مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

حیا از صفات بسیار مهم و برجسته در فرهنگ و اخلاق دینی و نیز یکی از اوصاف درخور و پر­اهمیت در مباحث عرفانی است که اطلاق آن هم بر حق - تعالی - و هم بر انسان جایز می‌باشد. به جهت جایگاه والایی که این صفت در تعالی روحی و معرفت الهی دارد، بسیار مورد توجة عارفان قرار گرفته است. در این پژوهش که با روشی توصیفی تحلیلی تدوین یافته، ضمن بررسی حیا و شرم در قرآن و سنّت و نگرش‌های مختلف عرفانی، به بررسی جنبه‌های عارفانۀ حیا از منظر مولوی با تکیه بر غزلیاتش پرداخته شده است. این بررسی نشان می‌دهد که با وجود تأکیدی که عارفان پیشین بر رعایت حیا درهمۀ مراحل سلوک دارند و برخی آن را ازاحوال مقربان می‌دانند؛ اما مفهوم و دریافت مولوی از این موضوع کاملا با دیگران متفاوت است. وی حیا را در ساحت عشق که از نظر او و سایر عارفان نهایت قرب الهی است؛ گاه لازم نمی­شمارد.

پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله وسلم) می فرمایند: «إنّما بُعِثْتُ لأتَمِّمَ مَکارمَ الاخلاق» ؛ همانا من برای اتمام مکارم اخلاق مبعوث شدم. یکی از این مکارم مهم اخلاقی حیا می باشد. «حیا از منظر آیات و روایات، آثار و پیامدهای فردی و اجتماعی آن» محور و موضوع بحث این رساله است. خداوند متعادل آدمی را در مسیر کمال به حال خود رها نکرده است؛ چرا که علاوه بر هدایت بیرونی، درون انسان را به نیروهایی مجهز نموده که او را در راه سعادت راهنمایی می نماید. یکی از این سرمایه ها و ارزش های انسانی که دین جهت مهار خویشتن معرفی می کند « حیا و شرم» است. حیا ناشی از فطرت انسان و نشانه ی رشد اوست. پس انسان می تواند با حفظ و تقویت گوهرهای ارزشمند درونی و فطری خود را از رذایل و آلودگی ها حفظ و به فضایل عالیه اخلاقی مزّین نماید. قابل ذکر است این خصیصه الهی با تمام کاربردی که در زندگی فردی و اجتماعی دارد، متاسفانه مورد غفلت واقع شده است. برخلاف تصوّر غلط بعضی از مردم که حیا و شرم را در حجاب، وقار، نجابت و خجالت ( حیای منفی) خلاصه می کنند، حیا ابعاد مختلف زندگی انسان را پوشش می دهد. از این رو نگارنده با هدف تحصیل شناخت بیشتر از حیا و کسب این فضیلت اخلاقی و بهره مند شدن از آثار مثبت مترّتب بر آن و برداشتن گامی هر چند کوچک در احیای فرهنگ حیا سعی نموده، این موضوع را مورد بررسی قرار دهد. علاوه بر این با استفاده از آیات و روایات می توان به ویژگی های متعدد حیا پی برد که به برخی از این ویژگی ها در این تحقیق اشاره شده است. وراثت، تربیت، تعقّل، مواظبت، ایمان، انتخاب همنشین مناسب و ... از عوامل موثر در تقویت حیاست و ضعف شخصیت، نطفه ناپاک، دیدن صحنه های خلاف حیا و ... از عوامل موثر بر تضعیف آن می باشد. از سوی دیگر ایجاد محبت الهی، پرهیز از ارتکاب معاصی، بردباری، عیب پوشی، تعدیل غریزه جنسی، آرامش روانی، حفظ حجاب و حریم زن و مرد، رعایت حقوق اجتماعی، مدیریت صحیح حکومت و امنیت اجتماعی نمونه ای از آثار و پیامدهای فردی و اجتماعی حیا محسوب می شود. این نوشتار در چهار فصل تنظیم شده است: فصل اول: تعریف حیا از منظر لغت شناسان و علمای اخلاق، ارتباط حیا با صفات دیگر، اقسام، مراتب و منشأ آن را مورد بحث قرار می دهد. فصل دوم: به کنکاش حیا در فرهنگ دینی می پردازد. فصل سوم: عوامل مؤثر بر تقویت و تضعیف حیا را بیان می کند. فصل چهارم: به بررسی آثار و پیامدهای فردی و اجتماعی حیا در زندگی انسان می پردازد. این موضوع از جنبه های مختلف لغوی، اخلاقی، روان شناسی و هم چنین از منظر آیات و روایات مورد بحث قرار گرفته است و منابع مورد استفاده آن کتابهای گوناگون لغوی، اخلاقی، روایی، تفسیری، مقاله، مجله و هم چنین نرم افزارهای جامع الاحادیث و جامع التفاسیر بوده و تحقیق به روش کتابخانه ای انجام شده است. به دست آوردن مفهومی صحیح و روشن از حیا، بیان تفاوت بین آن و خجالت، درک جایگاه و ارزش آن در رشد و تعالی انسان، با استفاده از آیات و روایات هم چنین نقش سازنده این فضیلت انسانی در اصلاح ساختار روانی و اخلاقی انسان و جامعه ی کنونی از نتایج این تحقیق می باشد.

حیا، عفّت وحجاب از جمله مفاهیمی هستند که به طور جداگانه مورد بررسی قرار گرفته اند. عدم توجّه به ارتباط این سه مفهوم موجب بروز خلل در فهم و عمل کرد صحیح آن ها شده است؛ لذا بیان ارتباط این مفاهیم ضروری می نماید. این مفاهیم به طور مستقیم در آیات مورد اشاره قرار گرفته، و در روایات به طور مفصّل بیان گردیده است. در این تحقیق به علل، زمینه ها، پیامدها، راهکارهای عملی جهت ایجاد پوشش صحیح و ارتباط این مفاهیم با یکدیگر پرداخته شده است.

این پایان نامه که با عنوان حیاء از دیدگاه آیات و روایات است، با هدف شناخت حیاء و آثار آن نوشته شده است. در آن به اقسام مختلف حیاء و آثار آن در فرد و جامعه و تفاوت آن با کم رویی، به زبانی ساده و روان و با توجه به آیات و روایات اشاره شده، تا همه ی افراد جامعه از هر قشری بتوانند، آشنایی مختصری نسبت به این صفت حسنه پیدا کنند. در این نوشتار سعی شده که بیشتر از تفاسیر معتبر و منابع روایی موثق استفاده شود. از جمله منابع تفسیری می توان به کتابهای: المیزان علامه طباطبایی، مجمع البیان علامه طبرسی، و مخزن العرفان و ... اشاره کرد. از جمله منابع روایی می توان به کتابهای: اصول کافی از شیخ کلینی، بحارالانوار علامه مجلسی، وسایل الشیعه شیخ حر عاملی و ... اشاره کرد. ابتدا به معنای لغوی و اصطلاحی حیاء، اهمیت و انواع آن پرداخته و سپس در مورد آثار و پیامدهای حیاء و رابطه ی آن با ایمان و چگونگی حیاء زنان توضیح داده شده است. نتایجی که از این تحقیق پایانی می توان گرفت، معنای حیاء و انواع آن و اینکه حیاء چه تأثیری در فرد و جامعه می تواند داشته باشد و جلوی انحرافات اخلاقی را بگیرد.