مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از شیوه­ های بدیع هنری قرآن در انتقال مفاهیم، استفاده از تصویرسازی است که در پرتو آن مفاهیم منطقی و عقلی، ملموس و واقعی نشان داده شده و ابهامات و پیچیدگی‌های احتمالی برطرف می­شود. با توجه به جلوه ­های بصری صراط، به ­کارگیری این واژه بطور عام در قرآن و مشخصاً در سورۀ حمد، انتقال­ پذیری معانی مجرّد ذهنی به تصاویر مادّی محسوس را تسهیل نموده تا رهرو، با وقوف بر این تصاویر، راه خود را به خوبی دریافته و طی کند. این پژوهش با هدف شناسایی مفاهیم تصویری واژۀ صراط در سوره فاتحة الکتاب، به روش تحلیلی ـ توصیفی درصدد است تا جنبه‌های تصویری آن را بازشناسی نموده و چگونگی به‌خدمت گرفتن جلوه­ های بصری صراط در جهت فهم عمیق مصادیق را تبیین نماید. نتایج این پژوهش نشان‌ داد که جلوه ­های بصری صراط بازتاب مفاهیم ذیل است: تسهیل فهم، تجسّم سیر حرکت از مبدأ تا مقصد، طلب مستمر هدایت، اتّصال و اعتصام به ریسمان الهی، ورود در ساحت رحمت الهی، خشیت، استقامت، دستگیری از راهیان صراط و سرانجام اتّحاد و یک­رنگی.

مهم‌ترین منبع آموزه‌های دینی اسلام، قرآن است که تفسیر و بررسی سوره‌ها و آیات آن از صدر اسلام تاکنون محور بحث محافل علمی و دینی بوده است. یکی از مهم‌ترین سوره‌های قرآن سوره حمد است که عالمان دینی و مفسران حتی اگر تمامی سورهها و آیات قرآن را تفسیر نکرده‌اند اهتمام خاصی به تفسیر این سوره داشته و با روش‌ها و منابع گوناگون به تبیین و تفسیر آیات نورانی آن پرداخته‌اند. امام خمینی به‌عنوان یکی از شخصیت‌های اثرگذار در قرن اخیر و علامه طباطبایی از مفسران برجسته قرآن کریم از جهات مختلفی موردتوجه بوده‌اند و یکی از نمونه‌های بارز آثار امام خمینی)ره( تفسیر هنرمندانه سوره حمد است. در این تحقیق که به شیوه کتابخانه‌ای و تحلیلی و توصیفی بوده به بررسی ویژگی‌های تفسیر امام در این زمینه پرداخته‌شده و تفاوت‌های تفسیر ایشان با تفسیر علامه طباطبایی تبیین می‌شود. از ویژگی‌های مشترک هر دو مفسر استناد به روایات در تفسیر آیات و از وجوه افتراقشان، مختلف بودن روش تفسیر در این سوره می‌باشد.

با توجه به شخصیت علمی، عرفانی و سیاسی حضرت امام خمینی­(ره) از یک سو و شخصیت علمی و عرفانی علامه طباطبایی از سوی دیگر، برآن شدیم که دیدگاه­های تفسیری این دو بزرگوار را به­صورت روش­شناسانه مورد واکاوی و بررسی قراردهیم. دعوت به قرآن و بازگشت به این کتاب آسمانی ، چیزی است که در تفسیر و دیدگاه­های این مفسران به­خوبی منعکس­شده­است. روش تحقیق مقاله، براساس نوشته­ها و سخنرانی حضرت امام دربارۀ سوره حمد بوده که به­صورت تطبیقی با المیزان، مورد بررسی قرارگرفته­است. با تبیین دیدگاه­های امام خمینی­(ره) و علامه طباطبایی، اولاً جامعیت تفسیری در اقوال ایشان و روش­مندی و قرآن­گرایی ایشان معلوم­گشته و ثانیاً اهمیت قرآن در جهت­دهی به زندگی اجتماعی و فردی این بزرگوارن روشن­می­گردد و در نهایت با اسلوب تفسیری مستنبط از آراء ایشان، می­توان به تفسیر دیگر آیات پرداخت. از دیگر نتایج مقاله می­توان به شناخت منهج، گرایش و صبغه تفسیری امام خمینی(ره) و علامه طباطبایی اشاره­نمود که در تفسیر امام خمینی گرایش عرفانی به­وضوح دیده­شده ولی در تفسیر المیزان گرایش فلسفی مفسر ظهور و بروز دارد.

