مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

روش تفسیر قرآن در دوره معاصر با روش‌های سنتی تفسیر در سده‌های پیشین تفاوت‌هایی آشکار دارد. از جمله وجوه تمایز آنها، رهیافتی نوین در تفسیر آیات و سوره‌های قرآن است که نظریه انسجام در قرآن نام گرفته است؛ بدین معنا که میان آیات و سوره‌های قرآن یکپارچگی و وحدت محتوایی و مضمونی وجود دارد. هرچند نظیر این دیدگاه در برخی تفاسیر سنتی ذیل عنوان تناسب آیات و سوره های قرآن قابل ردیابی است،ولی تلقی مفسران پیشین از این موضوع اساساً متفاوت بوده و بدین سبب در گذشته هیچ‌گاه به‌‌منزله یکی از اصول و مبانی در تفسیر قرآن بدان توجه نشده است. در مقاله حاضر نخست با مروری اجمالی بر تاریخچه این موضوع، جایگاه این نظریه در سنت تفسیری اسلامی و تفاوت تلقی سنتی و نوین از آن تبیین شده است و آنگاه با معرفی و تحلیل آرای تفسیری حمیدالدین فراهی و امین احسن اصلاحی از مفسران و اندیشمندان دوره معاصر از شبه قاره هند، رهیافت ایشان به‌مثابه روشی تازه در تفسیر قرآن شناسایی شده است. در این مقاله نشان داده شده است که این دو، یکپارچگی و انسجام سوره‌های قرآن را اصل اولیه در تفسیر قرآن تلقی کرده‌اند و در نتیجه دیدگاه تفسیری نظام‌یافته‌تر و جامع‌نگرتری نسبت به دیگران عرضه کرده‌اند.

ارتباط اسماء الهی با محتوای آیات در سوره‌ی مبارکه‌ی نساء، مسئله‌ی مورد بحث این پژوهش است. با توجه به اتفاق نظر دانشمندان علوم قرآن، چینش کلمات قرآن کریم در قالب آیات، به دستور حضرت رسول ( ع) و از جانب خداوند می‌باشد؛ بنابراین ارتباط میان معنا یا معانی اسماء الهی با محتوای آیات امری انکار ناپذیر است. این ارتباط در سوره نساء؛ به چند صورت بروز یافته است که عبارتند از: ارتباط با محتوای آیه خود، پیوند با آیه قبل یا آیه بعد؛ ارتباط با محتوای چند آیه یا با محتوای کلی سوره.در این رساله بعد از مفهوم شناسی و پرداختن به تعاریف و اصطلاحات مربوطه، راههای کشف و پی بردن به ارتباط میان کلمات و جملات آیه و نیز آیه مورد نظر با آیات قبل و بعد خود بررسی شده است که از جمله این موارد می‌توان به قاعده سیاق و قرائن معینه و صارفه اشاره نمود. در این زمینه سیاق از اهمیت والایی برخوردار است؛ چرا که هر گوینده یا نویسنده ای، با ترکیب عبارات و جملات در کنار هم، مقصودی را ارائه می‌کند که با در نظر گرفتن مجموع آنها، می‌توان به معنایی که اراده نموده، دست یافت.در فصل دوم، به شرح و بررسی اسماء و صفاتی پرداخته می‌شود که در انتهای آیات سوره نساء ذکر شده‌اند، برای این کار از کتب معتبر بهره گرفته شده و جهت جمع بندی نهایی سعی شده از روایات معصومین استفاده گردد.در فصل سوم که قسمت اصلی پایان نامه می‌باشد، به بررسی نحوه ارتباط اسماء و صفات آخر آیات، با مضمون آیه خود و در برخی موارد با آیات قبل و بعد پرداخته شده و مشخص شده که اوصاف پایانی آیات؛ پیوند ناگسستنی با محتوای آیات داشته و غالباً بیانگر تعلیل، یا تأکید مفهوم آیه است. این مجموعه، بیان کننده گزینش حکیمانه و دقیق تمام کلمات، عبارات، اسماء و صفات الهی است که در انتهای آیات به تناسب محتوای آیه خود، ذکر شده است، همچنین تقدیم و تأخیر صفات زوج، خود امری حساب شده است که از حکمت الهی سرچشمه گرفته و تعویض یا جابجایی هر صفت، سبب فهم نادرست معنا و مقصود آیات می‌شود.

با نزول وحی بر رسول گرامی‌اسلام(ص) علوم مختلفی به وجود آمد تا از ابعاد مختلف، در حد توان بشر، کلام الهی را مورد شناسایی قرار دهد. علم بلاغت که شامل معانی، بیان و بدیع می‌شود به دلیل غایت و هدفی که دارد (معرفت قرآن کریم) از اشرف علوم به حساب می‌آید. علم معانی، علمی‌است که متکلم را قادر می‌سازد تا آن چه در ذهن می‌پروراند به مخاطب القاء نماید. زیبایی‌های قرآن کریم از نظر این علم، مباحث متعددی را شامل می‌شود که می‌توان به احوال جمله‌های انشائیه اعم از طلبی و غیر طلبی به عنوان یکی از مقاصد آن اشاره نمود. این پژوهش به روش تحلیلی-توصیفی به بررسی و استخراج جملات انشائیه طلبی و غیر طلبی در سوره نساء می‌پردازد و اغراض ثوانی‌ای که درکتب بلاغی به آن اشاره شده را استخراج نموده است علاوه بر آن به یافته‌های جدیدی دست پیدا کرده، که کمتر در این کتب به آن اشاره شده است. پایان نامه حاضر در دو فصل تنظیم شده و به «مسئله تحقیق» پاسخ داده شده است. فصل نخست ساختار‌ها و معانی انواع کلام در سوره نساء است که شامل دو بخش می شود، بخش اول ساختار‌ها و معانی انواع کلام و بخش دوم معرفی سوره نساء می‌باشد در پی آن در فصل دوم به ساختارها و معانی جملات انشائی در سوره نساء پرداخته شده است. در پایان چنین برداشت می‌شود که بیشتر جملات انشائی از معنای اصلی خود خارج و برای رساندن معانی دیگر استعمال می‌گردند و به ندرت جمله‌ای یافت می‌شود که دربردارنده اغراض ثانویه نباشد و در بین جمله‌های طلبی، تمنی نسبت به بقیه، از کاربرد کمتری برخوردار است .در آیات مورد بررسی، کاربرد انشا غیر طلبی چون مدح و ذم، قسم، تعجب و ترجی بسیار اندک است و از آن میان قسم بیشترین استعمال را دارا می‌باشد.کلید واژه‌ها: قرآن کریم، سوره نساء، علوم بلاغی، ساختار‌های انشائی.