مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

متناقض‌نمایی در علم بلاغت، بیانی ظاهراً متناقض با خود یا مهمل است که میان دو امر متضاد را جمع کرده باشد؛ اما در اصل دارای حقیقتی باشد که از راه تأویل بتوان به آن دست یافت. یکی از ویژگی‌های ادبی شعر شاملو «پارادوکس» است که شاعر به وسیله‌ی آن توانسته تأثیر کلام خود را دو چندان کند. این ویژگی سبکی شاملو، در دفاتر مختلف شعری وی جلوه‌های متفاوتی دارد. با توجه به اهمیت متناقض‌نمایی و تضاد در آثار احمد شاملو، در این پژوهش برآنیم تا پس از بیان کلیات،اهداف و پیشینه‌ی پژوهشی این موضوع، در فصل دوم مختصری درباره‌ی تعریف و زیبایی‌شناسی آرایه‌ی تضاد و متناقض‌نمایی و احوال و آثار شاملو، سپس در فصل سوم به تجزیه و تحلیل اشعار شاملو بپردازیم. تضاد در شعر شاملو، در سه سطح دیده می-شود: 1- تقابل در سطح کلمه 2- تقابل در سطح کلام 3- تقابل در سطح موضوع. از میان این سه، تضاد در سطح کلام از ارزش زیبایی‌شناختی بیشتری برخوردار است. متناقض‌نمایی در اشعار شاملو بر دو نوع است: کلامی و محتوایی. که هر کدام به شاخه‌های دیگری قابل تقسیم است. متناقض‌نماهای کلامی بر دو گونه هستند: 1- عبارات متناقض‌نما 2- تصاویر متناقض‌نما (اکسی مورون). متناقض‌نماهای محتوایی نیز به پنج دسته تقسیم‌بندی می‌شوند: 1- تناقض فکری 2- تناقض در سبک 3- تناقض در نوع ادبی 4- تناقض در فرم 5- تناقض ساختاری. از میان انواع تناقض در شعر شاملو سهم تناقض فکری از همه بیشتر است. متناقض‌نمایی چه در کلام و چه در محتوا، به یک اندازه در زیبایی شعر شاملو تأثیر‌گذار است. در واقع شاملو از هر دو حوزه به بهترین نحوه در شعر خود سود جسته است؛ اما در آن دسته از اشعاری که شاملو به بیان مسائل اجتماعی می-پردازد، تناقض محتوایی بیشتر دیده می‌شود و بالعکس در تغزلات وی تناقض کلامی بسامد بالاتری دارد.

در این مقاله با اشاره به سیر تاریخی نزاع واقعی یا پنداری بودن «تعارض اخلاقی» و ادله طرفین، به تحلیل مفهومی قیود و نشانه های یک مورد تعارض اخلاقی واقعی پرداخته و اثبات می شود که حل نزاع واقعی یا پنداری بودن دوراهه های اخلاقی، بستگی به این دارد که مفهوم «باید» قابل تحویل به مفاهیم مندرج در آن باشد یا نه.در صورت تحویل مفهوم «باید» به «دلیل»، می توان از توجیه تکالیف، قابلیت ارزیابی و سنجش پذیری آنها سخن گفت.«گریزناپذیر بودن تخلف اخلاقی»، «ملغی نشدن» هیچ یک از دو الزام ازسوی دیگری، «وجود تناقض» و «پس ماند اخلاقی» ازجمله قیود مهم و نشانه های اختصاصی یک تعارض واقعی شمرده شده اند.