از نظر امامیه و بسیاری از اهل‌سنّت، عبارت شریف «بسم الله الرحمن الرحیم» جزء قرآن کریم و جزء سورۀ حمد است؛ اما دربارۀ جزئیت این عبارت نسبت به‌تمامی سوره‌ها (غیر از سوره توبه) بین شیعه و اهل‌سنّت اختلاف است. معروف و مشهور بین علمای شیعه این است که «بسم ‌اللّه» جزء تمام سوره‌هاست؛ اما بسیاری از اهل‌سنّت چنین اعتقادی ندارند. در بین علمای شیعه ابن‌‌جنید نیز معتقد است «بسم‌ اللّه» تنها جزء سوره حمد است. اخیراً برخی فقهای شیعه نیز فتوا داده‌اند و «بسم الله الرحمن الرحیم» را جزء تمام سوره‌ها نمی‌دانند. با توجه به تأثیر آشکار این مسئله در احکام نماز و برخی عبادات دیگر که بعضاً به‌صورت دوران بین محذورین بوده و قابل احتیاط نیست، بررسی مجدد نظر شیعه در این خصوص ضروری است. به این منظور و با روش توصیفی- تحلیلی و رویکردی انتقادی و با بررسی تمام روایاتی که ادعا شده بر جزئیت بسمله در تمام سوره‌ها دلالت دارد و همچنین شواهد و قرائن دیگر این نتیجه حاصل شد که علی‌رغم ادعای تواتر روایی در مورد جزئیت «بسم اللّه»، به‌جز از یک یا دو روایت، نه‌تنها مستندی برای این ادعا وجود ندارد بلکه روایات متعددی بر عدم جزئیت بسمله در غیر سورۀ حمد و نمل وجود دارد. اکثر روایاتی که در وسائل الشیعه در باب مربوط به این مطلب ذکر شده تنها فضیلت این آیه و ثواب آن و استحباب شروع هر کار از جمله قرائت قرآن با آن را بیان می‌کند. اصالة العدم و اصل عدم تکرار نیز این نظر را تائید می‌‌‌‌کند

شکی نیست که هدف از روان درمانی، درمان بیماری‌ها و اختلالات روانی است. اکنون پرسش این است که آیا زبان با توجه به تأثیری که بر روان آدمی می گذارد می تواند به عنوان یک شیوه روان درمانی به شمار آید؛ یا حداقل همان اهدافی را که از یک شیوه روان درمانی انتظارمی رود، محقق سازد؟ این پرسش بنیادین و نیز عدم پژوهش در این حوزه، زمینه و هدف از این تحقیق را فراهم آورد. نتایج پژوهش که در محدوده سوره حمد و بر مبنای روش توصیفی- تحلیلی انجام شد، بیانگر آن است که بلاغت مترتب بر ساختار زبانی این سوره به عنوان ابزاری در روان درمانی، با دو روش «بازسازی شناختی» و «منع متقابل» در روان درمانی منطبق است. درک بلاغت حاصل از نوع واژگان و عبارات، اسلوب های حصر و قصر، تقدیم و تأخیر و... همانند روش بازسازی شناختی می تواند با تغییر الگوهای آسیب زای فکری و حصول نگرش صحیح نسبت به وقایع، عامل رفع بسیاری از اختلالات هیجانی و تنش های روحی و روانی باشد که معلول تفکرات غیر منطقی انسان است. نیز بر پایه روش «منع متقابل» اقتران حالت‌های تمدد اعصاب و آرامش روانی ناشی از تلذذ ادبی در این سوره با موارد اضطراب برانگیز، باعث ایجاد رابطه شرطی میان این عوامل متضاد شده که در نهایت و در اثر تکرار، منجر به رفع اضطراب می شود.

