مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

کثرت‌گرایی دینی یکی از رویکردها به مسئله تعدد ادیان و از مباحث مهم، نوظهور و نقشآفرین در عرصه دین‌پژوهی(کلام جدید و فلسفه دین) است. در این پژوهش ضمن تعریف پلورالیسم و انواع آن به بررسی مبانی پلورالیسم( نسبی بودن حقیقت، هرمونتیک، تجربه دینی و نومن و فنومن) پرداخته شد. تکثرگرایی دینی پذیرش این نکته است که در حوزه عقاید و ادیان، حق‌ها بسیار است و هر دینی می‌تواند جلوه‌ای از حقیقت باشد. بدین معنا، حقیقت مطلق منحصر به یک دین یا مذهب خاص نیست، بلکه هر دین و عقیده‌ای می‌تواند به نوبه خود و در جایگاه خاص خود حق باشد،که مقصود همان حقانیت ادیان مختلف در عرض هم است. این امر موجب پیدایش شبهاتی در پذیرش حقانیت انحصاری دین اسلام ایجاد نموده است. این پژوهش به روش توصیفی و تحلیلی و بهره‌گیری و استناد به کتاب و سنت و آثار فلسفی و کلامی و هم‌چنین با استفاده از سامانه رایانه‌ای و نرم-افزارهای علمی صورت گرفته است. در این تحقیق نظر متفکران حکمت متعالیه معاصر در مورد حقانیت دین اسلام و نقدهایی که بر مبانی پلورالیسم از دیدگاه این متفکران وارد است، بررسی شده است. طبق بررسی و تحقیقات به عمل آمده حاصل بحث پلورالیسم دینی این است که در آثار این متفکران مسلمان و فیلسوفان صدرایی، همچون امام خمینی(ره)، آیت الله محمد حسین طباطبایی، شهید مطهری، آیت الله جوادی آملی و آیت الله مصباح، پلورالیسم دینی در خصوص حقانیت ادیان به طور هم زمان و در عرض هم، باطل و کاملا قابل رد و نقد است. در ادامه پژوهش مبانی پلورالیست‌ها در اثبات مدعای شان مورد نقد و تحلیل قرار گرفت که در نتیجه با ادله کلامی و فلسفی، از جمله قاعده صرف الشیء لایتثنی و لا یتکرر، جمع المسئله فی المسئله واحده، امتناع اجتماع نقیضین و حدیث ثقلین بی-اساس بودن این مبانی نیز آشکار شد.

شناخت و معرفت از مقوله‌هایی است که همه حکما و فلاسفه در مورد آن به بحث و تحقیق می‌پردازند، آنچه مهم و هدف اصلی است بررسی روش‌های رسیدن به شناخت و منابع آن است که تحت عنوان روش‌شناسی شناخت یاد می‌شود. در روش‌شناسی شناخت باید به منابع اصلی فیلسوف در رسیدن به شناخت توجه کرد. ملاصدرا روش و متد کاملا جدید و تازه‌ای دارد و هیچ یک از روش‌های قبل خود را اعم از روش شناخت مشاء، اشراق، عرفان و کلام را به طور کامل نه رد می‌کند و نه تایید و از روش‌های مذکور و منابع آنها از جمله برهان و وحی و شهود نیز استفاده کرده و تحلیل جامع و کامل و تازه‌ای ارائه داده و افقی نو در راه رسیدن به شناخت و معرفت بنا نهاده است.

رمزپردازی شیوه‌ای برای انتقال معانی است که در حوزه‌های مختلفی مانند حکمت و هنرهای سنتی کاربرد داشته و در عرصة فرهنگ و تمدن اسلامی نیز دارای سابقه است. سهروردی و عرفا از رمزپردازی به شکل گسترده‌ای استفاده کرده‌اند. از آنجا که حکمت متعالیه یکی از مهم‌ترین مکاتب حِکمی در حکمت اسلامی است این مسئله قابل تأمل است که در حوزة جهان‌شناسی کدامیک از مبانی این حکمت با رمزپردازی تناسب داشته و می‌تواند به عنوان پشتیبان نظری آن قرار گیرد؟ مبانی جهان‌شناسی حکمت متعالیه به دلیل بهره‌مندی از نگاه وجودی، با مسئلة رمزپردازی کاملاً سازگار و متناسب است. از این میان می‌توان به مبانی‌ای هم‌چون مثُل افلاطونی، تطابق عوالم، عالم مثال و حرکت جوهری اشاره کرد که هر یک به نحوی مبین رمزپردازی است؛ لذا مبانی جهان‌شناسانه حکمت متعالیه چارچوبی را فراهم می‌نمایند که بر اساس آن‌ رمزپردازی دارای بنیانی عقلانی خواهد بود و همچنین معیاری را برای ارزیابی رمزپردازی‌های صحیح و عقلانی در اختیار قرار می‌دهد. در این مقاله برای دستیابی به مطلوب از روش توصیفی تحلیلی استفاده شده است.

