مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

در آثار عرفانی فارسی، قوس نزولی وجود از ذات واجب الوجود آغاز می شود و به انسان، که آخرین موجود عالم مادی است، پایان می پذیرد. در این مسیر، مراحلی طی می شود که جستار حاضر در صدد است این مراحل یا مراتب را بر اساس ترتیب تاریخی - البته با کمی تسامح - در آثار ادب عرفانی فارسی تا سده نهم قمری بررسی کند. در یک تقسیم بندی کلی می توان در این زمینه دو دیدگاه را تشخیص داد: 1. دیدگاه فلسفه گرا در آثار کسانی همچون سهروردی، سنایی و جامی. در این دیدگاه صادر اول، عقل است که از سه تعقل او عقل دوم، نفس فلک اول و فلک اول پدید می آیند. هر یک از عقول نیز به نوبه خود تعقلاتی دارند که بر اثر آنها عقول نفوس و افلاک پدید می آیند تا نوبت به عقل دهم می رسد که عالم مادی حاصل تعقل اوست. البته در همین دیدگاه بین سهروردی و سنایی تفاوتهای فراوانی وجود دارد؛ 2. دیدگاه ذوقی در آثار کسانی مانند عطار، رازی، مولانا و سمنانی که در آنها یا از عقول و نفوس به صورتی بسیار کلی و اجمالی یاد می شود و یا اصلا سخنی به میان نمی آید.

بی تردید اندیشه های وجودشناختی شیخ اکبر، محیی الدین بن عربی و شنکره از بزرگترین ره آوردهای حوزه تحقیقات نظری و کشف و شهودهای عرفانی در گستره عالم اسلام و خطه پهناور هند، بلکه سرتاسر پهنه خاک به شمار می رود. اندیشهای عرفانی که در تنگنای حصار «وجود بما هو موجود» محدود و محصور نمی ماند، بلکه فراتر از همه شناخت آن را روزنه ای به روی خورشید و راهی به سوی رهایی می داند و مکتب رفیعی را بر شالوده آن استوار می سازد که به مکتب «وحدت وجود» معروف است. از این روی، نوشتار حاضر به لحاظ اهمیت موضوع برای شناخت عمیق تر و فهم هر چه بهتر آرا و اندیشه های وجودشناختی این دو اندیشمند بزرگ مسلمان و هندو بر اساس وجوه تشابه و قرابتهای قیاس پذیر که مآلا آنها را در کنه و ذات خود همسان جلوه می دهد، به بررسی و مقارنه مفهوم ذات بلاتعین در نظام عرفانی ابن عربی با نیرگونه برهمن شنکره، که در هر دو مکتب «وجود» خوانده می شود، می پردازد.

موضوع این تحقیق، اثبات وجود خدا از راه عقل است و هدف از گردآوری این تحقیق این است که بتوانیم وجود خدا را از راه ها و براهین عقلی اثبات کنیم. شیوة جمع آوری اطلاعات، کتابخانه ای است زیرا در این تحقیق از مدارک و کتاب های معتبر و مستند استفاده شده است. منابع به کار رفته در این تحقیق، فلسفی و کلامی می باشد مانند کتاب سیری در ادله ی اثبات وجود خدا از محسن غرویان و کتاب شرح نهایه الحکمه از سید محمد حسین طباطبایی که کتاب هایی فلسفی می باشند. در این تحقیق اثبات وجود خدا از طریق برهان های مختلف مانند علیت، نظم، حرکت، حدوث و ... انجام گرفته و نظرات علماء و فلاسفة غرب در زمینة وجود خدا بیان شده و نظرات و عقاید مادی گرایان نیز رد شده است. ادله و براهین عقلی اثبات وجود خدا، انواع مختلفی دارند. برهان علیت یکی از ادله ی اثبات وجود خداست. براساس قانون علیت، هر معلولی نیاز به علتی دارد و چون همه ممکنات معلولند لذا باید سلسلة معلولات منتهی به علتی شود که آن معلول نیست چرا که دور و تسلسل باطل است لذا آن علت العلل، خدا است که واجب الوجود است. بر اساس برهان نظم، در عالم طبیعت نظم برقرار است و هر نظمی به دست ناظمی است، پس باید ناظمی این نظم را در طبیعت برقرار کرده باشد و آن ناظم، خداست. بر اساس برهان حرکت هرگز چیزی بدون عامل محرک به حرکت در نمی آید و چون در جهان چیزی پیدا نمی شود که ساکن باشد و همه چیز در حرکت است لذا نیاز به عامل محرکی دارد که آن خداست و بر اساس برهان حدوث، تمام اجسام حادثند و هر حادثی نیاز به محدث و پدیده آورنده ای دارد و پدیده آورنده این اجسام غیر از جسم و جسمانیت است و آن محدث، واجب الوجود یعنی خداست. بر طبق برهان وجودی آنسلم، خدا موجودی است که چیزی بزرگ تر از او نمی توان تصور کرد. برهان صدیقین و برهان سینوی نیز بر اثبات وجود خدا دلالت می کند. بعضی از فلاسفة غرب نیز ادله ای بر اثبات وجود خدا آورده اند که بیشتر آنها به قانون علیت و برهان وجودی آنسلم بر می گردد. البته برخی نیز مانند کانت خداشناسی استدلالی را قبول ندارند و آن را فطری می دانند. مادی گرایان، از علت نخستین(علت العلل) که همان خداست تعبیر نادرستی دارند و به همین دلیل در گمراهی افتاده اند و نظریه های آنان از قبیل نظریه جامعه شناختی و قانون لاوازیه، باطل است. کلید واژه: خدا، واجب الوجود، برهان، وجود خدا، عقلی، برهان علیت.