنها سبک روابط اجتماعی بر اساس آموزه عفاف تبیین گردد.