تفسیر کپنهاگی فیزیک کوانتومی متأثر از مبانی فلسفی پدیدارشناختی، با دوگانه‌انگاری پدیده و پدیدار، پدیدارشناسی فیزیک کوانتومی را مطرح کرد که حاصل آن نیز ذاتی بودن شانس و احتمال حاکم بر طبیعت است. لذا نتایج آزمایش‌های مربوط به ذرات کوانتومی غیرخوش تعریف همانند الکترون و فوتون، در هر آزمایش امکان تفاوت دارد. از سوی دیگر، نظام حکمت صدرایی با توجه به مبانی فلسفی موجود در حکمت، همانند نفی صدفه و علت‌مند بودن پدیده‌ها در جهان هستی، توانایی ارائه تفسیر واقع‌گرایانه و علی از مشاهدات فیزیک کوانتومی را دارد. از این رو ضرورت دارد ضمن بیان رویکرد پدیدارشناسانه فیزیک کوانتومی در توصیف احتمال ذاتی و عدم تعین حاکم بر طبیعت، تفاوت بنیادین آن با مبانی حکمت متعالیه بیان گردد. براساس یافته‌های این پژوهش، شانس و احتمال ذاتی حاکم بر طبیعت نیست و می‌توان از تجربیات کوانتومی توصیف علی و واقع‌گرایانه ارائه کرد. به عبارت دیگر تفاوت پدیدارها در تکرار آزمایش مشابه از پدیده معین، حتی در سطح تک ذره‌ها، تابع روابط علی است. در این نوشتار داده‌ها به صورت کتابخانه‌ای جمع‌آوری و به صورت توصیفی - تحلیلی بررسی می‌گردد. چشم‌انداز آن نیز پیامدهای فلسفی هر یک از تفاسیر فیزیک کوانتومی همانند طرد یا پذیرش واقع‌ گرایی است

یکی از محورهای پژوهش در معرفت‌شناسی غربی و دینی در دهه‌های گذشته، ارزیابی نقش فضایل ـ اعم از اخلاقی و فکری ـ بر معرفت است و نظریه‌پردازان زیادی، از نوع و میزان اثرگذاری فضایل فکری و اخلاقی بر معرفت سخن گفته‌اند. از مبانی وجودشناسانه و رهیافت­های نوین ملاصدرا و پیروان او به سه مقوله: علم (چیستی، منابع و موانع)، نفس و فضایل می­توان پاسخ­های جدیدی به این مسأله اصطیاد کرد. صدراییان با تعیین معیار برای چیستی فضایل، از کم و کیف نقش کلیدی فضایل و رذایل اخلاقی و فکری در فرآیند معرفت سخن گفته­اند. البته سیاق و گاه تصریح سخنان نشان می­دهد ایشان اغلب معرفت حقیقی و والا یا همان معرفت به امور متعالی را در گرو آراستگی به فضایل اخلاقی می­دانند؛ اما فضایل فکری را پیش­نیاز غالب معرفت‌ها می‌شمارند. این پژوهش با مروری بر فضیلت­گرایی معرفتی معاصر، در پی کشف سویه‌های چنین نگرشی در معرفت‌شناسی صدرایی است. گذار از تعریف رایج ارسطویی از فضیلت، اشاره به مصادیق جدیدی از فضایل فکری و همچنین ترسیم دقیق فرآیند اثرگذاری فضایل بر معرفت، از ویژگی­های این سنت فلسفی است.