ترجمه ماشینی: تفسیر یک عمل تخصیصی است که در آن مفسر متنی را در افق وجودی خود جذب، اقتباس و درک می کند. مسلمانان دانش‌آموز در طول اعصار در جستجوی راه‌هایی بوده‌اند که از طریق آن بتوانند کلام خدا را در جهان و موجودیت زنده‌شان ادغام کنند، تا این کلمه را در پرتو تجربیات خودشان معنا کنند، که با واسطه و تا حدی توسط آموزش و پرورش آنها تعیین می‌شود. زبان آنها روایات تفسیری ارجمند غنی و متنوع است، زیرا متفکران و متفکران مختلف علوم انسانی اسلامی سعی کرده اند با تخصص خود متن را بفهمند و توضیح دهند. در این مجموعه غنی از تبیین، ژانر مهم تفسیر در قرآن نهفته است. ویژگی این ژانر نمونه ای از «تفسیر از طریق خود» است، شیوه ای برای تبیین متن الهی از طریق مواجهه با تجربۀ ائفی از سایر روش ها که از طریق آن امر الهی در این جهان آشکار می شود.

قرآن کریم بارها از استعاره‌هایی بهره برده است که با الهام از نهاد حمل‌ونقل و مؤلّفه‌های تشکیل‌دهندۀ آن در بافت نزول سامان یافته‌اند. آن کلان‌استعاره که مبنایی برای ساختِ دیگر استعاره‌ها در این حوزه قرار گرفته، صورت‌بندیِ حیات دینیِ انسان بر مبنای جابجایی و سفر است که اصلی‌ترین نمونۀ آن در آیات پایانی سوره مبارکه حمد دیده می‌شود. این پژوهش با هدفِ ارائۀ تحلیلی زبان‌شناختی از آیات شریفه حمد/6-7 کوشیده است با رویکرد ریشه‌شناسی سامی، به بازتفسیر مفاهیمِ به‌کاررفته در این آیات همّت گمارد و استعارۀ ساخت‌یافته در آن را به بحث گذارد. این مطالعه نشان می‌دهد «صراط مستقیم» در بافت نزول، اشاره به راههای روسازی‌شده و برخوردار از منزلگاههای بین‌راهی دارد که درنتیجه، پیمایشِ آن را برای مسافران سهل می‌سازد. همچنین، این مطالعه نشان می‌دهد برخلافِ دیدگاههای تفسیری رایج، آیه پایانی سوره مبارکه حمد، زبانِ استعاره را به خدمت گرفته و سه وضعیتِ گوناگونِ مسافران در جادۀ هدایت را به تصویر کشیده است.

نظریه بهینگی یک روی‌کرد محدودیت بنیاد در حوزه زبان شناختی جدید می‌باشد که در سال (1993م) توسط آلن پرینس و پاول إسمولنسکی مطرح شد. براساس این نظریه صورت­های زبانی، ناشی از تعامل میان محدودیت­های متقابل و متضاد می­باشند و محدودیت­ها، معیار تمایز میان برون­دادهای برخاسته از درون­داد اصلی قرار می­گیرند. در این پژوهش با شیوه توصیفی– تحلیلی، انطباق معیارهای نظریه بهینگی در مسائل اسنادی برخی از آیات سوره­های "الفاتحة و البقرة " با محوریت کتاب معانی القرآن فراء مورد تحلیل قرارمی‌گیرد. هدف محوری این پژوهش، انطباق معیار های انگاره بهینگی بر شواهدآیات قرآن کریم می‌باشد. نتایج تحقیق حاکی از آن است که قرآئت­های قرآنی به‌عنوان متونی مستند و مرجع در سطح إستعمال و أداء لغوی، دارای بهینگی می­باشند؛ ولی در انطباق با معیارهای رایج نحوی، سطح بهینگی متفاوتی دارند. در بررسی شواهد این دو سوره مشخص می‌شود که محدودیت هایِ پایایی مراعات و محدودیتِ نشان‌دارِ تخطی پذیرِ مُهلِک (*!) به‌ندرت اتفاق می افتد و بیش‌ترین نقضِ محدودیت­ها در مجال محدودیت‌هایِ نشان‌دارِ تخطی پذیرِ غیرمُهلک (*) واقع می­شود و برون­دادهای بهینه از منظر فراء، برون­دادهایی می‌باشند که قرآئت مرفوع شاهد آیه را توجیه می‌کنند که این مساله متاثّر از تمایل فراء به اعراب مرفوع و نیز روی‌کرد او به عاملیّت مبتدا در رفع می‌باشد؛ در نتیجه در ترکیب‌های اسنادی، بیش‌تر به تقدیر، حذف وتأویل خبراهتمام دارد. محدودیتِ نشان‌دارِ غیر مُهلِک " الحذف والتقدیر" دارای بیش‌ترین نقض درتحلیل شواهد آیات می­ باشد.